Э. В. Фуфаев, Д. Э. Фуфаев

ДҚБЖНысандар.  Ақпараттық  жҥйелерді  əзірлеу  кезіндегі  нысандар 
қолданушысы  мен  компьютер  арасындағы  «достық»  интерфейсті 
ҧйымдастыруға  арналған.  Мақсаты  бойынша  нысандарды  келесі 
топтарға бөлуге болады: 
• кестелерге деректерді енгізудің нысандары; 
• өтініштерді орындау ҥшін жағдайлар жасау нысандары; 
•  жҥйенің жҧмысын  автоматты  тҥрде  басқаруға  арналған  нысандар 
(тҥймешекі нысандары, нысан-мəзір жəне т.б.) 
Есептер.  Есептер  –  ақпаратты  өңдеу  нəтижелерін  шығару  ҥшін 
қҧжаттардың  тҥрлері.  Әдетте,  есептер  кəсіпорында  қабылданған 
есептілік  нысандарына  сəйкес  болуы  мҥмкін.  Ол  бухгалтерлік  есеп 
формалары  немесе  технологиялық  қҧжаттардың  нысандары  жəне  т.с. 
болуы мҥмкін. 
Есептер  ДҚ  кестелеріндегі  немесе  сҧраныс  нəтижесінде 
қалыптасқан ақпарат негізінде жасалады. 
ДҚБЖ  əзірлеу  кезінде  оның  элементтері  бір-бірімен  4.3-сур. 
ҧснылыған сҧлбаға сəйкес байланысуы мҥмкін. 
Басқару  бағдарламалары.  Басқару  бағдарламалары  дерекқор 
компоненттерімен  жҧмысты  автоматтандыруға  арналған.  Олар 
макрокомандалар (макрос) немесе бағдарламалау тілінде, мысалы VBA 
жазылады. 
Бақылау сұрақтары 
1. 
1. Өндіріс пен бизнесті заманауи жетілдірудің негізгі бағыты  - CALS-
технологиясын анықтаңыз. 
2. 
2.  Дерекқорларды  басқару  жҥйесін  көпмақсатты  əзірлеудің  келесі 
қағидалары: 
жҥйенің 
барлық 
əлеуетті 
пайдаланушыларының 
мҥдделерін жəне жҥйені əзірлеу мен енгізудің модульдік қағидаларын 
ескере ме? 
3. 
3. Көпмақсатты дерекқорды жобалаудың негізгі кезеңдерін атаңыз. 
4. 
4.  Дерекқор  жобасын  əзірлеу  кезінде  қандай  тапсырмаларды  шешу 
қажет? 
5. 
5. Реляциялық дерекқорды басқару жҥйелерінің негізгі компоненттерін 
атаңыз? 
6. 
Көпмақсатты 
дерекқорларды 
ҧйымдастырудың 
негізгі 
формаларының 
негізгі 
сипаттамаларын, 
артықшылықтарымен 
кемшіліктерін атаңыз: файл-сервер архитектурасы жəне клиент-сервер 
архитектурасы. 

ДЕРЕКҚОРДЫ БАСҚАРУ ЖҤЙЕЛЕРІН ӘЗІРЛЕУ ҤШІН 
БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ӚНІМДЕРДІ ШОЛУ 
5.1. 
Дерекқорды әзірлеу бағдарламалық құралдарының даму 
тарихы  
Ақпараттық-іздестіру жҥйелерін дамытудың бастапқы кезеңдерінде 
деректерді  басқарудыңайла-шарғы  жасауарнайы  тілдері  (АШЖС)  – 
сҧраныстар тілі əзірленді. Олар иерархиялық байланыстырылған файл 
тҥрінде  ҧсынылған  деректермен  жҧмыс  істеуге  бағдарланған  жəне 
ақпарат іздестіруге арналған тиісті алгоритмдерге ие. 
Реляциялық  дерекқорлардың  пайда  болуы  ақпаратты  іздестірудің 
басқа, барынша шапшаң алгоритмдері ҥшін алғышарттар жасады. 
Кесте  тҥрінде  қҧрылымдалған  ақпараттыөңдеу  ҥшін  -  екі  өлшемді 
алаптар,  XX  ғасыр.  70-жылдарының  IBM  фирмасымен  кейіннен 
Structured  Query  Language  (SQL)  деген  атауға  ие  болған  тиісті  тіл  - 
қҧрылымдық  сҧраныстар  тілі  əзірледі  Қазіргі  уақытта  SQL  –
аталғанреляциялық  ДҚБЖ  деректерін  өңдеу  тілінің  халықаралық 
стандарты  болып  табылады.  SQL  тілі  –  барлық  ДҚБЖ  əзірлеу 
бағдарламалық өнімдерінің ядросы болып табылады. 
ДББЖ  қолдаланушылар  мен  əзірлеушілер  арасында  кеңінен 
таралған бағдарламалық өнімдер: 
•  арнайы  бағдарламалау  тілдері  -  Visual  FoxPro,  SQL,  MS  SQL-
Server; 
•  қолданбалы  бағдарламалық  жҥйелер  -  Microsoft  Access,  Oracle 
жəне т.б. 
Осы 
бағдарламалық 
қҧралдардың 
кейбір 
сипаттамаларын 
қарастырайық. 
Visual FoxPro. Бағдарламалау тілі FoxPro дерекқорды дамыту ҥшін 
ең танымал тілдердің бірін одан əрі дамытуды білдіреді. Visual FoxPro 
«ата  тегінен»  принципиалды  ерекшелігі  оның  «визуалды»  -  ДҚБЖ 
дерлік барлық компоненттерінің объектілі-бағдарланған бағдарламалау 
мҥмкіндігі.  Visual  FoxPro  интерфейсі  Windows  операциялық 
жҥйелерінің  графикалық  қабығына  толығымен  сəйкес  келеді,  ол 
олардың  компьютерлік  операциялық  жҥйелерінде  деректері  барлар  
ҥшін өте тҥсінікті болып табылатын ДҚБЖ қҧру жҧмысын жасайды. 
«Визуалды  бағдарламалау»  қҧралдарының  болуына  қарамастан,  біз 
бағдарламашылар  ҥшін  осы  бағдарламалық  жҥйені  ҧсынамыз.  Visual 
FoxPro  мҥмкіндіктері  бір  кəсіпорын  ішінде  жергілікті  немесе 
көпмақсатты дерекқорларды дамытуды қамтиды. 
 

MS 
SQL-Server. 
Аталған  бағдарламалық  жҥйе  негізінен 
қолданушылық  қосымшаларды  əзірлеуге  емес,  бірақ  клиент-сервер 
архитектурасы  бойынша  əзірленген  көпмақсатты  дерекқорларды 
басқаруға  арналған.  Осы  жҥйе  дерекқорларды  басқаруға  мҥмкіндік 
береді  (деректерді  көшіру,  оларды  қатарлас  өңдеуді  жҥргізу, 
кəсіпорынның 
жергілікті 
компьютерлік 
желісінде, 
сондай-ақ 
Интернетте  деректерді  қабылдау  жəне  беру  жəне  т.б.),  техникалық 
сипаттамалары  бойынша  əртҥрлі  аппараттық  қҧралдарға  ие  клиенттік 
компьютерлермен  өзара  əрекеттеседі.  SQL-Server  елеулі  көлемдегі 
ақпаратты  өңдеуге  арналған,  бірақ,  əдетте,  жекелеген  кəсіпорындар 
ҥшін жеткілікті болатын терабайттан жоғары емес. 
Microsoft  ACCESS.  Ол  дерекқорды  əзірлеу  ҥшін  қолданылатын 
танымал бағдарламалық жҥйелердің бірі. 
Microsoft 
ACCESS 
—  ол  Microsoft  фирмасы  əзірлеген 
бағдарламалық орта. Ол жеткілікті ірі көлемдегі ақпаратпен (жҥздеген 
мегабайт)  реляциялық  дерекқорларды  басқару  жҥйелерін  жасауға 
арналған.  Microsoft  ACCESS  компаниясы  пайдаланушыға  деректерді 
жасау  мен  өңдеуді  автоматтандыруға,  сондай-ақ  жҧмыс  барысында 
деректерді басқаруға қажетті барлық қҧралдарды ҧсынады. 
Бҧл  жҥйенің  басты  артықшылығы  -  оның  бағдарламашыға  емес, 
тҥпкілікті пайдаланушыға бағытталуы болып табылады. 
Microsoft  Access  бағдарламасының  ең  соңғы  ҥлгілері  көпмақсатты 
дерекқорларды  қҧру  ҥшін  оны  қолдануға  мҥмкіндік  береді.  Бҧл 
жағдайда  дерекқор  кестелері  серверге  жіберілуі  мҥмкін,  ал 
қолданушылық  интерфейс  клиенттің  компьютерінде  сақталады.  Бҧл 
жағдайда барлық ДҚБЖ компоненттерін əзірлеу қолайлығын Microsoft 
Access-ді  пайдаланумен  ҥйлестіруге,  ал  көпмақсатты  дерекқорларын 
басқару міндеттерін MS SQL- Server жҥктеумен ҥйлестіруге болады. 
Microsoft Access-дың басқа артықшылығы – дерекқордың əзірлеуді 
ҥйрету  қҧралы  ретінде  барлық  басқа  бағдарламалық  өнімдеріне 
қарағанда оның теңдесіз артықшылығы болып табылады. 
Oracle.  Осы  жҥйе  корпоративті  реляциялық  дерекқорды  дамытуға 
арналған,  ондағы  ақпараттың  көлемі  терабайттан  жоғары.  Жҥйенің 
негізін  -  SQL  тілі  қҧрайды.  Oracle  деректерді  қорғаудың  жоғары 
деңгейін қамтамасыз ету мҥмкіндігімен ерекшеленеді. 
5.2.  SQL 
сҧраныстарының қҧрылымдалған тілі 
SQL 
сҧраныстарының  қҧрылымдалған  тілі  операторлар  мен 
грамматикалық  ережелерден  тҧратын  қарапайым  бағдарламалау  тілі 
болып  табылады.  SQL  тілінде  дерекқор  кестесіне  қойылатын  сҧраныс 
SELECT нҧсқаулығынан тҧрады жəне келесі тҥрде сипатталуы мҥмкін.