Э. В. Фуфаев, Д. Э. Фуфаев

 
4.  Дерекқорды  ҧйымдастырудың  файлдық  қҧрылымдарында 
сақталатын əрбір файлды сипаттайтын ақпараттың қҧрамын көрсетіңіз. 
 
5. Дерекқор кестесінің физикалық моделі қандай? 
 
6.  Дерекқордың  кесте  өрістерінің  міндетті  сипаттамалары 
қандай? 
 
7.  Дерекқорда  жіктелетін  файлдар  мен  файл  қҧрылымдары 
қандай? 
 
8. Пайдаланушының позициясындағы файл дегеніміз не? 
9.  Файлдардағы  ақпаратқа  қол  жеткізуді  басқару  əдістеріне 
тəуелді сыртқы жады қҧрылғыларының тҥрлерін атаңыз. 
10.  Файлдық  жҥйеде  сақталатын  файлдың  сипаттамаларды 
атаңыз. 
11.  Хеш-функция  дегеніміз  не  жəне  хэштеу  əдістерінің  мəні 
қандай? 
12.  Индекстік-тікелей  файлдар  мен  индекстік-кезеңді  файлдар 
арасындағы айырмашылық қандай? 
13. Қандай іздестіру қҧрылымы ағаш деп атау қабылданған? 
14.  Жад  иерархиясының  кейбір  деңгейлерін  сипаттау  ҥшін 
қандай төрт сҧраққа жауап беру қажет? 
15. Негізгі жадтың өнімділігін бағалау ҥшін қандай екі параметр 
пайдаланылады? 
16.  Виртуалды  жады  дегеніміз  не  жəне  виртуалды  жад 
ҧйымдастыру  арқылы  көптеген  деректерді  өңдеуді  (есептеулерді) 
ҧйымдастырудың өзекті міндеттері қандай болады? 

4-
тарау 
ДЕРЕКҚОРДЫҢ БАСҚАРУ ЖҤЙЕСІН ӘЗІРЛЕУ ЖӘНЕ 
ҦЙЫМДАСТЫРУ 
БАЗАМИ ДАННЫХ 
4.1.  Дерекқор — заманауи CALS-технологиясының негізі 
CALS-технологиялар  —  бҧл  кіріктірілген  дерекқорға  негізделген 
бірыңғай  ақпараттық  кеңістікті  қҧруға  бағытталған  өндіріс  жəне 
бизнес-процестерді ақпараттық қамтамасыз етуді дамытудың заманауи 
бағыты болып табылады. 
CALS аббревиатурасы екі жолмен тҥсіндіріледі: 
•  Continuous Acquisition  and  Life  Support  —  жеткізу  жəне  тіршілік 
циклін (бҧйымның) ҥздіксіз ақпараттық қолдау; 
•  CommerceAtLightSpeed  —  жоғары  жылдамдықты  (шапшаң)  ком-
мерция. 
Екі  жағдайдада  өндіріс  пен  бизнес-процестерге  қатысушылардың 
арасында  ҥлкен  көлемде  ақпаратты  жасау,  тҥрлендіру  жəне  беру 
туралы айтылады. 
CALS  тҧжырымдамасы  мен  идеологиясы  АҚШ  əскери-өнеркəсіп 
кешенінің қойнауларында пайда болды жəне содан кейін барлық НАТО 
елдерімен қабылданған болатын. 
Ресейде  CALS  барабар  аналогы  –  Бҧйымның  тіршілік  циклін 
ақпараттық  қолдау  (ИПИ)  ҥшін  ақпараттық  қолдау  қабылданды.  4.1-
суретте Ресейде қабылданған ИПИ сҧлбасы ҧсынылған. 
Аталған сҧлбаға сəйкес ИТИ негізінк іріктірілген ақпараттық жҥйе 
(КАЖ)  немесе  бірыңғай  ақпараттық  кеңістік  (БАК)  қҧрайды.  Екі 
терминдер  бірдей  болып  табылады,  бірақ  Ресей  Мемстандарты 
бекіткен терминологиялық сөздікте бірінші термин қабылданған. 
Аталған  стандарт  КАЖбҧйымдар,  өндіріс  ортасы,  кəсіпорын 
ресурстары  мен  процестері  туралы  ақпаратты  қамтитын  таратылған 
дерекқорлар  жиынтығы  ретінде  анықталады,  ол  бҧйымға  қажет  жəне 
рҧқсат  етілетін,  бҧйымның  тіршілік  цикліне  қатысатын  өндірістік-
шаруашылық  қызмет  субъектілерінің  деректерінің  дҧрыстығын, 
маңыздылығын, қауіпсіздігін жəне қол жетімділігін қамтамасыз етеді. 
KAЖ  кəсіпорын  қҧру  кезінде  ИПИ  негізгі  қағидаттары  іске 
асырылуы тиіс: ӛндірістік процестің кез-келген сатысында туындаған 
ақпарат  осы  немесе  басқа  сатыларға  қатысушылардың  барлығында 
сақталады  және  қол  жетімді  болады,  осы  ақпаратты  пайдалануда 
қолданыстағы құқықтарға сәйкес келеді. 

Мно
го
пр
офил
ьны
е 
ра
бо
чи
е 
гр
уппы
 
4.1-сур. ИПИ сҧлбасы 
С
та
нд
ар
ты
 

O
N
 
oo 
Управлени
е  uпроцессами 
у
 ЖЦ изделия 
 __________ КАЖ ___________  
ӘДІСТЕРІ ЖӘНЕ ЕРЕЖЕСІ 
проедварительного 
анализа 
проектирования 
изделий 
и технологий 
планирования 
и распределения 
ресурсов 
информационного 
обеспечения 
эксплуатации, 
обслуживания и ремонта 
п 
Планы, графики работ. Правила безбумажного обмена данными+ЭЦП+права доступа к данным 
 
Предконтрактны
е 
и 
предпроектнные 
работы 
Управление 
изменениями 
Перестройка 
органи- JJзационно-
производственной 
структуры 
предприятия 
Е 
Организационно- 
экономическая 
среда предприятия 
Л  Подготовка 
V 
производства 
специальные 
JПроизводство 
САПР 
планирования 
и 
управления 
производством 
специальные 
Б А Ғ Д А Р Л А М А Л Ы Қ
К А Ж  
Қ Ҧ Р А Л Д А Р  
Эксплуатаци
я, 
обслуживание
, 
ремонт 
Js 
У 
со 
О 
О 
о 
(D 
g 
I 
5. 
(D 
I 
4.2-сур. Өндірістік кəсіпорындар жалпы дерекқорын қҧру компоненттері 

Ақпаратты  қҧру,  тҥрлендіру  жəне  тарату  процестері  заманауи 
бағдарламалық қамтамасыз ету көмегімен жҥзеге асырылады. Мҧндай 
қҧралдар (4.1-суретті қараңыз) мыналарды қамтиды: 
•  автоматтандырылған  қҧрылымдық  жəне  технологиялық  жобалау 
жҥйелері (CAE/CAD/CAM); 
•  ДҚБЖ-мен  қоса,  бҧйым  туралы  деректерді  басқаруға  арналған 
бағдарламалық қҧралдар; 
•  өндірісті  жоспарлау  жəне  басқарудың  автоматтандырылған 
жҥйелері (MRP/ERP); 
•  дерекқорларды  (LSA/LSAR)  талдау,  сҥйемелдеу  жəне  қолдау 
жҥйелері; 
• жҧмыс ағындарын басқарудың бағдарламалық қҧралдары (WF); 
•  бизнес-ҥрдістерді  модельдеу  жəне  талдаудың  бағдарламалық 
қҧралдары (SADT). 
Одан  туындайтыны,  дерекқор  БАК  қҧру  ҥшін  негіз  болып 
табылады. 
Осы  тҧжырымдамаға  сҥйене  отырып,  дерекқордың  дербес  объекті 
ретінде  жобалауды  маңызды  тҥрде  өзгерту  жəне  көпмақсатты,  ортақ 
дерекқорларды  жасау  стратегиясына  көшу  керек.  4.2-суретте 
өнеркəсіптік  кəсіпорындардың  жалпы  дерекқорын  қалыптастырудың 
кейбір компоненттері берілген. 
 
4.2.  CALS-технологиялар жағдайында кӛпмақсатты 
ақпараттық жҥйелерді әзірлеу принциптері 
CALS-технологиясының  тҧжырымдамасынан  көріп  отырғандай, 
кəсіпорындарда  дамыған  ақпараттық  жҥйелер  мен  деректер  қорлары 
көпмақсатты болуы керек. 
Көпмақсатты  дерекқорды  əзірлеу  қағидалары  екі  міндетті 
талаптарды сақтауға алып келеді: жҥйелік тəсілдеме жəне стандарттау. 
Жҥйелік  тәсілдеме.  Ақпараттық  жҥйені  əзірлеудің  жҥйелік 
тəсілдемесін, яғни мҧндай жҥйенің бір-бірімен өзара байланысты жəне 
өзара  əрекет  ететін  көптеген  элементтерден  тҧратын  ірі  жҥйе  ретінде 
қарастырылуын  білдіреді.  Ақпараттық  жҥйелерді  жобалау  кезінде 
келесі қағидаларды сақтау қажет: 
•  жҥйелердің  барлық  əлеуметті  пайдаланушыларының  мҥдделерін 
есепке алу; 
• модульді жобалау жəне енгізу принципі. 
Жүйенің барлық әлеуетті пайдаланушыларының мүдделерін есепке 
алу. Бҧл қағида дерекқорды əзірлеудің келесі кезектілігін білдіреді. 
1.  Кəсіпорынның  қай  мамандары  мен  қандай  бөлімшелерінде 
белгілі  бір  ақпараттық  объекті  туралы  ақпарат  қажет  екендігін 
анықтау.