Эпиграфтар әрқашан беттің оң жақ шетіне немесе сол жақта, үлкен
шегініспен
(негізгі
мәтіннің
жолының
жарты
форматына
тең)
орналастырылады.
Кіріспе және алғы сөз әрдайым негізгі мәтін сияқты сол гарнитураның
қаріпімен және сол кегльде әрдайым теріледі; Алғы сөз жиі бір кегльге кіші
қаріппен теріледі. Алғы сөзде, кейде жол аралығын ұлғайтады (оны бөлектеу
үшін немесе мәтінді тақ беттен бастау үшін), бұны кіріспеде ешқашан
істемейді.
Кіріспе мақала көбіне әріптер арасындағы аралықты ұлғайта отырып,
кішірейтілген кегльдегі қаріппен теріледі.
Соңғы сөз және қорытынды мақала, әдетте, негізгі мәтін сияқты бір
гарнитураның қаріпімен теріледі, бірақ кегілі бойынша 2 пунктке
кішірейтіледі. Оларды автордың мәтінінен кейін тақ бетте беттейді. Соңғы
сөз де және қорытынды мақала да бар болса, соңғы сөз бұрынырақ
орналастырылады. Осы элементтерден кейін ескертпелер, көрсеткіштер және
мазмұны болады (жарияланымның соңында беттелетін)
Қосымшалар
мәтінді
толықтыратын,
түсіндіретін
немесе
иллюстрациялайтын
материалдар
болып
табылады
және
олар
жарияланымның (әдетте ғылыми, білім беру немесе техникалық) соңында
орналастырылады. Қосымшалар ретінде көбінесе түрлі ресми материалдар,
кестелер, құжаттар және т.б. орналастырылады.
Бірнеше қосымшалар (әдетте, нөмірленген) бәрін кезекпен немесе
әрбіреуін жаңа беттен бастап беттеуге болады. Түсірілім әдетте тек бірінші
қосымшадан
бұрын
жасалады.
Егер
басылымдағы
қосымшалар
шмуцтитулмен бөлінген болса, онда бірінші қосымша да түсірілімсіз берілуі
мүмкін.
Көрсеткіштер - бұл оқырманға жарияланымда дұрыс мәтінді тез табуға
көмектесетін анықтамалық материал. Мағынасы бойынша көрсеткіштер,
тақырыптық, терминологиялық, атаулар, географиялық, хронологиялық және
тақырыптардың көрсеткіштері деп бөлінеді. Кейде аралас көрсеткіштер
болады. Безендіру табиғаты бойынша аңдатпа көрсеткіші – берілген аттар
жөніндегі қысқаша деректер, терминдердің түсіндірмелері бар және «саңырау
көрсеткіші» - тек жарияланым беттеріне сілтемелері бар көрсеткіштерді
ажырату керек.
«Саңырау көрсеткішінде» беттерге сілтемелерді терминдерден ештенемен
бөлімейді; аңдатпа көрсеткішінде терминнен кейін (әдетте таңдаулы қаріппен
терілген) нүкте және сызықшаны немесе тек сызықшаны қояды. Сандар -
беттерге сілтемелер (кейде томдарға да) кейде қалың қаріппен - курсив немесе
жартылай қалыңмен теріледі. Көрсеткіштер үнемі кішірейтілген кегльді
қаріппен және өте жиі - кішірейтілген форматта теріледі, содан кейін көп
бағанды беттеуді қолданады. Әрқашан дерлік әрбір көрсеткіш жолы сол жақ
жиегінен басталады, кейінгі жолдар шегінумен беріледі.
Барлық көрсеткіштер басылымның ең соңында орналастырылады, содан
кейін ғана мазмұны және шығарылым деректері. Әрбір көрсеткіш түсірілумен
87
жаңа беттен басталады, көрсеткіштің біріншісін тақ жолдан басталуы керек.
Бірнеше көрсеткішті орналастыру тәртібін баспагер анықтайды: әдетте,
бірінші болып – атаулар көрсеткішін, ал соңғы болып - көп томдық
жұмыстарға арналған тақырыпшалар көрсеткішін беттейді. Тақырыпшалар
көрсеткіштері жиі журналдар жинақтарының соңғы шығарылымдарында
орналастырылады. Олар сондай-ақ журналдың соңында жаңа беттен бастап
беттеледі.
Библиографиялық тізімдер немесе әдебиет көрсеткіштері - жарияланымда
қолданылған әдебиеттер тізімі немесе әрбір аталған жарияланым туралы
қысқаша ақпараты бар (қарапайым құрылымның библиографиялық
жазбалары) терең зерттеуге ұсынылған әдебиет. Әрбір библиографиялық
жазбада, әдетте, авторлар туралы ақпарат, жарияланым атауы, том нөмірі,
шығарылғанорны мен жылы туралы ақпарат беріледі, ал журналдың
мақалалары үшін - авторлары туралы, мақала атауы, журнал атауы, шыққан
жылы мен оның нөмірі туралы ақпарат беріледі. Әдебиеттің көрсеткіштерінің
жиынтығы әртүрлі ерекшелеу түрлерін, шетелдік қаріптерді жиі қолданумен,
қысқартулардың ерекше жүйесін және тыныс белгілерінің орналастыруымен
сипатталады.
Тақырыптар атауы - жарияланымда қамтылған барлық бөлімшелердің,
бөлімдердің, тараулардың және параграфтардың және олардың басталатын
беттердің
нөмірін
көрсететін
тізімі;
мазмұны
-
жарияланымда
орналастырылған барлық бөлімдердің, мақалалардың немесе жекелеген
туындылардың тізімі, сондай-ақ әрбір мақаланың басталуының бет нөмірлері
көрсетіледі. Олар барлық кітап және журнал басылымдарының дерлік
ажырамас бөлігі болып табылады. Тақырыптар атауы немесе мазмұны,
басылымның басында немесе аяғында (баспагердің таңдауы бойынша)
орналасады.
Тақырыптар атауы немесе мазмұнның келесі ерекшеліктері ажыратылады:
әртүрлі жазбадағы қаріптердің болуы, әртүрлі шегіністер мен кірістердің көп
саны, бет нөмірлеріндегі сандарды және мәтіннің соңын сандардан бөліп
тұратын нүктелердің жолдарын теңестіру. Көптеген жағдайларда (ерекше
безендірілген басылымдарын қоспағанда) тақырыптар атауы мен мазмұн
кішірейтілген кегльдегі қаріппен, әдетте, петитпен, яғни 8 кегльдегі қаріппен
теріледі.
Тақырыптар атауы немесе мазмұны әрдайым түсірілумен теріледі, ол бетті
толығымен қамтымайды (онда оны беттің оптикалық ортасында орналастыру
керек) немесе бірнеше беттерді алады.
Басылымның басында мазмұн (тақырыптар атауы) тақ бетте титулдан
кейін (эпиграф, бөлек беттегі арнаудан) кітаптарда (әдетте техникалық, оқу
және ғылыми әдебиеттерде) орналастырылады.
Жарияланымның соңында мазмұн (тақырыптар атауы) кез келген бетте,
одан кейін тек қана шығарылым деректері болуы мүмкін, орналастырылады.
88
Достарыңызбен бөлісу: |
