і пилил и
1
іың кәсіои іс-әрекетінщ тиімділік критерийін таңдау
кезінде оның мәніне
сүйенген жөн. Мэнділік дэрежесін, нақты
белгінің даму деңгейін анықтау принципі ретіңце тұгастай еңбекті
багалауға негіз болатын бір ғана критерий бар деген көзқарас әбден
дұрыс. Критерийдің мәні еңбекгің аталмыш белгіге сәйкес келу
деңгейін анықтайтын тиімділік өлшемі ретінде болады. Бұл жерде
кэсіби
іс-әрекетті
барлық
нақты
өзара
байланыстары
мен
қатынастарының жиынтыгында қарастырган жөн.
Интегралды
белгіге
топтастырылған
криетрийлерді
осы
критерийге қатысты жекелеген критерийлер деп санауға болады. Бұл
жерде интегралды критериидщ де, жеке критериңдің де мағынасы
өзгермейтіндігін айтып кеткен жөн. Интегралды критерийді кейбір
жеке критерийлердің жиынтыгы ретінде құру мүмкіндігі бар екенін
атап кетейік. Зерттеулер көрсеткендей, жалпы жүйе құрушылық
белгісі соның негізі болып табылады. Мақсат - осындай белгі ретінде
негізді түрде қабылданады. Еңбектің нақты сферасы үшін оның
күгілетін өнімдері мақсат болып табылады. Мүндай мақсатқа
еңбектің эрбір субъектісі өзінің тәсілдері және қүралдары арқылы
Қол жеткізеді. Психологтың кэсіби іс-эрекеті еңбектің
бүкіл
архитектоникасын тиімдіпендіретін технология болып табылады
жэне осы арқылы психологтың үжымның жалпы міндеттерін шешуге,
сондаи-ақ, жеке маңызды мақсатгарга жетуге немесе клиенттің
психологқа келуіне итермелеген өмірлік мэселелерді шешуге қосар
үлесі анықталады (1 сурет).
Практик психологтың кәсіби
іс-эрекетінің сферасы үш
ком понент
Бүл
т и і с т і
критерийлерді - жалпы
жеке
критериилерді тақдауга негіз болады.
Жалпы немесе
интегралды критерий психологтың кэсіби іс-эрекетінің жалпы
мақсатымен байланысты — еңбек және өмірлік мәселелерді шешуге
жагымды ықпал етуді қамтамасыз ететін еңбек пен өмір үшін тиімді
әлеуметтік-психологиялык сүйемеллеүлі жасаү.
45
Психологтьщ
ецбегінің
нәтижелігі
Практикалық пси-
хологтың кәсібилігі
1 сурет
Практикалық психологтың тиімді кәсіби іс-әрекетінің
критерийлері мен көрсеткіштерінщ мазмұны
Интегралды критерии:
әлеуметтік субьектіиін өмірі мен енбепиін тиімділігі
Жеке критерийлер
Психологтыи кәсіби іс-
тиімділігі
Кәсіби білгірлігі
Психологтын
тұгас
(жалпы)
еңбегінің
көрсеткіштері
Психологтың кәсіби іс-
әрекетінін тиімділігінің
көрсеткіштері
Психологтын
өз
әлеуетін
іс-әрекетте
іске
асыруының
мүмкіндіктері
Берілген
нәтижелерге
кол жеткізуге болатын
ш
еңбек
сфераларынын
мүмісіндіктері
Психологтын кәсіби іс-
әрекетінің
оны
тиімдендірудегі
мүмкіндіктері
Психологтын
акмеологнялық
күйлерге
жетуінің
талаптары
Тұтастай
еңбек
тиімділігін
жоғарылатудын
талаптары
Психологтын кәсіби іс-
әрекетін
тиімділендірудін
талаптары
Психолог өз іс-эрекетінің және өзінің өмірлік стратегиясьшың
субъектісі ретінде болганда интеграпдыға қарағанда психологқа
қатысты анагұрлым нақгы критерийлер қолданылады. Накты бағалау
үшін эр критерийде тиісті көрсеткіиггер қолданылады. Критерийлер
мен көрсеткіштер бұл жерде өзіндік ерекшелік, тек өздеріне тэн
функцияларды атқарады. Тұтас алғанда олар практик психологтьщ іс-
әрекетінің критерийлік бағалау негізін құрайды. Демек, критерийлер
мен көрсеткіштерді өзара белгілі бір байланыста болатын, бірыңгай
багалау блогыныц дербес құрылымшалары ретінде қарастырған
дұрыс.
Нэтижелі жұмыс істейтін психологтардың іс-эрекетінде біз
таңдаган критерийлер мен оган сәйкес көрсеткіштерді қолданудың
белгілі бір жүйесі қалыптасқан. Практик психологтьщ тиімді кәсіби
іс-эрекетінің критерийлері мен көрсеткіштерін жасау және қолдануға
байланысты мәселелерге жүргізілген талдау, оларды қолдану
практикалық іс-эрекеттің ең тиімді стратегияларын таңдауды, сондай-
46
ақ, оны объективті, жан-жакты жэне нақты бағалауды қамтамасыз
ететіндігін байқауға мүмкіндік берді.
Келтірілген ережелер мен қорытындылар айтарлықгай деңгейде
әр түрлі субъектілердің өмірлері мен факторларын, психологтың,
оның бүкіл еңбегінің жалпы контекстінде жүзеге асырылатын кэсіби
іс-эрекетін ескеруге мүмкіндік береді. Олар аталмыш мәселені
бағалауға да, өзіндік бағапауға да мүмкіңдік береді.
Практик психологтың тиімді кәсіби іс-әрекетінің критерийлері
мен көрсеткіштерінін нақты
қолданылуы, оны клиенттердің
мойындауынан, эр түрлі тексерулер мен аттестациялар кезінде,
сондай —
ақ, үздіксіз өзін-өзі бағалау барысында көрініс табады.
Практик психологтың іс-әрекетін зерттеуге, тексеруге жэне
бағалауға байланысты жүмыста оның ең өзекті мэселелерді көре
білуіне жэне оларды шешуге дүрыс күш жұмсай алуына ерекше назар
аудару
қажет.
Жүйелі
түрде
ол
клиенттердің
эр
түрлі
категорияларымен әсіресе, “қатер тобындағылармен” жүргізілуі тиіс.
Сондай-ақ, клиенттердің, оның ішінде әкімшіліктегілердің де практик
психологтың еңбегіне: оның көздеген мақсатттарға жету үшін
колданатын модельдеріне, алгоритміне, технологияларына, нақты
тэсілдері мен әдістеріне, құралдарына, т.с.с. деген нақты қатынасын
ескерген жөн.
Накты
әлеуметтік
— психологиялық,
психологиялық
—
акмеологиялық қызмет немесе білім беру, басқару, өңдіріс жэне басқа
да еңбек сфераларындағы психолог, өмір тіршілігіндегі барлық
мәселелерді шешуге белсенді түрде қатысады, оны әлеуметтік-
психологиялық түрғыда қолдауды үйымдастырады. Ол кәсіби
білгірлігін жетілдіруге және қызмет көрсету сферасындагы барлық
категорияпардың жэне өзіне көмек сүрап келген клиенттердің
пс ихоло гиял ық
-
акмеологиялық
мәдениетінің
деңгейін
жоғарылатуга ерекше көңіл бөле отырып, өзінің кәсіби іс-әрекетін
тиімдендіру мэселелерін шешеді.
Психологтьщ практикалық іс-әрекетін аттестацнялау немесе
бағалау кезінде нақты мәселелер зертгеліп, тексеріледі. Олардың
ішіңдегі бастьшары мынапар:
^ • Тиісті міндеттерді орындаудағы білгірлік деңгейі жэне кәсіби
іс-эрекетке қатысуы;
2.
Әлеуметгік-психологиялық жұмыстың нэтижелілігі және оны
үйымдастырудагы психологтьщ рөлі;
47
*
