Сонымен қатар, олар диалектикалық бірлікте көрінеді, олардың
ішінде кәсіби іс-әрекет басымдылық танытады.
Демек, практикалық психолог еңбегінің аса маңызды қыры
ретінде кәсіби іс-әрекеті, дербес құбылыс ретінде көпжоспарлы
талдауды қажет етеді. Ол оның басқа да іс-әрекет түрлерімен:
күнделікті қарым-қатынас, тұлгалық даму және бірлескен еңбектің
нәтижелерімен
неғұрлым
тығыз
байланыста
болады.
Осы
байланыстар мен критерийлі модульдің көрсеткіштерін есептей
отырып, өнімді іс-әрекетке қажетті психологтың кәсіби білгірлігінің
негізгі құраушыларын талдауға болады.
Психолог іс-әрекетінің өнімділігін қамтамасыз ететін обьективті
қажет кәсіби білімдеріне - зерттеу обьектілері туралы мәліметтер,
қызметгік
міндеттерді
іске
асырудың
психологиялык
технологиялары, қалаулы нәтижелерге
анықгайтын барлық детерминанттар
туралы мәліметгер кіреді
аумақтағы
міндеттеріне біртұгас
іс
психологиялық сипаттағы шаралар
әрекеттік
тәрбиелік процесс пен
Психологтың
кәсіби
іс-әрекетінің
толық
қүрылымында
— багдарлық бөлім, диагностикалық, дамыту
мотивациялық
әрекеттің
біртүтас
ансамблі
сипатгағы
сонымен
бірге
бақылау
бағдарлаушылық талдау элементі де қамтылады. Бұл
процесс
Психологтың кәсіби іс-әрекетінің алгоритмі
2 кесте
Практикалық іс-әрекеттің
[ міндеттерін
Әлеуметгі
ПСИХОЛОГИЯЛЫК
жұмысты іске асыру туралы шешім
қабылдау
Еңбек
нэтижелерін,
әлеуметтік
субьектілердің өмір тіршілігін және
әлеуметгік
психологиялык
жұмыс
нәтижелерін талдау
факторларын зерттеу
Пс ихол о гиял ық
жоспарлау
ұйымдастыру
мен
іс-шараларды
орындалуын
Өзінің
түзетушілік
бүкіл
енгізу
іс-әрекетіне
Қызметтік
міндеттерді орындаудың қагидалары
мен технологиясын білуге баса көңіл
бөлу қажет
»
34
Сонымен қатар практикалық психолог
білуі ңажет:
- өзінің кәсіби іс-эрекетінің жаппы бітістерін, ерекшеліктерін,
оның құрылымы мен іске асырудың жемістілігін;
- өзінің жеке — даралык өзгешеліктері, қабілетгері, мүмкіндіктері,
өзінің күшті жэне әлсіз жақтарын;
- өз кемшіліктерінің орнын толтыру тәсілдерін;
- зерпгтеу обьектілерінің дамуының негізгі психологиялық
ерекшеліктерін, нақты процестер мен өзара байланыстарьшың
сипаттамаларын. Бұл жерде
адамның индивид, тұлға, іс-эрекет
субьектісі, жеке-даралық макросипатгамалардың біртұгас феномен
ретінде зерттеуге бағдарлануы қажет екені негізгі назарда болуы
керек.
Кэсіби іскерліктер:
- клиент өмір тіршілігінің мақсаты мен міндеттерін, нақгы
жагдайлар мен факторларды обьективті жэне жан-жақгы талдай білу
іскерлігі;
- элеуметгік — психологиялық жұмысты адам, топ, қогам
заңдары мен мүдделеріне және ғылыми ұсыныстарға сэйкес
жоспарлау жэне тиімді түрде іске асыру;
- қойылған мақсатқа жетуде негізгі рөл атқаратын іс-шараларды
тиімді іске асыра білу; осы жағдайда неғұрлым адекватгы, жоғарырақ
реттегі іскерліктерді игеру өте маңызды.
Іскерліктерді дамьггудың базалық компоненттері - дағды болып
табылады.
Олардың жиынтыгы, психологтьщ кәсіби іс-әрекетінің тәсілін,
эрекетін, операцияларын орындай алатын, қалыптастырылған,
тұрақты қабілеті, яғни, негізі болады.
Практикалық психологтың психологііялық қасиеттері психикалық
ресурстардың белсенді элементтерінің жиынтыгы болып табылады,
олардың әрқайсысы оның іс-эрекетінен өзінше көрініс табады. Олар
кәсіби ойлау ерекшеліктері мен сананы, рефлексия мен өзін-өзі
бағалауды, мақсат қою мен мотивациялық
сфераны, өзара
байпаныстар, қатынастар
жэне практикалық әрекетгерді қамтиды.
Практикалық психологтың ең маңызды психологиялық қасиеттеріне
мыналар жатады: анализдік (талдаушылық)-конструктивті ойлау
кұрылымы мен ой-тұжырымдарының дербестігі; стреске тұрақтылық
пен әр түрлі жагдайлар мен факторларға бейімделе білу; эмоциялық-
еріктік тұрақтылық пен төзімділік; клиент өмірі мен еңбегінің
бірлескен контексінде де, сондай - ақ, жеке мақсаттық шараларды
35
жүргізу кезінде де міндетгерді орындау; эмпатия мен рефлексия;
жалпы психофизикалық белсенділік.
Психологтьщ кәсіби ұстанымы оның
өзіне ұйғарылған іс-
эрекет процесіндегі багдарлары, орны мен рөлін аныктайды.
Қатьшастардың тұрақты жүйесі ретінде ол оның өзін-өзі багалауын,
кәсіби талаптану деңгейін, іс-эрекеттің мотивациялануын және өзінің
соған арналғандыгын түсінуді білдіреді. Оньщ бұл жалпы жагы
диагностикалық, дамьпушылық, терапевтік, түзетулік, кеңес беру,
аналитикалық, бақылау-бағапанушылық жэне басқа да сипатгағы іс-
эрекет функдияларын атқару кезінде артықшылығы бар нақты
ситуациялық элементгерімен толыға түседі.
Практикалық
психологтьщ
кәсіби
ұстанымы
оның
белсенділігінің түгас детерминанты түрінде көрінеді. Сондай-ақ, ол
атқарылатын кәсіби іс-эрекетге конгруэнттік өлшемі де бола алады.
Егер психологтың жалпы бағдарының негізінде әлеуметгік маңызды
құндылықтар жатса, ал тандалган іс-әрекет сферасын олар өмірлік
маңызды басымдық ретінде мойындаса және қабылдаса жэне егер
практикалық әрекет қазіргі кэсіби мәдениетті, қазіргі психика мен
акмеологияның ең жақсы дәстүрлері мен өнімді инновацияларын
іске асыру болып табылса, онда мүндай ұстанымда психологтың
иегізгі қызығушылықтары және қогам мен клиенттің элеуметтік
маңызды қызыгушылықтары орын алады. Мүндай үстанымды тиімді
Деуге болады. Ол практик психологтың кәсіби іс-эрекетіиің ең
жоғары өнімділігіне қол жеткізуіне себепші болады.
Жоғарьща
практик
психологтың
кәсіби
іс-эрекетіндегі
акмеологиялық инвариантгардың маңыздылығы көрсетілді, оларды
қүрайтьш сапалары қарастырылды.
Екінші жағынан, психологтың дэл осы іс-әрекетте жеке
жетістіктер шыңына өрлеуін анықгайтын, ол үшін өміріндегі
маңызды іс болып табылатын сапалары да бар. Бүл жерде тұрақты іс-
деген қажетгілік, психологгың
бейімділігін қамтамасыз ететіи жоғары компенсаторлық мүмкіндіктер
мен психикалық қалпына келушілік, жогары деңгейдегі рефлексияға
қабшетгілік, кәсіби іс-эрекетгі
“аса қолайлы психикалық күй
жағдайында” жүзеге асыра білу, өзін-өзі мобильді реттеу мен
функционалдық күйін басқарудың жеткілікті деңгейі, т.б. сол сияқгы
жеке акмеологиялық инварианттар ықпал етеді.
Практик психолог іс-әрекетінің табысты болуы үшін оның өзінің
психологиялық ресурстары мен мүмкіндіктерінің шексіз емес
36
