Атты VII халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференция жəне қазақ психологиялық ҚОҒамының І қҰрылтай съезінің

171 

воспитанию. Консультанты стремятся помочь студентам лучше понять себя, создать благоприятные 

условия для принятия адекватных решений, развить ценностные установки, содействовать выработке 

«Я-концепции» и готовности к коллективной деятельности. При этом в качестве параметров развития 

студентов  используют  оценки  таких  качеств,  как  компетентность,  способность  управлять  своими 

эмоциями, самостоятельность и др. 

Психологическая  помощь,  коррекция  поведения  и  личностных  черт  необходимы  при  уже 

возникших  психологических  проблемах.  Но  еще  важнее  предотвращать  их  появление,  т.е. 

превентивная  работа  психологической  службы.  Для  этого  желательно  сплошное  психологическое 

обследование  студентов  первого  курса  с  выявлением  областей  потенциальных  трудностей,  которые 

могут  возникнуть  в  силу  особенностей  личности,  познавательной  сферы  или  уровня  подготовки 

конкретного  студента.  При  этом  работа  должна  вестись  не  только  со  студентами,  но  и  с 

преподавателями,  а  также  с  работниками  деканатов  с  целью  информирования  последних  о  тех  или 

иных  особенностях  отдельных  студентов,  которые  с  большой  вероятностью  приведут  к  серьезным 

проблемам  в  обучении  и  воспитании  (группа  риска).  Особое  внимание  должно  быть  уделено 

конфиденциальности передаваемой информации [3].  

Cодействие  полноценному  психическому  развитию  личности,  малых  групп  и  коллективов, 

предупреждение  возможных  аномальных  личностных  и  межличностных  проблем  и  асоциально-

психологических  конфликтов,  разработка  конкретных  рекомендаций  педагогическим  работникам, 

родителям  (законным  представителям)  по  оказанию  помощи  в  вопросах  воспитания,  обучения  и 

развития.  

Психопрофилактическую работу в целях предупреждения следует начинать тогда, когда проблем 

еще нет.  

Дубровина  И.В. считает, что психологи, работающие при управлениях  образования, в основном 

выполняют следующие виды деятельности: 

- организуют циклы лекций для педагогов и кураторов с целью повышения их психологической 

культуры;  

-  проводят  консультации  для  преподавателей,  студентов  по  интересующим  их  психологическим 

проблемам и оказывают информационную помощь;  

-  помогают  в  подготовке  и  проведении  психолого-педагогических  консилиумов  на  отдельных 

факультетах;  

-  организуют  постоянно  действующие  семинары  для  преподавателей  по  возрастной  и 

педагогической психологии, психологии личности и межличностных отношений;  

- создают психологический «актив» из числа преподавателей;  

-  осуществляют  углубленную  работу  в  какой-либо  группе  для  того,  чтобы  помочь  куратору  в 

выявлении конкретных причин неуспеваемости и недисциплинированности [6]. 

В рамках психологической профилактики осуществляется следующая деятельность: 

-  социально-психологические  тренинги,  направленные  на  ускорение  адаптации  студентов  в 

образовательной среде колледжа; 

 –  организации  работы  деятельности,  направленной  на  создание  условий  для  полноценного 

личностного  развития  и  самоопределения  студентов,  а  также  на  предупреждение  возможных 

нарушений в становлении личности. 

Профилактика это оказание психологической поддержки развития личности с целью сохранения 

ее  индивидуальности,  осуществляемой  на  основе  совместной  деятельности  педагога-психолога, 

кураторов и других специалистов; оказание психологической помощи и поддержки преподавателям и 

студентам,  находящимся  в  состоянии  актуального  стресса,  конфликта,  сильного  эмоционального 

переживания. 

Профилактика – это  совокупность  предупредительных  мероприятий,  т.е.  работа  психолога, 

направленная на предупреждение возникновения трудностей, проблем в жизни студентов, педагогов, 

родителей, вузовского коллектива в целом.  

 

Литература 

1.  Митина Л.М. Психология личностно-профессионального развития субъектов образования. – М.; СПб: 

Нестор-История, 2014. – 376 с.  

2.  Набатникова  Л.П.  Формирование  у  студентов  мотивации  преодоления  жизненных  трудностей 

средствами  психологического  консультирования.  Мотивация  в  современном  мире:  Материалы 

международной  научно-практической  конференции.  ГОУ  ВПО  МГПУ.-  М.:  МО  Щелково, 2011.- С. 

205-208. 

3.  Абрамова Г.С. Практикум по психологическому консультированию. – М.: Академия, 1995. – 318 с. 

4.  Укке Ю.В. Психологическая служба в зарубежных вузах. М., 1993.– 218 с. 

172 

5.  Бурменская Г.В., Карабанова О.А., Лидерс А.Г. Возрастно-психологическое консультирование. – М.: 

МГУ, 1990. – 516 с. 

6.  Дубровина  И.В.  Практическая  психология  образования;  Учебное  пособие 4-е  изд. – СПб.:  Питер, 

2004. – 592 с. 

 

Дарибаева С.Қ. 

(Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті) 

 

ЗИЯТЫ ТЕРЕҢ ЗАҚЫМДАЛҒАН БАЛАЛАРДЫ ƏЛЕУМЕТТІК БЕЙІМДЕУ МƏСЕЛЕСІ 

 

Кейінгі жылдары бүкіл əлемде, сонымен катар тəуелсіздігімізді алғаннан кейін біздің елімізде де 

мүмкіншілігі  шектеулі  тұлғаларға  көмек  көрсету  жүйесінің  құрылымында  да  өзгертуге  деген 

ұмтылыстар байқалып жатыр. Мұндай ілгерілеу үрдістерді бұрын мүгедектер деп аталған балаларды 

қоғамға  жəне  білім  ортасына  біріктіру  қажеттілігімен  сипатталады.Тəжірибе  жүзінде  көмек 

көрсетудің  əдісі  қолданылып,  күндізгі  бөлімнің  орталығы  ұйымдастырылады.  Осы  аталғандардың 

əрекеттері əрбір мемлекеттің өркениеттілігінің көрсеткіші болып табылатын тұрғындардың ішіндегі 

ең  бір  əлсіз  бөлігі  мүмкіншілігі  шектеулі  тұлғаларды,  атап  айтқанда,  зияты  терең  зақымдалған 

балаларды қолдап, көмек көрсетуге бағытталған [1,2]. 

 

Дамудағы  кемістікті  түзету  жəне  оның  орнын  теңестіру,  яғни  толықтыру  арнайы  педагогикада 

мүмкіншілігі  шектеулі  балалардың  əлеуметтік  өмірде  тəуелсіздігін  қамтамасыздандыру  құралы 

ретінде  қарастырылады.  Арнайы  білім  берудің  əлеуметтік  бейімдеу  бағыты  əлеуметтік 

қатынастардың  түрлі  құрылымын  жəне  адамның  қоршаған  мəдени  ортаға  психологиялық 

дайындығын қалыптастырады, дамудағы əлеуметтік кемшілікті анықтап түзетуге көмектеседі.  

ҚР  «Білім  туралы»  Заңындағы 6-бапқа  сəйкес  білім  беру  саласындағы  жергілікті  өкілді  жəне 

атқарушы органдардың құзіреті – мүмкіншілігі шектеулі балалар мен жасөспірімдерді оңалтуды жəне 

əлеуметтік  бейімдеуді  қамтамасыз  ету.  Əлеуметтік  бейімдеу – нысаналы  əлеуметтік  жəне 

медициналық  педагогикалық  түзеу  арқылы  қолдау  процесінде  кемтар  балалардың  қоғамда 

қабылданған  құндылықтарды,  мінез-құлық  ережелері  мен  нормаларын  игеру  қабылдауы  жəне 

еңбекке  даярлануы  жолымен  əлеуметтік  орта  жағдайларына  белсенді  түрде  икемделуі.  Əлеуметтік 

бейімдеу  əлеуметтену  механизмдерінің  бірін  ұсынады,  ол  тұлғаны  ортаның  əртүрлі  құрылымдық 

бөлшектеріне  белсенді  қатысуына  мүмкіндік  береді,  яғни  еңбекке  жəне  ұжмның  қоғамдық  өміріне, 

қоғамның  əлеуметтік  жəне  мəдени  өміріне  күшпен  қатысуға,  қоғамдық  ереже  мен  нормалармен 

сəйкес  өз  тұрмысын  жасауға  еркіндік  береді.  Əлеуметтік  бейімдеу  арқылы  балалардың  зияты 

жағынан ерекшеліктері ескеріліп, олардың ойын ойнауға, білім алу мен қарым-қатынас жасауға деген 

мүмкіндіктері анықталады. Білім беру саласындағы мемлекеттік кепілдіктері бойынша мүмкіншілігі 

шектеулі балалар, жасөспірімдер əлеуметтік көмек көрсетілетін азаматтар санатына кіреді. Мемлекет 

əлеуеметтік  көмекке  мұқтаж  Қазақстан  Республикасы  азаматтарын  олардың  білім  алуы  кезеңінде 

қаржылау шығыстарын толық немесе ішінара өтейді. Əлеуметтік көмек – бұл экономикалық жағдайы 

төмен, əлеуметтік əлсіз, психологиялық жағына əлсіз адамдар тобына əлеуметтік ортада қалыптасуын 

жақсартуына  бағытталған  қызмет  көрсету  кешені.  Бұл  үрдіс  үздіксіз  жүйелі  ұйымдастырылады. 

Оның  негізгі  мақсаты  мүмкіншілігі  шектеулі  тұлғаларды  əлеуметтік  бейімдеу.  Қазақстан 

Республикасында  əлеуметтік  қызмет  көрсету  институты  толығымен  ұйымдастырылмаған  жəне  əр 

тұлғаның жеке əлеуметтік қажеттіліктерін анықтау жұмысы жүргізілмеген. Əлеуметтік қорғау жəне 

əлеуметтік еңбек етудің құқық саласында мүмкіндігі шектеулі тұлғалар бойындағы кемістіктің пайда 

болу  себептеріне  негіздеу  арқылы  топтастыру  маңызды.  Бұл  жағдайдың  себебі  мүмкіндігі  шектеулі 

тұлғаларға  əлеуметтік  көмек  көрсету  жəне  жеңілдіктермен  қамтамасыз  ету  ерекшеліктері.  Зияты 

терең  зақымдалған  балаларды  əлеуметке  бейімдеуде  ең  алдымен  олардың  жеке,  психомоторлық 

дамуын, эмоциналдық ерік-жігер жəне танымдық сферасының ерешеліктерін толығымен зерттеп алу 

қажет. 

Арнайы  психологияның  жəне  арнайы  педагогиканың  көптеген  зерттеушілеріне  сүйене  отырып 

(Т.А.Власова, О.К.Агавелян.И.К.Колповская, А.И.Раку жəне т.б.) біз əлеуметтік бейімдеудің жетістігі 

балаға  бірқатар  əлеуметтік  факторлардың  əсер  етуі,  атап  айтқанда  арнайы  оқыту  мен  тəрбиелеу, 

қоғамда дұрыс қарым-қатынасты орнату жəне кəсіптік еңбекке даярлау, бейімдеу түрлерін (стандарт, 

стереотип, эталон) қалыптастыру болып табылады деп санаймыз. 

Қазіргі  таңда  қоғамдағы  зияты  терең  зақымдалған  балалардың  əлеуметтік  бейімдеу  мəселелері 

барлық мемлекеттерде өзекті болып табылады. Зияты терең зақымдалған балалар – өз бетінше өмір 

сүре  алмайды  қамкорлықты  қажетсінеді,  алайда  арнайы  ұйымдастырылған  жағдайлардың  əсерінен 

олар  еңбекке  қабілетті  болып  келеді  жəне  əлеуметке  бейімделеді.  Қажетті  көмектің 

ұйымдастырылмауы немесе жетіспеушілігі ауыр зардаптарға əкеп соғады. Зияты терең зақымдалған