Оқулық Алматы, 014 3 Əож кбж ш

274
275
кейде  ғана  емес,  жүйелі  түрде  белсенді  іс-əрекеті  болғанда  ғана 
білім мазмұны саналы меңгеріледі.
Сондықтан мұғалім тапсырмаларды дайындағанда оқушыларды 
оқу  мақсатына  бағыттайды,  оның  қабылдауына  жағдай  жасайды, 
балалардың өзін-өзі бақылау жəне бағалау жүйесін анықтайды, сол 
арқылы өзін-өзі басқаратын рефлексивті оқыту үдерісін қамтамасыз 
етеді.
Модульдік технология дамыта оқыту идеясына негізделген:
Егер оқушы тапсырманы мұғалімнің немесе сыныптастарының 
көмегімен орындайтын болса, онда ол өзінің жақын даму аймағында 
деп есептеледі. Бұл баланың психикалық функциясының жетілуіне 
септігін  тигізеді.  Өйткені,  ол  бүгін  басқалардың  көмегімен 
орындалған тапсырмаларды ертең өзі орындай алады, яғни бір цикл 
аяқталады да, оқушы актуалды даму аймағына енеді. Осылай жаңа 
деңгейде келесі цикл бастау алады.
Модульдік  оқытуда  бұл  цикл  мұғалімнің  оқушыға  беретін 
көмегінің  мөлшері  мен  мазмұнын  саралап,  оқу  əрекетінің  əртүрлі 
формада  (жеке,  топтық,  тұрақты  жұптың  жəне  ауыспалы  құрамда) 
ұйымдастырылуы арқылы жүзеге асырылады.
Модульдік технология негізінде бағдарламалы оқыту алынған.
Бағдарламалы оқытудың мынадай белгілері:
 іс-əрекеттегі нақтылық логика;
 белсенділік жəне оқушының өзінше жұмыс істеу мүмкіндігі;
 жеке жұмыстың қарқыны;
 нəтижелерді салыстыру (аралық жəне қорытынды);
 өзін-өзі бақылау мен өзара бақылау.
  Модульдік  технологияның  қарқындылығы,  интенсивтілігі 
оқыту  үдерісін  оңтайландыруды,  яғни  аз  күш,  аз  уақыт,  аз  құрал 
жұмсай отырып жоғары нəтижеге жетуді талап етеді.
Модульдік оқытудың принциптері:
 - модульдік принципі;
- оқыту мазмұнынан ерекше мəселелерді бөліп алу принципі; 
- қарқындылық;
- білім мен оның жүйесінің əсершілдігі мен жылдамдығы;
- болашақ міндеттерді саналы түсіну; 
- əдістемелік кеңестің жан-жақтылығы принципі;
-  теңбе-тең принципі. 
Бұл принциптердің барлығы өзара тығыз байланысты.
С.  И.  Ожегов: «Модуль    дегеніміз – қандай    да  бір  жүйенің,  
ұйымның  анықталатын  біршама  дербес  бөлігі», – деді.
Оқу    модулі    қайта    жаңғыртушы    оқу    циклі    ретінде    үш  
құрылымды    бөліктен:  кіріспеден,  сөйлесу    бөлімінен    жəне  
қорытынды  бөлімнен  тұрады.
 Əр  оқу  модулінде  сағат  саны  əр  түрлі  болады.  Бұл  оқу  
бағдарламасы    бойынша    сол  тақырыптар    тобына    немесе    сағат  
санына    байланысты.  Ғалымдардың  зерттеулерінде  7-12  сағаттан  
тұратын  оқу  модулінің  неғұрлым  тиімді  екені көрсетіледі.
Оқу  модулінің  ерекшелігі – жалпы сағат  санына  қарамастан, 
кіріспе жəне  қорытынды  бөлімдерге  1-2 сағат  беріледі.  Қалған  
барлық  сағат  сөйлесу  бөліміне  бөлінеді.
Психологтардың  пайымдауынша,  əрбір  дербес  тарауды 
(тақырыпты)  оқып-үйрену  үш  негізгі  кезеңнен:  кіріспе-
қызықтырушылық, операционолдық-танымдық жəне рефлексиялық-
бағалау  кезеңдерінен  тұруы  тиіс  (Л.  М.  Фридман).  Кіріспе-
қызықтырушылық кезең кіріспе бөлімінде іске асырылады.
Кіріспе    бөлімде      мұғалім    оқушыларды    оқу    модулінің  
жалпы    құрылымымен,  оның  мақсат-міндеттерімен  таныстырады. 
Сондықтан  мұғалім  осы  оқу  модулін  барлық уақытына  есептелген  
оқу  материалын  қысқаша  (10-20 минут  ішінде)  сызба,  кесте  жəне 
т.б.  белгілі  үлгілерге  сүйене  отырып,  түсіндіреді.
Технология  ауқымында    оқу    үдерісі  мынадай    бастапқы  
жағдайда    құрылады:  баланың  көптеген    тұлғалық    психикалық 
қасиеттері    оның    жеке    өзіндік,  өзін  қанағаттандыратын  қызметі 
барысында  айқындалып, қалыптасады. Технологияда бұған ерекше 
мəн    беріледі.  Танымдық    қызметіне    рахаттанып,  қанағаттану – 
əр    оқушының  соңында  жоғары  нəтижеге  қол  жеткізудің  маңызды  
факторларының бірі. Сондықтан да  сөйлесу  бөліміндегі  бағалар 
мен    бағалау    ынталандырушы    сипатта    болады.  Оқу    модулінің  
бұл  бөлімінде  оқу  еңбегінің нəтижесін  бағалауда «тəтті лимон» 
(оқушы  атқарған əрекеттің  құндылығын асыра  көрсету)  жəне  «көк 
жүзім» (оның  теріс нəтижесін құнсыздандыру) қағидалары кеңінен 
қолданылады (Р. М. Грановская, Ю. С. Крижанская).
Бұл  технологяның  маңызды  шарты – оқушылардың кез келген 
ғылыми  көздерді,  оқулықтарды,  оқу  құралдарын  пайдалануға  
болатындығы,  сондай-ақ    ұйымдастырушы,  көмекші,  кеңесші 
ретінде  мұғалімнен  жедел кеңес ала алатындығы.

276
277
Жоғарыда  атап  өткендей,  кіріспе-қызықтырушылық  кезең 
кіріспе  бөлімінде  іске  асырылады.  Бұл  кезеңде  оқушылар 
бағдарламаның  осы  тарауын  неге  жəне  не  үшін  оқып-үйренулері 
керек, өздері нақты нені меңгеріп, үйренулері тиіс, алдағы жұмыстың 
негізгі оқу міндеті қандай екенін түйсінуі қажет.
Психологтар  дəлелдегендей,  білімді  неғұрлым  тиянақты 
меңгеру үшін оқушылардың мақсатты түсінуі (мақсаттың қозғаушы, 
қызықтырушы күш болуы) аса маңызды. Ол үшін, психологтардың 
пікірінше,  мақсат  (нені  білу,  нені  үйрену),  оның  мағынасы  (бұл 
не  үшін  қажет)  нақты  айқын  белгіленіп,  мақсатқа  жету  тəсілдері 
көрсетілуі керек.
Объектілердің нақты қасиеттері жайлы білімді қалыптастыруда 
түсіндіруді  сызба  жəне  белгілік  үлгілер  түрінде  көрініс  тапқан 
əрекеттен  бастаған  тиімдірек  екенін  эксперимент  көрсетіп  отыр 
(Салмина 1981, 47).
Жадыны  жəне  келешекте  алынған  білімге  сүйену  мүмкіндігін 
қорғау  үшін,  психолог  Л.  В.  Шешневтің  пікірінше,  біріншіден, 
алғашқы  түсінбеушілік  сезімі  жадыда  сақталмауы  тиіс;  екіншіден, 
жады  меңгерілген  ұғымдар  мен  түсініктерді  қорғау  қапшығына, 
берік жабылған «орамаға» салып сақтауы жəне ұсынуы тиіс. Мұндай 
«орама» қызметін белгі (термин), белгілік жүйе атқарады.
Сөйтіп, оқу модулінің кіріспе бөлімінде мұғалім:
а)  оқушыларды  оқу  модулінің  жалпы  құрылымымен  жəне 
мазмұнымен таныстырады;
ə)  оқушылардың  осы  оқу  модуліндегі  танымдық  қызметінің 
мақсаттары мен міндеттерін анықтайды, əсіресе бұл мақсаттар мен 
міндеттерді  əрбір  оқушының  «қабылдауына»,  түсінуіне  ерекше 
көңіл бөледі;
б)  тірек сызбаларға («орамаларға», белгілік үлгілерге) сүйене 
отырып,  модульдің  тұтас  тақырыбы  бойынша  оқу  материалын 
қысқаша (15-20 минут ішінде) түсіндіреді.
Сөйлесу  бөлімінде  əрбір  оқушының танымдық  қызметі  əр 
сабақта үш  күрделілік  деңгейде  берілген  оқу  материалын  таңдау,  
жазу,  көру    жəне    айту    мүмкіндігі    болатындай    етіп  құрылған.  
Сөйлесу  бөлімінде   алғашында  оқу  материалын  қайта  жаңғыртып,  
қарапайым  білік  пен  дағды  қалыптастыру  мақсатында, кейіннен  
алынған    білімді    талдау,  жинақтау    жəне    бағалау    мақсатында  
оқытудың  белсенді  формалары  қолданылады.
Сөйлесу  бөлімі  сабақтарының  ұйымдастырылу    формасы  
бойынша  əр  оқушы  өзінің  қалай  жəне  немен  шұғылдануы тиіс,  
сабақ  барысында    не    істеуі  керек  екенін  біледі,  өйткені  мұғалім 
балаларды  сабақтың  ережелерімен  (егер  ол  оқыта  үйрету  ойыны 
болса) немесе оның  құрылысымен  жəне  жүру  барысымен алдын 
ала  таныстырады.
Оқу модулінің сөйлесу бөлімі тарауды (тақырыпты) тұтас оқып-
үйренудің  екінші – операционалдық-танымдық  кезеңін  іске  асыру 
болып табылады.
Бұл  бөлімді  қарастырғанда  Л.  Фридманның  төмендегідей 
ережелерге негізделген тұжырымдамасына сүйендік:
1. Оқу оқушының жеке, топтық, ұжымдық жұмыс барысындағы 
түрлі  қызметінің  жүйесі  ретінде  қаралады.  Олар  оқушының 
қисынды  ойлау  қабілеттерін,  көзге  елестету  қабілетін,  жадын, 
шығармашылығын жəне т.б. дамытуға, яғни білім беруді мақсаттары 
болып табылатын тұлғалық қасиеттерін дамытуға бағытталған.
2.  Оқуды      басқарудың      психологиялық      сенімді      түрі – ең 
алдымен,  оқушының  қажеттіліктерін,  қызығушылығын  дамытуға 
жағдай жасау.
3.  Оқуды  басқару  икемді  болуы  тиіс,  бұл  тек  оқушылардың 
іштей  өсіп  жүргенде  ғана,  балалардың  білім  дəрежесінің  артуына 
қарай мүмкін болады.
4.  Оқушылар  нақты  оқу  кызметінің  мақсаттарын  анықтауға 
тікелей  қатысуы  керек,  яғни  басқару  тұлғаға  бағытталған  болуы 
тиіс. Оқу үдерісін тұлғалық басқару дəрежесі оқушылардың өсуіне 
қарай  артып  отыруы  жəне  оқудың  жоғары  сатысында  жалпылама 
сипат алуы тиіс.
5. Оқу үдерісін басқару бастауыш сынып оқушыларының ішкі 
қуатына жəне мүмкіндіктеріне негізделіп жүруі тиіс.
Оқу  модулінің  сөйлесу  бөлімін  даярлағанда  мұғалім  оқу 
материалының негізгі мазмұнын бөліп, құрылымдайды.
Мұнда  оқушылар  оқу  материалына  қайта  оралып,  пысықтап, 
бекітуі  үшін  оның  əр  сабақта  жеке  бөліктермен  берілетінін  есепке 
алу  керек,  бұл  беліктерде  қысқаша,  сиымды  түрде  тұтас  тараудың 
(тақырыптың) «мазмұны беріледі».
Бұл бөлімнің сабақтарын жоспарлағанда мұғалім оқушылардың 
өзара сөйлесуін қамтамасыз етуге баса көңіл бөледі.