Жансүгіров атындағы жму хабаршысы №4 / 2015

     
 
 
74 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
Моральдық  жауаптылықтың  жоғарыланған  шарасы,  борыш  сезімінің 
жылдамдатылуы,  кейбір  қосымша  мінез-құлық  нормаларын  сақтау  бірінші  жолда, 
тарихи  тәжірибе  куәландырғандай,  дәрігерлік,  заң,  педогогикалық,  ғылыми  және 
журналистикалық  қызметте  өте  қажетті,  яғни  маманның  еңбегі  қатаң  формалды 
трек-сызбаға қысқартылмайтын және адамның қоғамдағы денсаулық, рухани дүниесі 
және  жағдайының    хәлі  осы  еңбектің  сапасы  мен  болашақта  пайдалығына  тәуелді 
салада. 
Сот  қайраткеріне  қойылатын  жалпы әдептілік қағидаттарын сипаттай отырып, 
қоршаған  ортаны,  сот  процессінің  қатысушыларын  сыйлау  секілді  сұрақтарды 
назардан тыс қалдыруға болмайды.  
Жеке айтқанда іс материалдарын білу ілімінің негізінде қол жеткізетін, өзгенің 
уақытын бағалай және сақтай білу.    
Іс  материалдарымен  мұқият  танысып  білу  сотталушыға,  жәбірленушіге, 
куәгерлерге  қойылатын  мақсатсыз  сұрақтардың  санын  қысқартып,    барлық  күш-
жігерді ақиқатты анықтау үшін жұмсауға мүмкіншілік береді.  
Сот сөз шешені ретіндегі адвокатқа қойылатын этикалық талаптар. 
Сот  этикасының  міндеті  –  процессуалдық  нормаларды  сақтаудағы  әдептілік 
бастамалардың 
ролі 
туралы 
сауалдарды 
зерттеп 
білу. 
Сотөндірісіне 
қатысушылардың  қарым-қатынастарын  анықтайтын  әдептілік  қағидаттар,  сөзсіз 
тұлғаның субъективтік құқықтарының елеулі кепілі болып табылады.  
Сотөндірісі  адам  үшін  ең  қымбатқа  қатысты  әсер  етеді  –  ол  оның  ар-намысы, 
қадір-қасиеті, ал кейде керек десеңіз өмірі. 
Әдептілік  қағидаттар  қоғаммен  немесе  жеке  таппен  адамдардың  мінез-
құлықтарына  қойылатын,  неғұрлым  жалпылай  және  айтарлықтай  моральдық 
талаптарды көрнектейтін, әдептілік сана нысанын өзінде көрсетеді.  
Жаңа  туған  адам  дүниеге  келісімен-ақ  қалыптасқан  әдептілік  қағидаттармен 
кездесіп, кейде өзі соны білместен таратушысына  айналады. 
Осындай  қағидаттар,  қоғамдық  және  жеке  өмірдегі  адмның  мінез-құлығын 
айқындайтын алғы шептегі ниеттерге айналады. Әдептілік қағидаттар өзінің тікелей 
көрінісін заңгердің кәсіби этикасында табады.      
Кәсіби этиканың бірден-бір түрі есебінде адвокаттық этика түседі. Адвокаттық 
этиканың  пәні  есебінде  адвокаттық  ассоциация  мүшесісінің  корпорация 
ережелерімен  жазылған  тиісті  мінез-құлығы  табылады,  егер  құқықтық  нормалар, 
оларға нақты мінез-құлық ережелерді  белгілемеген кездерде болса.  
Кәсіби  қызметтегі  әзірленген  этикалық  қағидаларды  реттеу  үшін,  көптеген 
адвокаттар мен заң қоғамдастықтары адвокат қызметінің кодексін қабылдады. Біздің 
елімізде  «ҚР  адвокаттық  қызмет  және  адвокатура  туралы»  Республикалық  заң 
адвокаттың  кәсіби  этикасын  бүкіл  адвокаттық  қоғамдастық  үшін  тұтас 
орнатты.    Адвокаттық  этиканың  мағынасы  келесіде  бекітіледі.  Ол  заң  көмегін 
көрсету  бойынша  жүгінген  тұлғалардың,  сенім  білдіргендердің  құқығын, 
бостандығын және мүдделерін қорғау бойынша адвокаттың өз міндеттерін ең жақсы 
түрде
 
орындауды  қамтамасыз  етуге,  осы  аталған  міндеттерді  орындау  кезінде 
адвокаттың  мінез-құлқын  анықтауға,  оны  адамгершілік  мазмұнмен  толықтыруға, 
қоғам  мен  мемлекеттің  адвокатураға,  жария  –  құқықтық  институт  ретінде  тиісті 
сенім деңгейін қалыптастыруды қамтамасыз етуге бейімделген. 
Мемлекет  адвокат  үшін  үлкен  талаптар  қояды.  Олар  адвокаттарға  қойылатын 
адвокаттық  этика  кодексінде  және  этикалық  талаптарға  арналған  ғылыми 
зерттеулерде  айқындалады.  Адвокаттарға  қойылатын,  этикалық  талаптар  негізіне: 
барлық  адвокаттық  қызмет  саласындағы  шыншылдық,  адалдық,  құзыреттілік 
жатады. 

     
 
 
75 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
Адвокаттың  адамгершілік,  кішіпейілділік,  адамдарға  құрметпен  қарау  секілді 
адами  сапалары  болуға  тиіс.  Адвокаттың  қажетті  сапасы  ретінде  дәлдігі  мен 
ұқыптылығы болуға тиіс. 
 Өзінің кәсіби қызметін жандандыру кезінде адвокат: 
1) Адал, ақылға қонымды, біліктілікпен, түбегейлі және уақтылы өз міндеттерін 
орындайды,  Қазақстан  Республикасының  Конституциясына,  заңына  және  осы 
Кодекстің  мөрімен  бекітілетін  құжаттармен,  барлық  заңнамасымен  тыйым 
салынбаған  құралдарды  басшылыққа  ала  отырып,  белсенді  түрде  сенім 
білдіргендердің құқығын, бостандығын және мүдделерін қорғайды; 
2) Заң көмегін көрсету бойынша жүгінген тұлғалардың, сенім білдіргендердің, 
ұжымдастардың  және  өзгелердің  абыройы  мен  қадір-қасиетін  құрметтейді,  тиісті 
іскерлік қарым-қатынас жасауға қажетті, мінез-құлық мәнерді және киім кию стилін 
ұстанады. 
Сотта сөз сөйлеу қағидаттарына: заңдылық, әдептілік мінсіздік, сезім шаралары 
мен такт, ұстамдылық пен жан-жақтылықты жатқызуға болады. 
Заңдылық  қағидасы  заңының  нұсқамаларын  сақтауды  ғана  емес,  сондай-ақ  
заңға құрмет көрсетуді де болжайды.    
Адвокаттың басты қаруы –заң екенін қашанда есте сақтау қажет.  
Жеке мүдделермен талап етіп айтылған заңның еркін талқысы, сонымен қатар 
заңының  саналы  түрде  бұмалануы  кейде  мақсаттарға  жетуге  ықпалдауы  мүмкін, 
бірақ аз уақытқа ғана.  
Кәсіпқой залалды күйбіңге  бағдарлана алмайды «бұл заң - тұмық». 
Мұндай  бағдарлану  түбінде  кек  қайтарады.  Сот  сөз  шешені  құқықтық  өзін 
құндауы  оңды  мақсатқа  жету  үшін  мүлдем  орынсыз,    ол  тек  біздің  өміріміздегі 
жексұрындықты ұлғайтуға ғана қабілетті. 
Әдептілік - мінез-құлық нормаларының маңызды құрамдас бөлігі, оның ішінде 
процессуалдық қатынастар саласында да көрініс алады. 
Оның  әрекеттері  заңға,  қарапайым  әдептілік  нормаларға  қайшы  келмеуі  тиіс, 
бірақ  ол  оларды  қамтымайды.Әдептілік  нормалар  заңды  толықтырады  және  дұрыс 
мінез-құлықтың маңызды критерияларының бірі болып саналады. 
Процесс барысында бетпелесетін адамгершілік, әділеттілік, адам ар – намысын 
құрметтеу,  жақсылықты  зұлымдықтан  айырып  беретін,    айқын  ұғыну  қырлары  - 
осының бәрі мамани соттағы сөз шешені үшін міндетті мораль саласынан шығатын 
талаптар, оның мәдениетінің деңгейін көрсететін көрсеткіш. 
Сөз шешенінің  жан-жақтылығы және ұсатамдылығы тыңдармандар тарапынан 
оған  деген  құрметтеу  және  көзайым  (симпатия)  сезімін  шақырады,  сөздің 
сенімділігіне ықпал етеді. 
    
ӘДЕБИЕТТЕР   
1.Кобликов А.С. Юридическая этика: Учебник для вузов. – 2 – е изд., изм. –  
   М.:Норма, 2004. – 176 с. 
2.Халиуллина В.П. Профессиональная этика юриста: Учебное пособие. –  
   М.:Издательство РУДН, 2006. – 161 с. 
3. Кодекс чести государственных служащих Республики Казахстан ( Правила  
   служебной этики) // Утв.Указом Президента РК от 03.05.2005г. 
4.Бойков А. Д. Адвокатура и адвокаты. М., 2006.  
5.Закомлистов А. Ф. Судебная этика. СПб., 2002.- 258 с. 
6.Панкратов В. В. Комментарий к Кодексу судейской этики. М., 2005.  
7.Пашин С. Судейская этика. М., 2001. 
8.Этика сотрудников правоохранительных органов / Под ред. Г. В. Дубова. М.,    
   2005