«Қазақ тілі мен әдебиеті» және «Ұлағат» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ай сайын шығатын Республикалық

64
Оқиғаның 
шешуі
Жауға 
аттану.
Жалғыз 
шабу.
Қаза болу
баяндау
теңеу
эпитет
Абылай қолға «Аттан!» деп хабар 
салды.
Бәрі де болат тұяқ белдеу мініп,
Батырлар қатар түзеп келіп қалды.
Жөңкіліп күзді күнгі көшкен 
бұлттай,
Қап-қара, ортасы ой боп қол 
қозғалды.
..............................................................
Қол қалды. Жүз жолбарыс майданды 
ойлап,
Тартады шабуылмен Іле бойлап.
Алдында ақ сұңқардай батыр Баян,
Екпінді қауға тиген өрттей ойнап. 
............................................................
Аз қазақ көп қалмаққа салды тойды,
Көк аспан қара түтін, шаңға қойды.
Алдаспан ажалменен бәсеке боп,
Қанішер, қайқы қара қанға тойды.
..............................................................
Қасқайып қан майданда тұрып 
қалды
Қайран ер, қайсар Баян, жолбары-
сым?
Алайда уақыт өтті, құлап түсті,
Құшақтап Жанатайдай жан жолда-
сын. 
2. Поэманың басты ерекшеліктері.
Оқушыларға  «Қашан?  Қайда?  Қандай?»  деген  сұрақтар 
беріледі.  Үш  сұрақты  пайдалана  отырып  оқушылар 
поэмаға қатысты толық сауалдарды өздері қояды. Сұрақтар 
мен  жауаптарды  сызбаға  толтырып,  поэманың  басты 
ерекшеліктерін табады.
 
Қашан? 
Поэмадағы 
оқиға қашан 
болды? 
 
ХҮІІІ  ғасырдағы 
қазақ-қалмақ         
шапқыншылығы. 
 
Поэманың басты 
ерекшеліктері 
Тарихи сипаты 

65
  
  
Ой толғаныс.  Сабақты бекіту. «Екі түрлі түсініктеме» 
күнделігі.
Маған әсер еткен үзінді
Соған байланысты менің пікірім
Оқушыларға  өз күнделіктерін оқытып, пікірлерін ортаға 
салу. 
Үйге тапсырма: поэмадан үзінді жаттау.  
 
Қайда? 
Оқиға қай 
жерлерде 
болды? 
 
Қандай? 
Шығармада қандай 
мәселелер 
көтерілген? 
 
Поэмада қандай 
психологиялық 
жағдай орын алған? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Батыр Баянның інісін оққа 
байлаған ауыр жағдай 
болған жер - Сарыарқа 
даласы, Обаған, 
Жолдыөзек. 
Абылай қалың  қолымен 
қоныс тепкен жер – 
Көкшетау, Бурабай көлі. 
Қалмақтар жайлаған жер – 
Іле бойы. 
 
 
 
 
Географиялық 
орны 
1
. Туған жерге, елге деген 
сүйіспеншілік: Баян және 
қалмақ қызы. 
2. Махаббат мәселесі: 
Ноян мен қалмақ қызы 
3. Азаматтық намыс: Баян 
мен Ноян бейнесінде. 
Отанға деген 
үлкен рух 
1. «Ақында азаматтан дос 
болмайды, жалғыз-ақ 
сырын сөйлер қаламына» 
деген ой-толғанысы. 
2. Батыр бейнесін, ерлігін 
қадірлеуден туған 
шабытты, серпінді 
шумақтары. 
3. Баянның ашу буған 
намыспен өз бауырын 
өлтіргеннен кейінгі 
бауырмалдық қайғылы, 
қасіретті сезімі, ақыл мен 
ар-намыс алдындағы  жан 
күйзелісі. 
Поэмадағы 
психологиялық
  
шумақтар 

66
Бану АМАНҚЫЗЫ,
Қарағанды облысындағы
Шет ауданының
Максим Горький атындағы 
мектеп-гимназиясының мұғалімі.
ТҰМАНБАЙДЫң «БАУЫРЛАР» 
ӨЛЕңІ
(5-сынып)
Сабақтың  мақсаты:  білімділігі  –  оқушыларға 
Тұманбай  Молдағалиевтің  өмірі  мен  шығармашылығын 
түсіндіре  отырып  «Бауырлар»  өлеңіне  тоқталу; 
тәрбиелігі 
–  оқушылардың  бойына  адамгершілік,  бауырмалдық 
қасиеттерді 
сіңіру, 
отансүйгіштікке 
тәрбиелеу; 
дамытушылығы – «Бауырлар» өлеңін оқыту арқылы білім 
беру  біліктіліктерін  қалыптастырып,  ақынның  өлеңіне 
мінездеме бере отырып талдау.
Түрі:  аралас  сабақ.  Әдісі:  түсіндіру,  пікіралмасу, 
тұжырымдау, сұрақ-жауап, талдау, салыстыру. Көрнекілігі: 
ақынның  портреті,  табиғат  көрінісі,  географиялық  карта, 
кітап  көрмесі,  интерактивті  тақтада  сөздік,  дүниежүзіндегі 
қазақтардың санының көрсеткіші, пікіралмасу, тұжырымдау 
карталары. 
Техникалық  құрал:  үнтаспа,  интерактивті 
тақта.  Пәнаралық  байланыс:  география,  тарих,  музыка, 
статистика.
Барысы. Ұйымдастыру.
Жаңа сабақты түсіндіру.
Өмірі туралы түсінік беру.
Тұманбай  Молдағалиев  –  1935  жылы  20  наурызда 
Алматы облысындағы Жарсу деп аталатын ауылда дүниеге 
келген. Әкесі Қабылғали Мұратов, шешесі Сейсеп – өмірден 
ерте кеткен жандар. Тұманбайды әкесінің інісі Молдағали, 
жеңгесі  Қымқап  бауырларына  салып  асырап  алған. 

67
Тұрлығыз  деген  әпкесі  бар,  екеуі  бір  үйде  тәрбиеленіп, 
ержеткен.  Жас  күнінде  өте  зерек  болып,  сабақты  жақсы 
оқып,  білімділігін  көрсеткен  жан.  Кейініректе  оқуын  әрі 
қарай жалғастырып, Алматыдағы ҚазМҰУ-дың филология 
факультетіне  түсіп,  ұлы  жазушы  Мұхтар  Әуезовтен  дәріс 
алған. Ең бірінші өлеңдер жинағы «Студент дәптері» 1957 
жылы қыркүйек айында жарық көрді. Осы жинағы арқылы 
халқын  қуантып,  ақын  атанған.  Тұманбай  Молдағалиев 
көп  жылдар  «Балдырған»  жұрналының  редакторы  болып 
қызмет еткен. Қазіргі таңда ақын ағамыздың үш қызы, бір 
ұлы, немерелері бар. Поэзиясымен туған елге, туған жерге, 
Отанға, ата мен анаға, дос-құрбыға деген сөнбес махаббат 
сезімін оқырмандарының жүрегіне әлі де болса ұялатып келе 
жатқан жазушы, ақиық ақын, үлкен жүректі ірі ақын десек те 
артық болмас. Ақынның көптеген шығармалары бар. Бүгін 
біз ақынның «Бауырлар» өлеңімен таныс боламыз.
Миға шабуыл.
Бауырлар дегенде кімдерді еске аласыңдар?
Бауыр деген сөздің өзінде бірнеше мағына бар.
Кластер топтастыру
Айталық, бауыр – дене мүшесі, бауырсыз адам өмір сүре 
алмайды.  Ендеше,  туыс,  іні,  бәрі  –  бізге  бауыр.  Қазақтың 
барлығы бір-біріне бауыр.
Өлең  1992  жылы  Алматы  қаласында  өткен  дүние 
жүзі  қазақтарының  Құрылтайына  орайлас  жазылған. 
Әлемнің  әр  түпкіріне  тарыдай  шашылып  кеткен  қандас 
бауырларымызға  арнап,  өзінің  үлкен  ақындық  жүрегімен 
елеңдеп,  бауырмалдық  сезімімен  құр  босқа  қарап  қалмай, 
жанынан өлең шығарып, қандастарымыздың елге оралуына 
 
Бауыр