31
игеруде ауылшаруашылық мүмкіншілігінің бағасын анықтау үшін сандық
критерийлерді қолданады. Олардың ең қарапайымы экономикалық тиімділік
критериясы, ол мына формуламен анықталынады:
И
П
Э
З
Э
мұндағы, Э
п
- экономикалық тиімділік;
З
и
- ғылыми зерттеуге кететін шығын;
k
э
мәні үлкен болған сайын, тақырып тиімді және оның
ауылшаруашылық тиімділігі жоғары. Бірақ k
э
критериясы ӛндірілетін ӛнімнің
кӛлемін есептемейді, сондықтан кӛбіне мына формула қолданылады:
О
Г
Э
З
Т
G
мұндағы, G
Г
– ғылыми зерттеуді игеруден кейінгі бір жылдағы ӛнімнің бағасы;
Т- жылдағы ӛндіріске енуі;
З
о
- ғылыми зерттеуге кететін жалпы шығын және ӛнімнің
жаңа технологияға дайындығына кететін шығын.
6.2. Ғылыми зерттеу жҧмысының этаптары
Ғылыми зерттеу жұмыстарының этаптары анықталған ӛз кезегімен
орындалады.
Технико-экеномикалық негіз- негізгі бнреілген жоспаралды құжат ретінде
игеріледі және қорытындысында жалпы мәселелермен танысуда тақырып
құрылады. Осылардың бәрі орындалғанда ғана тақырыпты ары қарай
жоспарлайды және қаржыландырады.
Технико-экономикалық негіздің бірінші бӛлімінде тақырыптың игеру
мәселесі және бұрыңғы қорытындылар және зерттеу деңгейі алынған қысқаша
әдебиеттер тізімі кӛрсетіледі. Әсіресе, елдің ауылшаруашылық және ӛндіріс
жұмыстары үшін шешілмеген тақырыптың соңғы орындалу мақсатын
анықтайды және зерттеудің, шешімнің әдістерін кӛрсетеді. Бұған лицензияны
сатып алуын анықтау және тақырыптың патенттік жұмысы кіреді.
ТЭН-нің құрылу стадиясында ғылыми зерттеу жұмысының қорытындысын
пайдалану обласы құрылады және жаңа техниканы қолдану периодындағы
экономикалық тиімділігі анықталынады. ТЭН-да экономикалық тиімділіктен
басқа социальдық қорытындылар, яғни еңбек ӛндірісінің деңгейі, ӛнімнің
сапасы, ӛндірістік санитария және қауіпсіздік деңгейінің ӛсуі, қоршаған ортаны
және табиғатты қорғауды құру кӛрсетіледі.
ТЭН-ді құру қорытындысында ғылыми-зерттеу жұмысының, қоршаған
ортаны қорғаудың орындалу мүмкіндігі және мақсаты құрылады. Ол ӛндіріс
министрімен бекітілінеді. ТЭН бекітілгеннен кейін зерттеу мақсаты және
есептеулері қадағаланады. Сонымен қатар әдебиетттердің библиографикалық
тізімі, тақырыпқа сәйкес әртүрлі мекемелердің ғылыми-техникалық есептері,
аннотацияның әдебиеттер кӛздері, тақырыпқа сәйкес керекті рефераттар және
зерттеу әдістері (эксперименттік, теориялық және т.б.) құрылады.
32
Зерттеудің теориялық мақсаты- пәннің физикалық мәнін оқу болып
табылады. Қорытындысында физикалық модель, математикалық модельдер
және сонымен қатар болжамдық қорытындылар негізінде алынғандар
талданады.
Экспериментттік
зерттеу
мекемелердің
алдында
эксперимент
бағдарламалары мен методикалар таңдалады және есептеулер игеріледі.
Олардың тиімділігі ӛлшеу заттарын таңдауға байланысты. Бұл есептеулерді
шешу мемлекеттік стандарт және инструкциямен басқарылуы керек.
Қолданылатын
методикалық
шешімдер
экспериментті
ӛткізудегі
методикалық нұсқау түрінде құрылады.
Зерттеу методикасын игергеннен кейін, эксперименттік жұмыстар кӛлемі,
әдістер, техникалар, еңбек кӛлемі және мерзімі кӛрсетілген жұмыс жоспары
құрылады.
Теориялық және экспериментттік зерттеу біткеннен кейін алынған
қорытындылардан
жалпы
талдау
алынады
және
эксперимент
қорытындыларымен
гипотезалар
құрылады.Талдау
қорытындысында
теориялық моделдеодің қателіктері анықталынады. Қажет болған жағдайда
қосымша эксперименттер жүргізіледі. Содан кейін ғылыми және ӛндірістік
шешімдер ғылыми-техникалық есептер құрылады.
Тақырыпты игерудің келесі этапына зерттеулің қорытындысын ӛндірісте
қолданылуын және олардың экономикалық тиімділігін анықтау жатады.
Фундаменттік және негізгі ғылыми зерттеу
ӛндіріске
тәжірибелі-
конструкторлық бюро арқылы кіргізіледі.
Игеру жұмысын: 1) тақырыптың құрылымына кіретін тәжірибелі-
технологиялық жұмыстар; 2) игеру есептеулері және мақсаты; 3) әдебиеттерді
оқу; 4) эксперименттік ұлгілерді техникалық жобалауға дайындау (сызбаларды
игеру және есептеулермен бірге техникалық жобалауды игеру варианттары); 5)
жеке блоктарды дайындау және оларды жүйеге біріктіру; 6) техникалық
жобарны келісу және оның технико-экономикалық негізі жатады.
Осыдан кейін 1) жұмысты жобалау, яғни жобаның детальдық жұмысы; 2)
тәжірибелік үлгідерді дайындау; 3) оларды реттеу және қолданып кӛру жүреді.
Сонымен қатра ӛндірістік және стендтік сынау (ӛндірістік сынауды талдау,
бӛлек бұрыштарды ауыстыру және қайтадан жасау) жүргізіледі.
Кӛрсетілген жұмыстар этаптарының жақсы орындалуы мемлекеттік сынау
үлгісін береді. Олардың қорытындысында ӛндірістік сериялар үлгілері
жасалынады. Осыған байланысты игерушілер консультация және контрольді
шығарады.
Зерттеу қорытындысының экономикалық тиімділік актіні құрумен
аяқталынады.
Бақылау сҧрақтары:
1. Зерттеудің теориялық мақсаты не?
2. Технико-экеномикалық негіз дегеніміз не?
3. Экономикалық тиімділік критериясының формуласы?
Әдебиет : Основы научных исследований, Под редакцией проф. В.И. Крутова,
