27
Тек қана ғылым мойындайтын, логикалық түрде дәлелденген, болжамдық
жолымен табылған заңды айтады. Логикалық түрде дәлелденген талқылаудан
және бұрында дұрыс деп мойындалған, заңды дәлелдеу үшін талқылауды
қолданады. тең ӛлшемде сирек жағдайда қарама-қарсылықты
талқылауды дәлелдеу жүзеге асады. Сол жағдайда тең жағдайда ғылымда,
логикада дәләлден немесе берілген білім жүйесінде талқылаудың
тұрақсыздығынан қатіліктер тізімі бар екенін кӛрсететін парадокс құрылады.
Кең мағыналы парадокс - бұл «сӛзсіз, дұрыс» деген мағыналы кӛзқарас
құрылатын, тез арада бӛлінетін жалпықабылданған бекіту.
Тар мағыналы парадокс- бұл әр кӛндіруші (убедительный) аргументті
ұсыну үшін, екі қарама-қарсы бекіту.
Парадокстік қазіргі ғылыми тану әлемнің сипаттамасы болып табылады.
Парадокс тізімі ары қарай жетілділдіруді қажет ететін, бар теориялардың
тұрақсыздығының куәлігі болып табылады.
Қазіргі ғылымда парадоксті
шығару және рұқсат ететін кәдімгі іске
айналды. Оларды рұқсат ететін негізгі жолдары: логикада дәлелді қатіліктерді
түзету; берілген білім жүйесін талқылауды жетілдіру.
Қателіктен шығу үшін
формальды логиканың заңына дәлел бағынады:
тождества заңға, қарама-қарсылықты заңға, үшінші шығару заңға және
жеткілікті негізде заңға.
Ғылыми гипотеза біріктіру және ӛңдеу қорытындысында, теорияға
айналады.
Теория (латын тілінің thereo – қараймын) - белгілі бір әрекеттің түсінігінен
туған білім жүйесін айтады. Теория шындығында рухани, ойлы кӛрініс және
шығарма болып табылады. Ол тәжірибе және тану әрекетін жалпылау
қорытындысынан пайда болады. Бұл жалпылау тәжірибесі адамзат танымында
кездеседі. Теория құрылымын қағидалар, аксиомалар, заңдар, ережелер,
талқылау, категориялар және фактілер жасайды.
Ғылыми теорияның қағидасында идеяны абстрактты анықтау (білім
систематизациясының бастапқы түрі) жатады. Қағида- адам тәжірибесінің
субъективті қорытындысынан пайда болатын ережені айтады.
Ғылыми теория жағдайынан шығатын ережені постулаттар немесе
аксиомалар деп атайды.
Аксиома- бұрыннан белгіленген ереже бойынша теория қорытындысы
және қалған барлық ұсыныстан, дәлелденбеген теориядан шығатын жайдайды
айтады.
Аксиома
дәлелсіз
кӛрінеді.
Ғылымның
логикасы
және
методологиясында аксиомалар әдетте эквивалент түрінде қолданылады.
1. Тождество заңы: оларды талқылау процесінде тұрақты болып қалатын және
қатал түрде анықталған кейбір заттар туралы ойдың кӛлемі және мазмұны.
Қарама-қарсы заң: кез келген анықталған затты талқылау процесінде
біруақытта бекітуге және қарсы шығуға болмайды.
2. Үшінші шығару заңы: талқылау процесін анықталған бекіту немесе
қарсышығу ісіне дейін бітіру керек. Бұл жағдайда екі қарама-қарсы
талқылаудың дұрыстығы қаралады.
28
Теория қатты ядро және оның қорғау белдігінен құрылады. Ядроға негізгі
қағидалар кіреді. Теорияның қорғаушы белдік кӛмекші гипотезадан және оның
нақты ядродан құрылады.
Ғылыми танудың жалпылау формасының дамуы теория болып табылады.
Ол тек қана негізгі заңды қорытындылайды, бірақ олардың негізінде фактіні
түсіндіру де жатады. Теория жаңа заңды ашады және болашақты болжайды.
Ойдың білімнен білімсізге қозғалысын метологиямен басқарылады.
Методология - әрекеттің қайтаӛзгеру және тану әдістерінің, әлемдітану
принциптерін қолдану, рухани творчество және тәжірибені философиялық оқу
болып табылады.
Методологиядан екі ӛзарабайланысты функция шығады: 1)әлемнің қайта
жаңаруы және тану процесінде әлемдік кӛзқараста қолдану ережелерін
түсіндіру; 2) құбылыс шындығына жақындауды анықтау. Бірінші функция
жалпы, екінші- жеке.
Әдебиет: Энгельс Ф. Диалектика природы//Маркс К., Энгельс Ф. Соч. 2-ші
басылым Т. 20.
Бақылау сҧрақтары:
1. Бір нәрсені ойлап шығарудың мәні неде?
2. Аксиома дегеніміз не?
3. Ғылыми идея дегеніміз не?
4.Рационалды түсінік дегеніз не?
Әдебиет : Основы научных исследований, Под редакцией проф. В.И. Крутова,
доц. В.В. Попова, Москва: «Высшая школа», 198ж. 44-64беттер.
6. ҒЫЛЫМИ-ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ САТЫЛАРЫ ЖӘНЕ
ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУДІҢ БАҒЫТТАРЫ
Дәріс мақсаты:
ғылыми-зерттеу жұмыстарының сатыларын жаттау.
Маңызды сӛздер: зерттеу түрлері, ғылыми жұмыстарды қаржыландыру.
Ғылыми зерттеудің мақсаты-жан-жақты, яғни құбылыс немесе процесті,
объектіні дұрыс (нақты) оқыту; ғылымдағы тану тәсілдерін және принциптерін
игеру негізінде олардың құрылымын, байланысын және қатынасын оқыту;
сонымен қатар адамзат қорытындысы үшін ӛндіріске қажеттіні ӛңдіру және
оны қабылдау.
Кез келген ғылыми зерттеу ӛзінің объект және затыннан тұрады. Ғылыми
зерттеудің объектісі материальдық немесе идеальды жүйе болып табылады.
Зат – ол жүйенің құрылысы, яғни жүйе іші немесе жүйе сырты элементтерінің
ӛзара әсерлесу заңдылығы және әртүрлі қасиеттер, сапалар және т.б. даму
заңдылықтары.
Ғылыми зерттеулер ауылшаруашылығы үшін маңыздылық дәрежесі және
жалпы ӛндірістік байланысы түрлері бойынша бӛлінеді. (классификациясы).
Сонымен қатар мақсаты бойынша; зерттеуді жүру ұзақтығы және
қаржыландыру кӛздері бойынша да жіктеледі.
