44
Орта мерзімді жоспардың әр бөлімде «География» пәнінің тілдік мақсаты
берілген. Әр пәннің өз тілдік стилі бар, оны нақты бір пәннің «ғылыми тілі» деп
атауға болады. Ғылыми тіл – пәннің мазмұнын оқып үйрену және ойлау мен
пәндік мазмұнның негізгі ұғымдарымен жұмыс істеу қабілетін жақсарту үшін
қолданылатын негізгі құрал. Екінші не үшінші тіл арқылы оқитын
оқушылардың көпшілігіне олардың ғылыми тіл мен пән мазмұнын игеруі үшін
білім алу үдерісінде үнемі қолдау көрсетілуі қажет. Үштілді білім беру
контексінде бірінші тілдегі ғылыми тілдің дамуы да тұрақты назарды талап
етеді. Сондықтан, бірінші тіл арқылы оқуға берілетін шектеулі уақытты тиімді
және нәтижелі қолдану керек.
Тілдік мақсаттар ғылыми тілді үйрену үшін маңызды құрал болып
табылады. Оқушылардың өздерінен не күтілетіндігін түсінуі тілдік
мақсаттардың анық құрылуына тікелей байланысты. Сондай-ақ, тілдік
мақсаттар мұғалімдер мен оқушыларға оқуға деген ынтаны қалыптастыруға,
өлшеуге және қолдауға көмектеседі. Пәндік мазмұнды оқытуға, әрі ғылыми
тілді үйретуге тұрақты екі бағытты ұстанатын пән мұғалімдері оқушыларға үлгі
көрсетіп, пән мен тілді қатар алып жүруге көмектеседі.
Ғылыми тілді оқып үйренуді қолдау үшін мұғалімдерге оқу жоспарларына
мынадай тілдік мақсаттарды қосу ұсынылады:
-
оқушылардың назарын ғылыми тілге аудару (мысалы, пән бойынша
оқу мақсаттарына жету үшін қажетті терминология мен тіркестері бар лексика);
-
сабақ барысында пән мазмұнының ұғымдарын қолдануға қажетті
жұмыс тілін қалыптастыру (мысалы, топтық жұмыстар, сұрақты дұрыс қоя
білу, жағдайды талдау және пікірталас жүргізу үшін қажетті тіркестер);
-
сабақ барысында лексиканы, оның ішінде терминология мен
тіркестерді орынды пайдалану үшін оларды алдын ала оқыту кезеңінде тиімді
қолдану;
-
оқушылардың тілдік дағдының төртеуін де түрлі әрекеттерде (мысалы,
оқылым-тыңдалым, оқылым-жазылым, оқылым-айтылым,тыңдалым-жазылым
және т.б.) әртүрлі мақсаттарға қол жеткізу үшін қолдану;
-
оқушыларды пікірталас, диалогтарға тарту (мысалы, оқушылардан
қысқа жауаптарды қабылдамау және жауаптары тек білімді ғана көрсететін
сұрақтар қоймау; оқушыларды өз білімін нәтижелі талқылау үшін пайдалануға
ынталандыру, сондай-ақ оқушылар диалогқа қатыса алуы үшін қажет бай сөздік
қормен қамтамасыз ету);
-
белгілі бір тілге тән дағдыларды дамыту (мысалы, қажетті мәліметті
алу үшін тыңдау, түсіндіру, металингвистикалық және метакогнитивтік
танымды дамыту,
басқа сөзбен айту, сөздікпен жұмыс істеу дағдылары);
альбом, постер)
ұсынады
өлшеу, т.б
watch?v=2U
8bcC5cF84
45
-
тіл туралы сын тұрғысынан ойлауды дамыту (мысалы, тілдерді
салыстыру, оқушылардың тілді барынша нақты пайдалануға ынталандыру,
тілді меңгерудегі жетістіктерін бағалау);
-
сабақтың басында тілдік мақсатты белгілеу, сабақтың соңында осы
мақсат бойынша қол жеткізілген жетістіктерді талқылау.
Тілдік мақсат үлгісі сонымен бірге ғылыми тілдің құрамдас бөліктерін
қамтиды, оны пайдалану мен есте сақтауға оқушылардың назарын аудару
маңызды. Олар келесі тақырыпшалар арқылы көрсетілген: пәнге тән арнайы
лексика және терминология, диалог/жазылым үшін қажетті тіркестер. Берілген
тіл оқушылар үшін түсінікті әрі анық болса, бұл олардың пәндік мақсаттар мен
тілдік мақсаттарға қол жеткізулеріне көмектеседі.
Тілдік мақсаттарды құру үшін келесі етістіктерді пайдалануға болады:
талдау, санаттарға бөлу, таңдау, жіктеу, салыстыру, байланыстыру,
сәйкестендіру, көшіру, құру, сынау, анықтау, сипаттау, құрастыру, бағалау,
түсіндіру, мысалдар келтіру, болжау, негіздеу, келіссөздер жүргізу, өндіру,
балама шешімдер ұсыну, себептерді түсіндіру, пысықтау, қайта ұйымдастыру,
басқа сөзбен айту, мазмұндау, қайта қарап шығу, көшіріп алу, рөлдік ойындар
ойнау, қорытындылау, синтездеу және жазу, әртүрлі мақсаттар үшін пайдалану,
өз
сөзімен анықтама жазу, безендіру.
Кейбір тілдік мақсаттарды пән мазмұнының оқу мақсаты деп те
қарастыруға болатынына қарамастан, мазмұн мен тілдің бөлінуі оқушылардың
мазмұнға да, тілге де бірдей назар аударуларына ықпал етеді. Бұл, сонымен
қатар, жауаптар/шешімдерге және үдерістерге теңдей назар аударуға
көмектеседі. Атап айтқанда, осы үдерістерге назар аудару тілдің дұрыс
қолданылуы мен ойлау әрекетінің жақсаруына жағдай жасайды.
Тілдік емес пәндердің оқыту мақсаттарының көпшілігі мазмұнға
негізделеді, бірақ кем дегенде бір мақсатты тілді дамытуға арнау қажет.
32-
кестеде 7-сыныптың орта мерзімді жоспарының «Биосфера» бөлімі
бойынша тілдік мақсаттар берілген.
32-
кесте. «Биосфера» бөлімі бойынша тілдік мақсаттар.7-сынып.
7.3 «
Биосфера» бөлімшесі
Осы бөлімшедегі «География» пәнінің тілдік мақсаттары
Төменде оқушыларға қажетті ғылыми тіл қамтылған тілдік мақсат үлгісі берілген.
Пәндік мақсат
Тілдік мақсат
Пәнге қатысты
лексика мен
терминология
Диалогқа/жазылымға
қажетті тіркестер
7.3.4.1.
Биосфераның
құрамын,
құрылымын,
шекаралары
мен
қасиеттерін анықтау
7.3.4.2
Топырақ түрлерін,
Оқушылар
биосфераның
құрамын,
құрылымын,
шекаралары мен
қасиеттерін
анықтайды және
биосферадағы зат
Биосфера, зат
алмасу,
фотосинтез,
биоценоз,
биогеоценоз,
биогеография,
топырақ
құнарлылығы
топырақ эрозиясы;
Менің ойымша
........зерттей келе
мынандай тұжырым
жасадым..............
Зерттеу
нәтижесі.....көрсетті
Осы аймақтағы
топырақ эрозиясының
