ЕЛЕУЛІ ЖАҢАЛЫҚ АШҚАН ФИЗИКТЕР
61
бейтараптығын түсіндіру үшін бейтарап мезонды енгізген. 1953 ж. екіаралық бо-
зон туралы идея ұсынған.
ЮнГ Томас (1773 – 1829) – ағылшын ғалымы. 1793 ж. көз хрусталигі
қисықтығының өзгерісінен пайда болатын аккомодацияны, 1801 ж. алғаш болып
жарықтың интерференциялық құбылысын түсіндірген, 1803 ж.
«интерферен-
ция» ғылыми атауын физикаға енгізген. Өзінің интерференциялық принципі бой-
ынша,
ньютон сақиналарын түсіндірген. 1802 ж. когерентті екі жарық көзінен
пайда болатын жарық интерференциясын бақылау тәжірибесін жүзеге асырған.
Осы тәжірибе Френельдің белгілі тәжірибесі секілді классикалық тәжірибе болды.
1803 ж. жіңішке жіптің дифракциясын интерференциямен байланысты түсіндіруге
талаптанған,
ультракүлгін сәуленің интерференциясын ашқан, жарық сәуленің
едәуір тығыз ортадан шағылысқан кезінде жарты толқынның шығындалатынын
айқындаған. 1807 ж.
жарық пен сәулелік жылудың бірінен бірінің айырмашы-
лығы тек толқын ұзындықтарында екені туралы ой тастаған. 1807 ж.
серпінділіктің сипаттамасы – созылу модулін (Юнг модулін) енгізген.
ЮРИ Гарольд Клейтон (1893 – 1981) – американ физигі. 1932 ж. ауыр сутекті
ашқан, оны
дейтерий деп атаған. Химия ғылымы бойынша Нобель сыйлығының
иегері (1934 ж.).
яКоБИ Борис Семенович (1801 – 1874) – орыс физигі. 1834 ж. электрқоз-
ғалтқышты, 1838 ж.
гальванипластиканы ойлап тапқан.
янГ Чженьнин (1922 ж.т.) – американ физигі. 1954 ж. Р. Миллспен бірлесіп
калибирлеу принципін ұсынған. 1954 ж. Т. Лимен бірлесіп, әлсіз өзара-
әсерлесулерде жұптылықтың сақталу заңының бұзылатынын айтқан.
яноШИ Лайош (1912 – 1978) – венгр физигі. 1940 ж. Дж. Рочестермен
бірлесіп
өтімді тасқынды ашқан. 1943 ж. ғарыштық сәулелердегі мезондардың
пайда болу себебін ұсынған.
А
79
∑
АБСОЛЮТ БЕЙТАРАП БӨЛШЕК – АЭРОСТАТИКА
62
63
62
63
АБСОЛЮТ БЕЙТАРАП БӨЛШЕК, нағыз бейтарап бөлшек – бөлшекті
антибөлшектен ажырататын бүкіл сипаттамалары (электр, бориондық, лептондық
зарядтары, ғажаптылығы, т.б.) нөлге тең болатын қарапайым бөлшектер немесе
қарапайым бөлшектердің байланысқан жүйесі. Абсолют бейтарап бөлшек өзінің
антибөлшегіне тепе-тең болады. Мысалы: фотон, π
0
-мезон, J/Ψ-мезон, ипсилон-
бөлшек.
АБСОЛЮТ ҚАРА ДЕНЕ – өзіне түскен бүкіл сәулені толықтай жұтатын
дене. Жарық сәулені жұтқан дене қызады. Табиғатта абсолют қара дене жоқ. Оны
жасанды түрде жүзеге асыруға болады. Көмірдің қара күйесі, мысалы, күннің
оптикалық диапазондағы сәулесінің 99%-ын жұтады, бірақ
та инфрақызыл сәулені жұтуы нашар. Абсолют қара дененің
ең кемелденген моделі жіңішке саңылаулы, мөлдір емес, іші
қараңғы қуыс болмақ. Осы саңылауға түскен кез келген сәуле
қуыстың ішінде көптеген рет шағылып, түгелдей жұтылатын
болады. Абсолют қара дененің жұту коэффициенті 1-ге
тең және сәуленің толқын ұзындығына тәуелді болмайды. Абсолют қара дене
ұғымының сәуле шығару теориясында маңызы зор. Абсолют қара дененің сәуле
шығару қарқындылығы өзге («қара дене емес») денелердікінен жоғары, тек оның
температурасымен және сәуле жиілігімен ғана анықталады және ондағы сәуле
тығыздығының сәуле жиілігі бойынша үлестіру функциясы Планктің сәуле шығару
заңына бағынады. Абсолюттік қара дененің сәулесін анықтайтын заңдылық
оптикалық пирометрияда жоғары температураны өлшеу үшін пайдаланылады,
сонымен қатар жарық эталоны ретінде де қолданылады.
«Абсолют қара дене» ұғымын 1859 ж. неміс физигі Густав
Кирхгоф
(1824 – 1887) енгізген.
АБСОЛЮТТІК НӨЛ ТЕМПЕРАТУРА – термодинамикалық температураның
есептелуінің басы; судың үштік нүкте (0,1ºС) температурасынан 273,16
К төмен (Цельсий межесі бойынша нөлден 273,15ºС төмен температура)
А
79
∑
АБСОЛЮТ БЕЙТАРАП БӨЛШЕК – АЭРОСТАТИКА
64
65
орналасқан. Термодинамикалық температуралық
меженің және абсолюттік нөл температураның
болуы термодинамиканың екінші бастамасынан
шыққан. Температура абсолюттік нөл температураға
жақындаған сайын жылулық сипаттамалар: энтропия,
жылу сыйымдылық, жылулық ұлғаю коэффициенті,
т.б. нөлге ұмтылады. Классикалық физика түсінігі
бойынша абсолюттік нөл температура кезінде заттар
молекулалары мен атомдарының жылулық (бейбе-
рекет) қозғалсының энергиясы нөлге тең болмақ.
Кванттық механикаға сәйкес абсолюттік нөл тем-
пература кезінде кристалдық торлардың түйін-
дерінде орналасқан атомдар мен молекулалар
толықтай тынышталмайды, олар «нөлдік» тербе-
лістер жасайды және «нөлдік энергияға» ие бо-
лады. Егер атомдардың массалары және олардың
арасындағы өзараәсерлесу әлсіз болса, онда нөлдік
тербеліс кристалдық торлардың пайда болуына
кедергі келтіреді. Бұл жайт
3
Не және
3
Не гелий-
лерде орын алған. Осы гелийлер атмосфералық
қысым кезінде өте төменгі температураға дейін
қатпай сұйық күйінде қалады.
Кез келген зат – тіптен салыстырмалы салқын,
мысалы, мұзда белгілі бір мөлшердегі
жылу бола-
ды. Ж ы л у – өзінің қозғалысының әсерінен туын-
дайтын кинетикалық энергиясы болатын заттардың
молекулаларының үздіксіз қозғалысының нәтижесі. Заттың температурасы оның
орташа кинетикалық энергиясын сипаттайды. Зат қаншалықты салқын болса,
молекулалар соншалықты баяу қозғалады. Осының нәтижесінде салқындатуды
молекулалық қозғалыс толықтай тоқтағанша жалғастыра беру мүмкін
секілді көрінеді. Осы температуралық ме-
ж е ( ш к а л а ) – « а б с о л ю т т і к
н ө л » н ү к т е с і , б ұ л н ү к т е –
ғалымдар үшін үлкен ықылас тудыра-
тын мәселе, бірақ іс жүзінде оны жүзеге
Достарыңызбен бөлісу: | 
