Жоба орындаушысы

100 
 
Қызыл + сары: ашулану  
Сұр  түс  қызыл  түстен  кейін  тұрса  онда  ол  жағдайдың 
шиеленіске  толы  екендігін  көрсетеді.  Адам  мүмкіндігі 
шектелгендіктен,  ол  ашуланады.  Қазіргі  жағдайда  оған  өз 
эмоцияларын басуы керек.  
 
Қызыл + жасыл: өз тағдырын басқару  
Адам  өз  өміріндегі  оқиғалардың  барысын  басқаруға 
мүмкіндік  беретін  жағдайға  ұмтылады.  Кедергілерден  ол 
қорықпайды,  ол  бастамасын  көрсетіп,  қиындықтарды  жеңуге 
тырысады.  
 
Қызыл + қара: менменсінуді басу  
Қазіргі  жағдайға  адамның  көңілі  толмауынан,  өзін  ашуға 
билетеді.  Бірақ  ол  түзелгеннің  орнына,  бұрынғы  реніштері  мен 
сəтсіздіктерінен босай алмай, тұйықтыққа бой алдырады. 
 
Сары + қызыл: уақытша көңіл толмаушылық 
Адам  өз  үмітінің  орындалмауын  жанындағылардың  оны 
ығыстыруларынан  ба  деп  ойлайды.  Ортаға  деген  ашу  ызаны 
шақырады. 
 
Сары + қара: шыдамсыздық 
Адамның шыдамсыздық танытуы – өзінен жəне өзгелерден 
мүмкін емес нəрсені талап етуі 
 
Қоңыр + сұр: жүйкенің шаршауы 
Адам  өзін  ұрыс  пен  кикілжіңнен  шаршаңқы  сезінеді. 
Содықтан  да  ол  демалыс,  өзін  қауіпсіз  əрі  денелік  жайлылықта 
болуды қажет етеді. 
 
Қоңыр + көк: қамқорлықты қажет ету 
Адам  өзін  нашар  сезінеді.  Демалыс  пен  жақсы  достық 
əңгімелесу қажеттілігінен бас тартпау керек. Оған қазір керегі – 
қамқорлық, көңіл бөлу, жақсы қарым-қатынас. 
 
Қоңыр + жасыл: істерінің алға баспауы  
Адам  өмірінің  аса  сəтті  емес  кездерін  бастан  кешіреді.  Өз 
амбицияларын  қанағаттандыруда  кедергілерге  кезігеді.  Оған 
137 
 
-   ым-ишараға  мəн  беріңіз,  агрессивті  тұрыстар  мен  ым-
ишаралардан аулақ болыңыз; 
-   балаларға,  олардың  ата-анасына  қатысты  мазақтап 
күлмеңіз; 
-   баланы басқа балалармен салыстырмаңыз; 
-   денелік күш жұмсауға көшпеңіз; 
-   басқа  балаларды  араластырып,  жанжалды  ушықтыр-
маңыз; 
-   мораль оқымаңыз; 
-   жазалаумен қорқытпаңыз; 
-   өз билігіңізді көрсетіп, бұйрық бермеңіз; 
-   баланы мақтап қойыңыз; 
-   тіміскілей бермеңіз. 
 
5-ЕРЕЖЕ.  
Сыпайы болыңыз 
Балаларға  жақтырмай  қарауға  болмайды.  Баланың  сырт 
келбеті, киімі  сізге ұнамады  деп сынамаңыз жəне баланың сырт 
келбеті  туралы  пікіріңізді  баланың  тұлғасына  тұтастай 
ауыстырмаңыз.  
Бұл  жерде  адамдардың  өздерінен  айналасындағылардың 
күтетін нəтижелеріне сəйкес болуға тырысатындығын айтып кету 
керек.  Егер  мұғалім  оқушылардың  интеллектуалдық  деңгейле-
рінің  жоғары  болып,  адамгершілігі  жоғары  болғанын  қалаған 
болса, ол сондай оқушыларды жолықтырып отырады. 
 
6-ЕРЕЖЕ.  
Сабырлы дауыспен сөйлеңіз 
Көптеген  мұғалімдер  өз  талабын  сыныпқа  немесе  бір 
балаға орындату үшін айқайлау арқылы шешіп жатады. Егер ол 
«қиын  сынып»  болса  олар  айқайдан  басқа  сөзді  тыңдамайтыны 
белгілі.  Жақсы  мұғалім  өз  дауысын  дұрыс  пайдалануы  керек. 
Ескерту жасар кезде дауыс ырғағын өзгертіп отыруы керек. 
Айқайлаудың қажеті жоқ, сөйлеу екпініңізді өзгертіп, сөздер 
арасындағы үзіліс уақытын ұзартуды пайдалануға болады.  
Сіз  айқайды  қаншалықты  көп  пайдаланасыз,  балалар  айқайға 
үйреніп алады. Егер мұғалім  балалардың назарын аударғысы келсе, 
айқайдан гөрі дауысын əдеттегіден аздап төмендетіп көруге болады.  
 

136 
 
2-ЕРЕЖЕ.  
Адам тұлғасы мен қылықтарының ара жігін ажыратып 
алу 
Мұғалім  баланың  тұлғасына  емес,  оның  əрекеттеріне  көңіл 
бөліп  үйренуі  керек.  Ол  үшін  «
мінез-құлық
ты  объективті 
түрде суреттеу» техникасы қолданылады.  
Бала  сабырға  келген  соң  онымен 
мінез-құлығы 
туралы 
сөйлескен  жөн.  Бұл  кезде  түрлі  сыни  пікірлерден  аулақ 
болыңыз.  Агрессивті 
мінез-құлықты 
талдау  кезінде  тек 
фактілерге  ғана  тоқталыңыз,  өткен  кездегі  қылықтарын  еске 
салмаңыз. «Мораль  оқымаңыз»,  бұл  көптеген  мұғалімдердің 
жіберетін  қателігі.  Мынадай  əрекеттерден  тұратын  «кері 
байланыс» техникасын қолданыңыз: 
-   фактті анықтау («Сенің 
мінез-құлығың 
агрессивті»); 
-   анықтайтын сұрақ («Сен ренжідің бе?»); 
-   агрессивті  мінез-құлық  түрткісін  анықтау («Сенің  кек 
алғың келеді ме?»); 
-   өзіңнің  бала  қылығына  қатысты  сезімдеріңді  жеткізу 
(«Сенің осылай жасағаның маған ұнамайды»); 
-   ақылға  шақыру («Жұдырықпен  ешнəрсе  шешілмейді», 
«айғаймен жұмыс бітпейді»). 
 
3-ЕРЕЖЕ.  
Өзіңнің жағымсыз эмоцияларыңызды бақылаңыз 
Педагогтар  өздері  жағымсыз  эмоцияларын  ұстай  білуі 
керек.  
Əрине баланың агрессиясы мұғалімде ашу, ыза туғызатыны 
тіпті  кейде  не  істерін  білмей  қалатын  деңгейге  дейін  жететіні 
белгілі.  Бұл  адамның  табиғи  реакциясы.  Өзіңнің  теріс 
эмоцияларыңмен  жұмыс  істей  алу  үшін  олардың  себебін  біліп 
алу керек. Агрессивті адаммен өзара əрекетке түсіп үйреніңіз.  
 
4 ЕРЕЖЕ.  
Шиеленіскен жағдайды шешіңіз  
Кез  келген  бала  мен  жасөспірім  агрессиясына  тап  болған 
ересек адамның міндеті осы жағдайдың шиеленісуін азайту.  
Шиеленісуді азайтуға арналған ұсыныстар: 
-   өз даусыңыздың ырғағына мəн беріңіз; 
-  айқайға көшпеңіз; 
101 
 
қойылған  талаптарды  қатты  қиыншылықпен  орындайды.  Бірақ 
ол  жағдай  жақсарады  деген  үмітпен  өз  іс  əрекетін  жалғастыра 
береді.  Жақындарының  қолдауы,  оның  қорғаныстамын  деген 
сезімін арттыра түседі. 
 
Қоңыр + қара: ауру  
Адам  өз  қажеттіліктерін  қанағаттандыруды  жəне  қам-
қорлықты қажет етеді. Өзіне артық талаптар қоя бермей, өз-өзіне 
көңіл бөлу керек. 
 
Қара + көк: қанағаттанбау  
Адам  қазіргі  жағдайына  қанағаттанбай,  қиындықтар  мен 
кикілжіңнен арылуға талпынады. 
 
Қара + көк: аса жоғары талаптар  
Адам  тыныштық  жəне  жылы,  жүрекке  жақын  қарым-
қатынасын аса қатты қажет етеді, бірақ ол жанындағы адамдарға 
аса жоғары талаптар қояды. 
 
Қара + жасыл: қатаң шешім 
Адам  өз  амбицияларының  қанағаттандырылуына  қатаң 
жəне  табанды түрде  жетеді. Егер оған біреу  қолдау көрсетпесе, 
ол адаммен араласпай кетеді. 
 
Қара + қызыл: анық күрес  
Адамға  бар  əлем  қарсы,  барлығы  оның  қалағанына  кедергі 
мен  тосқауылдар  қойғандай  болып  көрінеді.  Бұл  оған  қарсы 
болғандарға деген ашу-ыза шақырады. 
 
Қара + сары: адасу 
Адам  өз  сəтсіздіктеріне  басқаларды  кінəлайды.  Егер  үміті 
ақталмаса,  кінəлі  деп  санайтын  адамдармен  қарым-қатынасын 
бірден үзеді. Бұл өзара ұрыс пен ренішке байланысты. 
 
Қара + күлгін: өзара түсініспеушілік  
Қазіргі  кездегі  қарым-қатынасқа  қанағаттанбайды.  Адам 
жақын  адамдарының  түсінбеуіне  тап  болады  жəне  түсінетін 
адамды іздейді.