102
Қара + қоңыр: олқылық
Жүйкесінің шаршауы үдей түседі. Себебі қатынастардан
түңілу. Адамға дереу демалу жəне жақсы көретін, қамқор
адамдармен қарым-қатынасты қажет етеді.
БЕСІНШІ ЖƏНЕ АЛТЫНШЫ ОРЫНДАР
Сұр + көк: ішкі бөлектену
Қалыптасқан өзара қарым-қатынас жоғарғы талаптарға жəне
эмоционалды күтімдерге сай емес. Бұл жалғыздық сезімін
шақырады, жақын, шынайы қатынастар құруға кедергі жасайды.
Сұр + жасыл: өкпе
Жағдай қиын. Адам өзіне тиісті нəрселерді алмайды,
сондықтан өзін өкпелі сезінеді. Жағдайлар қалыптасқан шарт-
тарға бейімделуге мəжбүрлейді.
Сұр + қызыл: зауқының болмауы
Адамның шаршағаны соншалық, оның ешнəрсеге зауқы жоқ
болады. Себебі – шаршаған. Оған демалып, күшін орнына
келтіру қажет.
Сұр + күлгін: аса сезімталдық
Адам қоршағандардың сөздері мен əрекеттеріне аса
сезімталдықпен қарайды. Оған тыныш жағдайда күшін қалпына
келтіруі керек.
Сұр + қоңыр: эмоцияны шығару қажеттілігі
Адам іші шиеленіске толы. Стресстен құтылу үшін оған өзі
сенетін адамдармен қарым-қатынас жасауы керек. Қазір
ішіндегіні айтып, эмоциясын шығарғаны дұрыс.
Сұр + қара: келісу
Адам махаббаттың жəне эмоционалды бастан кешірулердің
жетіспеуін сезінеді, сондықтан да уақытша өзіне ұнамайтын
қатынастарға келісу міндетті.
135
дамуы, əлеуметтік қарым-қатынасқа түсе алмауы, əлеуметтік
нормалар мен ережелерді білмеуі болып табылады. Сондықтан
оқушыларда қарым-қатынас біліктілігін дамыту, қарым-қатынасқа
түсуге дайындығын қалыптастыру өте маңызды болып табылады.
Бала агрессиясымен жұмыс істеу кезінде рөлдік ойындар
мен вербальды емес жаттығуларды пайдалану тиімді. Өзін-өзі
жағымды бағалауды, рефлексиялау қабілетін арттыруға, өзін-өзі
тану механизмдерін, өз қылықтарына жауапкершілікті сезінуді
дамытуға бағытталған жаттығуларды енгізу керек.
4.3. ЖАНЖАЛ ЖАҒДАЙЛАРЫН
ШЕШУ ƏДІСТЕРІ
Көп жағдайда агрессия жанжал жағдайына жауап ретінде
пайда болады. Балалардың агрессиялық мінез-құлығының алдын
алу үшін біз сіздерге жанжал кезіндегі мінез-құлық ережелерін
ұсынамыз.
1-ЕРЕЖЕ.
Болмашы агрессия кезінде сабырлы болу
Мектеп оқушыларының агрессиялары аздаған, ешкімге
зиянсыз болса мұғалім мен сынып жетекшісіне келесі мінез-
құлық моделі ұсынылады:
- балаға қатысты эмпатия таныту, оны тыңдау («мен сені
тыңдап отырмын..., «иə, не айтасың?»).
- баладан агрессиясын түсіндіріп беруін сұрау: («сенің
ашуланған себебің ...»)
- баланың көңілін басқа жаққа аударту («Бор алып келе
қойшы»)
- агрессивті мінез-құлық жұмыс істеудің тағы бір жолы –
оны толығымен елемеу, себебі балалар кейде өздеріне көңіл
аударту үшін ғана агрессия көрсете бастайды. Егер бала
ашуланып жатса, оған көңіл бөліп, оның зейінін басқаға аудару
керек.
134
Ашу барлық уақытта агрессияға əкеле бермейді, бірақ бала
немесе ересек ашу сезімін жиі басынан кешіретін болса,
агрессияның түрлі формасының пайда болуына алып келеді.
3. Балаларда эмпатия сезімін дамыту
Агрессивті балаларды басқалардың сезімдері ойландыр-
майды, олар басқаларға ауыр жəне ыңғайсыз болатынын
түсінбейді. Сондықтан балада эмпатия сезімін дамыту маңызды
болып табылады. Басқаларды сезінген бала өзінің сенімсіздігі
мен көңілге алғыштығынан арылып, нəтижесінде өзі жасаған
əрекеттеріне жауап бере алатын деңгейге жетуі мүмкін.
Мектептегі зорлық көрсетудің
алдын алу жұмыстарының
негізгі нəтижесі
қауіпсіз ортаны қалыптастыру, яғни зорлық-
зомбылыққа итермелейтін факторлардың əсерін төмендету, кез
келген агрессия түрін көрсету қажеттілігін жоюға бағытталуы
керек.
Бұл үшін мектептегі ұжымның бірлігін арттыруға
бағытталған іс-шаралар үлкен орын алады.
Зерттеулер көрсеткендей, мектепте ұжымдық-шығармашы-
лық əрекет жүйесін қалпына келтіру орынды болып табылады.
4. Балаларды ұстамдылыққа үйрету
Агрессивті мінез-құлықтың алдын алудың тиімді тəсілінің
бірі –
əлеуметтік іскерліктер тренингі болып келеді. Бұл тренинг
адамда өз бетінше агрессиялық жүріс-тұрыстан құтылуға деген
ниет пайда болған кезде ұсынылады.
Р. Бэрон жəне Д. Ричардсон əлеуметтік іскерліктер
тренингінде келесі шараларды жүргізеді:
- адекватты мінез-құлық мысалдарын модельдеу;
- рөлдік ойындарды жүргізу, игерілген мінез-құлық
модельдерін тəжірибеде тексеру;
- кері байланыс орнату (жағымды əсерлерді нығайту);
- дағдыларды мектепте оқу ситуациясынан өмірлік
ситуацияға ауыстыру.
5. Оқушыларда коммуникативтік біліктілікті дамыту,
қарым-қатынасқа түсуге дайындығын қалыптастыру.
Агрессиялық мінез-құлықтың негізгі себептерінің бірі –
баланың қарым-қатынас жасай білмеуі немесе төменгі
деңгейде
103
Көк + жасыл: шеттетілу
Адам өзінің шететтілгенін сезінеді. Оны ешкім жақсы
көрмейді, түсінбейді жəне бағаламайды деп ойлайды.
Сондықтан да ешкімге да бауыр баса алмайды.
Көк + қызыл: суықтық
Адам жақын қарым-қатынас құра алмауын уайымдайды.
Басқалардан қол үздім деп ойлайды, терең бауыр басушылыққа
қабілетім жоқ деп ойлайды.
Көк + сары: жоғары эмоционалды талаптану деңгейі
Адамның қоршаған адамдарға деген эмоционалды талабы
жоғары, достарын таңдауға аса мұқияттылықпен қарайды.
Сондықтан да жақын қатынас құру қолынан келмейді.
Көк + күлгін: жоарғы сезімталдық
Эмоционалды сезімталдық адамды өкпелегіш жəне
ашуланғыш етеді. Осы себептен болмашы сын оны жаралайды.
Сондықтан да ол жақын қатынас орната алмай, жалғыз қалып
қояды.
Көк + қара: салының суға кетуі
Адамға өзін себепсіз кемсітіп шеттететін тəрізді болып
келеді. Осы себептен ол ешкімге қатты бауыр баса алмайды.
Жасыл түс: басқаларға бейімделуге тырысу
Адамға оның еңбегі мен жақсылығын басқалар көрмейді
деп ойлап, нəтижесінде ол басқаларға бейімделуге тырысады. Ол
өзін жеткілікті түрде бағаламайды жəне алдын ала жеңіліп
қалатындығына сенімді болады, сол себептен өзінің мақсаттары
үшін күресуден бас тартады.
Жасыл + сұр: сенімділіктің жоқ болуы
Адам жағдайдың талабына бейімделуге мəжбүр жəне
барлық күшімен қарама-қайшылықтан қашуға тырысады. Жəне
соны уайымдайды, бірақ оның бұл мінез-құлығына өзіне
сенімсіздік екенін толық түсінбейді.
Достарыңызбен бөлісу: |
