және ферменттер — протеидтер. Апофермент және кофермент. Ферменттер әсерінің
арнайылығы.
Ферменттердің катализаторлар ретінде ерекшеліктері. Ферменттердің термолабилділігі.
Ортаның белсенді реакциясының ферменттер белсенділігіне әсері. Ферментативті
комплекстер түзілуі. Ферменттік катализдің химизмі. Ферменттерді белсендірушілер және
ингибиторлары. Ферменттер жіктелуі туралы жалпы түсініктер. Дене жаттығуларының
ферменттер белсенділігі мен қасиеттеріне әсері.
Гормондар — заттар алмасуын реттеушісі. Гормондардың қасиеттері, химиялық
табиғаты және әсер ету механизмі. Дене қызметіндегі гормондардың маңызы.
Витаминдер туралы жалпы түсінік және олардың зат алмасуын
реттеудегі маңызы. Витаминдердің коферменттер түзілуіне қатысуы.
Витаминдердің жіктелуі, қүрылысы және қасиеттері. Майда еритін
және суда еритін витаминдер кездесетін тағам көзінің сипаттамасы,
химиялық ерекшеліктері.
Гиповитаминоз, авитоминоз және
гипервитаминоз туралы түсінік. Биохимиялық процестерді реттеудегі витаминдердің
маңызы.
4. Қуат алмасуы (биоэнергетика)
Тірі жүйелердегі қуат алмасуы. Тірі ағзалардағы қуат алмасуына термодинамика
зандарының қолданылуы. Ағза — ашық жүйе. Тірі ағзалардың қуат көзі. Бос және
шашыраңқы қуат. Экзергоникалық және эндергоникалық реакциялар. Тотығу — тірі
жүйелердегі қуат босауының негізгі жолы. Тотығу реакцияларының үш түрі: оттегінің
тікелей қосылуы, сутегінің бөлінуі, электрондар тасымалдануы. Көпсатылы тотығу.
Аденозинүшфосфат қышқылы (АҮФ) - ағзадағы универсалды қуат көзі.
Ағзаның тотығу - тотықсыздану жүйелері. Аэробты және анаэробты тотығу.
Митохондрий - ағзаның қуат станциясы. Тыныс алу тізбегі. Биологиялық тотығу
ферменттерінің химиялық құрамы және құрылымы туралы жалпы түсініктер. Оттегі
электрондардың және протондардың акцепторы ретінде. Биологиялық тотығу процесінде
су және сутек асқьш тотығы түзілуі. Биологиялық тотығу қуатының тиімділігі: макроэргтік
байланыстарда қуаттың жинақталуы және жылу түзілу. Тотықтыра фосфорлану туралы
жалпы түсініктер. Бос тотығу.
5. Көмірсулар алмасуы
Көмірсулардың химиялық құрамы, биологиялық маңызы, жіктелуі. Ағзаға қажетті
көмірсулар көзі. Ағзадағы көмірсуларды пайдалану жолдары. Ас қорыту жолдарында
көмірсулардың қорытылуы, қанға сіңуі. Қандағы қант деңгейі.
Көмірсу алмасуының реттелуі. Жасуша деңгейінде көмірсулардың алмасуы:
гликогеннің ыдырауы, гликолиз.
Көмірсулардың аэробты тотығуы. Пирожүзім қышқылының декорбоксилдене тотығуы
және А- ацетил коферментінің түзілуі. Үшкарбон қышқыл цикліндегі субстратты
фосфорлану. Үшкарбон қышқыл циклінің сутегін оттегіне тасымалдайтын жүйелермен
және медиаторлы фосфорланумен байланысы. Көмірсулар тотығуының пентозды тізбегі
және янтар қышқылының анаэробты түзілуі туралы жалпы түсініктер.
Көмірсулардың
пластикалық
алмасуда
қолданылуы.
Гетерополисахаридтердің химиялық қүрамы және қүрылымы туралы түсінік.
Гетерополисахаридтердің ағзадағы маңызы. Глюконеогенез туралы жалпы түсініктер. Дене
қызметі кезіндегі көмірсулар алмасуы.
6. Липидтер алмасуы
Липидтердің химиялық құрамы, жіктелуі, биологиялық маңызы. Майларға тәуліктік
қажеттілік. Ас қорыту процесіндегі майлардың қорытылуы, қорытылған өнімдердің сіңуі.
Өт қышқылдарының маңызы. Ішек қабырғасы жасушаларында ағзаға тән липидтердің
түзілуі. Май қышқылдары түзілуі туралы жалпы түсінік. Липопротеидтердің түзілуі,
олардың ағзадағы липидтер тасымалдануы және майлардың қор түрінде жинақталуы
жасуша мембраналары құрылымдары қалыптасуындағы, маңызы.
Қордағы майлардың жүмсалуы. Липолиз және оның реттелуі. Глицериннің тотығуы.
Майлы қышқылдардың бета- тотығуы, осы процесте А — ацетилкоферментінің түзілуі. А -
ацетилкоферментінің ары қарайғы өзгерістері: үшкарбон қышқылдар тізбегінде тотығу,
кетонды денелер түзілуіне қатысу; холестерин түзілуі. Бауырда кетонды денелердің
түзілуі. Липидтер алмасуының реттелуі. Майлар тотығуы қуатының тиімділігі. Кетонды
денелердің бұлшық ет ұлпаларындағы қуат көзі ретінде қолданылуы. Фосфолипидтердің,
гликолипидтердің, стероидтардың құрьшымы, биологиялық маңызы және жасуша аралық
айналымы туралы жалпы түсініктер.
7. Белоктар және нуклеин қышқылдарының алмасуы
Белоктардың
химиялық
құрамы
және
биологиялық
маңызы.
Тағамдағы құнды және құнсыз белоктар туралы түсінік. Белоктардың
ерекшелігі.
Белоктардың құрылысы. Бұлшық ет жүмысын
орындауға қатысатын белоктар: жиырылу, ұлпалар, оттегін тасымалдайтын белоктар
сипаттамасы. Ас қорыту процесіндегі белоктардың химиялық өзгерісі. Осы
процеске қатысатын
ферменттер, олардың әсер ету жағдайлары. Белоктар қорытылуының соңғы өнімдері.
Қорытылмаған белоктар айналымы.
Аминқышқылдарының метаболиттік жинақ қоры туралы түсінік.
Амиқышқылдарының ағзадағы қолданылу жолдары.
Белоктың жасушада түзілуі. Белок түзілуіндегі нуклеин қышқылдарының маңызы.
ДНК - белоктардың қүрылысы туралы ерекше хабардың сақтаушысы. Генетикалық
кодтың биохимиялық негіздері. Түқым қуалаушылық қасиеттің берілу процестеріндегі
РНК-ң маңызы. Белок түзілуіндегі аминқьппқылдар белсенділігі. Рибосомалардағы
белокты молекулалардың жинақталуы. Белок молекулаларының кеңістікті құрылымының
пайда болуы. Белок түзілуінің реттелуі.
Аминқышқылдарының
катаболиттік
өзгерістері.
Амиқышқылдарынан
амин
тобын
кетоқышқылдарға
тасымалдау,
декарбоксилдену
реакциялары.
Алмастырылатьш
аминқышқылдарының және
олардан биологиялық белсенді
туындысының түзілуі. Аминқышқылдары өзгерістерінің үшкарбон қышқылдар тізбегімен
байланысы.
Аминқышқылдары және азотты негіздерден амин тобы бөлінуі кезінде-гі аммиактың
түзілуі. Аммиак тасымалдануы. Мочевина түзілуінің орнитинді тізбегі — аммиакты
жоюдың негізгі жолы.
Нуклеопротеидтер, хромопротеидтер құрылысы және алмасуы туралы түсініктер.
Несеп қьгшқылының түзілуі. Дене жұмысы кезіндегі белок алмасу ерекшеліктері.
8. Су
және минералды заттар алмасуы
