Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»

Дерекқордың  физикалық  дизайны  сонымен  қатар,  өтінімнің 
барынша  тиімді  жұмыс  істеуін  қамтамасыз  ету  үшін  сыртқы  медиа 
бойынша деректер қорын тиімді бөлуді таңдауды қарастырады. 
Физикалық  үлгілеу  кезеңінде  жүйенің  жұмыс  істеуі  үшін  қажетті 
компьютерлік ресурстарға қойылатын талаптар, компьютердің түрі мен 
конфигурациясын  таңдау,  операциялық  жүйенің  түрі  мен  нұсқасы 
бағаланады. Таңдау индикаторларға байланысты:
 
■ 
дерекқордағы деректердің шамамен алынған көлемі;
 
■ 
деректер көлемінің өсу динамикасы;
 
■ 
деректер сұрауларының сипаты (жеке жазбаларды алу және жаңарту, 
жазу  топтарын  өңдеу,  жеке  қатынастарды  өңдеу  немесе 
байланыстарды байланыстыру);
 
■ 
сұраныстың түрі бойынша деректер сұрауларының қарқындылығы;
 
■ 
жүйенің сұрау түрлеріне жауап беру уақытына қойылатын талаптар. 
СУБД  мен  бағдарламалық  құралдарды  таңдау  дерекқордың  жобасын 
әзірлеудегі  ең  маңызды  сәттердің  бірі  болып  табылады,  себебі  ол 
дерекқордың  бүкіл  процесіне  және  ақпараттық  жүйені  енгізуге 
түбегейлі әсер етеді. Теориялық тұрғыдан, бұл таңдауды жүзеге асыру 
кезінде  ондаған  факторларды  ескеру  керек.  Бірақ  іс  жүзінде, 
әзірлеушілер тек өз түйсігі мен бірнеше маңызды критерийлерге ғана 
басшылық етеді, олар, атап айтқанда,:
 
■ 
осы СУБД қолдайтын деректер үлгісінің типі, аталған бағдарламалық 
жасақтама құрылымына деректер үлгісінің барабарлығы;
 
■ 
СУБД жұмыс сипаттамалары;
 
■ 
ақпараттық жүйенің одан әрі дамуы үшін функционалдылық қоры;
 
■ 
деректерді  басқару  персоналы  үшін  құралдармен  жабдықталған 
СУБД дәрежесі;
 
■ 
СУБД жұмысының ыңғайлылығы мен сенімділігі;
 
■ 
СУБД құны және қосымша бағдарламалық қамтамасыз ету.
 
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай отырып, деректер базасын 
құрудың  негізгі  қадамдары  мен  міндеттері  кесте  түрінде  ұсынылуы 
мүмкін  (10.1-кесте).  Әрбір  саты  белгілі  бір  жұмыс  дәйектемесі, 
деректердің белгілі бір деңгейімен сипатталады. 
Жобалау - деректер базасын құрудағы ең маңызды кезең, өйткені осы 
кезеңде  маңызды  стратегиялық  шешімдер  қабылданады,  бұл  тиімді 
ақпараттық жүйені құрудың бүкіл процесіне әсер етеді.
 
200
 

20
 
10.1 
кесте. БД жобалау кезеңдері 
 
Д
ең
ге
й 
 
Негізгі мақсаттар
 
Негізгі қадамдар 
 
Негізгі ұғымдар
 
Ко
нце
пт
уа
лд
ы 
 
Деректерге қойылатын 
талаптарды жинау, талдау және 
өңдеу
 
Зерттеу тақырыбын зерттеу, оның ақпараттық құрылымын зерттеу. 
Доменнің барлық фрагменттерін анықтаңыз, олардың әрқайсысы реттелетін 
көрініспен,  ақпараттық  нысандармен  және  олардың  арасындағы  қарым-
қатынастармен, ақпараттық объектілер бойынша процестермен сипатталады. 
Осы кезеңнің соңында дерекқор құрылымына инвариантты ER-диаграммасы 
тұжырымдамалық үлгісін аламыз
 
Мәні 
 
Атрибуттары
 
Байланыс 
 
Ло
ги
ча
лық
 
Деректерге қойылатын 
талаптарды деректер 
құрылымына айналдыру
 
ER-
диаграмма оларды қалыпқа келтірумен бірге көптеген кестелерге 
айналдырылады. Шығарылымда біз СУБД-ға бағдарланған дерекқор 
құрылымын және бағдарлама бағдарламасының ерекшеліктерін аламыз. Бұл 
кезеңде деректер қоры әртүрлі ДҚБЖ және үлгілерді салыстырмалы талдау 
үшін жиі үлгіленеді.
 
Кестелер 
 
Жазбалар 
 
Жазбалар арасындағы 
байланыс
 
Ф
из
ич
ка
лық
 
Деректерді 
сақтау 
ерекшеліктерін, деректерге қол 
жеткізу әдістерін анықтау және 
т.б.
 
Таңдалған бағдарлама алаңына логикалық үлгіні бейімдеу. Индекстерді 
таңдау және құру. Жазу құралдарын ұйымдастыру және т.б.
 
Индекстер Деректер түрлері 
қол жетімділік әдістері
 

10.5.
 
НОРМАЛИЗАЦИЯЛАУ 
ПРИНЦИПТЕРІНІҢ НЕГІЗІНДЕ 
ДЕРЕКТЕР ҚОРЫН ЖОБАЛАУ 
 
Реттелудің  теориясы  көмегімен  салыстырмалы  дерекқорларды 
жобалаудың классикалық технологиясы байланысты. Нормалдандыру - 
деректерді дәйектілікпен және дұрыс өңдеуге мүмкіндік беретін пішінге 
деректерді  қайтаруды  және  басқа  да  сәйкессіздіктерді  жою  арқылы 
деректерді қайта құру процесі. 
Басқаша  айтқанда,  қалыпқа  келтіру  дерекқордың  құрылымын 
минималды  логикалық  артықшылығын  қамтамасыз  ететін  көзқарасқа 
әкеледі  және  жұмыс  өнімділігін  азайтуға  немесе  көбейтуге  немесе 
дерекқордың  нақты  көлемін  азайтуға  немесе  көбейтуге  бағытталған 
емес.  Нормаландырудың  мақсаты  оңтайлы  дерекқор  құрылымын  алу 
болып табылады. 
Нормализация үрдісінің жалпы мақсаты мынада:
 
■ 
резервтеудің кейбір түрлерін жою;
 
■ 
кейбір жаңартулардың  ауытқуларын жою;
 
■ 
нақты әлемнің жеткілікті «жоғары сапалы» көрінісі болып табылатын 
дерекқордың  жобасын  әзірлеу  интуитивті  болып  табылады  және 
келесі кеңейту үшін жақсы негіз бола алады;
 
■ 
тұтастықтың қажетті шектеулерін қолдану рәсімін жеңілдету.
 
Реттелу әдісі реляциялық деректер үлгілері теориясына негізделген. 
Бастапқы нүкте доменді бір немесе бірнеше қатынастар түрінде ұсыну 
болып  табылады  және  әр  дизайнерлік  қадамда  «жақсартылған» 
қасиеттері  бар  кестелердің  белгілі  бір  жиынтығы  жасалады.  Дизайн 
процесі - қарым-қатынас сұлбаларын қалыпқа келтіру процесі. Басқаша 
айтқанда, бұрынғы қалыпты пішіндегі қатынастың екі немесе одан да 
көп  қатынастарға  ыдырауы  келесі  қалыпты  формалардың  талаптарын 
қанағаттандырады.
 
Кестенің жіктелуі (бөлінуі) - деректердің артық болуын болдырмау 
үшін кестені бірнеше кестеге бөлу процесі болып табылады. 
Деректердің  артық  болуын  деректер  базасында  қамтылған 
деректердің қайталануы деп түсінуге болады. Бұл жағдайда қарапайым 
(артық емес) қайталану мен артық қайталануды ажыратамыз. Қажетсіз 
қайталану табиғи және рұқсат етілмеген болып бөлінеді. Қайталану
 
202