Отбасы тұрмысының қолайсыздығын қалай

125 
 
Жауап  алынған  ата-аналардың  отбасылық  тәрбиесіне  талдау  жҥргізгенде   
олардың  барлығы  ҧрпақтан  ҧрпаққа  беріліп  келе  жатқан  отбасылық 
қҧндылықтар,  халықтың  салт-дәстҥрлері,  отбасылық  дәстҥр  негіз  болып 
қаланған  отбасында  тәрбиеленгендіктерін  кӛрсетеді.  Әдетте,  кейбір 
респонденттер,  кӛбінесе  әкелер  атасы  мен  әжесінің  қолында  тәрбиеленгендер. 
Олардың  пікірі  бойынша,  мҧндай  тәрбие  маңызды,  жақсы  рӛл  атқарады, 
ӛйткені олар атасы мен әжесінен мәдениетті, отбасылық қҧндылықтарды, салт 
пен дәстҥрлерді ӛздеріне мҧра етіп  алады. Бҧлар баланың ӛсіп-ӛркендеуіне аса 
маңызды.  Баланың  бойында  отанға,  адамға,  отбасына  деген  сҥйіспеншілігін 
қалыптастырады.  Жас  әке-шешеден  осындай  ақпаратты  алу  қиынға  соғады. 
Респонденттердің  тҧлға  ретінде  қалыптасуына  кӛп  балалы  отбасынан  шығуы 
себеп  болған,  олардың  пікірі  бойынша,  баласы  кӛп  отбасы  материалдық  және 
тҧрмыстық  қиыншылықтарға  қарамастан  ӛзара  тҥсіністік  пен  жауапкершілік 
рухы  басты  орын  алады.    Кӛп  балалы  отбасынан  шыққан  респонденттер 
тәуелсіз,  әлеуметтік  тҧрғыдан  жауапты,  некеге  дайын  болып  ӛседі:  келісімге 
келе алады, ӛте жауапты, ер балалар мынау «қыздың» жҧмысы деп тҧрмайды, 
бауырларына қарайласады.  

126 
 
 
 
Материалдық-тұрмыстық аспектілер 
Қаражаттың жетіспеушілігі, баспананың болмауы, жҧмыссыздық отбасындағы 
келеңсіздіктің  белгілері  болып  табылады  деген  пікірлер  тараған.  Бір  жағынан 
алғанда  бҧл  дҧрыс  пікір,  мҧны  қҧптайтын  дәлелдер  бар.  Алайда,  ӛмір 
тәжірибесі  кӛрсеткендей,  бҧл  факторлар  ҥнемі  анықтаушылар  болып  табыла 
бермейді.  Бҧл  орайда  отбасының  материалдық-тҧрмыстық  қиын  жағдайға  тап 
болған мерзімін, сонымен қатар отбасының қиын жағдайдан шығу ҥшін әртҥрлі 
тәсілдер  мен  амалдарды  қолдануға,  ішкі  ресурстарды  жҧмылдыруға 
талпынғанын айтқан жӛн.   
Зерттеуге  қатысқан  отбасылар  бірінші  кезде  сәтсіз  материалдық-тҧрмыстық 
жағдайға тап болды: оларда қолайлы баспана болған жоқ (отау қҧрған алғашқы 
Айтқұловтар отбасы, отасқандарына 11 жыл 
Әкесінің есімі Естай, шешесі Айнҧр, отбасында (әзірге) 3 бала, (автордың 
ескерт.:  респонденттердің  келісімі  бойынша  есімдері  белгісіз).  Отағасы 
ауылдағы  қарапайым  отбасында  атасы  мен  әжесінің  қолында 
тәрбиеленген.  Бала  кезінен  ҥй  шаруасына  араласып,  мал  бақты, 
кішкентайларға  бас-кӛз  болды,  оң-солын  таныды.  Ҧрпақтан  ҧрпаққа 
беріліп  отырған  ӛнердің  ортасында,  яғни  ӛнерлі  отбасында  тәрбиеленді, 
ӛнер  біздің  кейіпкерімізден  тыс  айналып  кетпеді.  Мамандықты  таңдау 
жастық шақтан айқын болды – музыкант болу.  
Айнҧр  –  ана.  Ол  бірін-бірі  сыйлап,  ата-аналарына  қолғабыс  бола  білген 
қарапайым кӛп балалы отбасынан шыққан. Жастайынан қобызда ойнаған. 
Қобыздың  қҧлағында  ойнасам  деген  арманы  болды.  Музколледжді 
тамамдады.  Колледжді  аяқтағаннан  кейін  музыкалық  академияға  тҥсу 
ҥшін  Астанаға  барды.  Оқуға  ешкімнің  қолдауынсыз  тҥсті,  қалада  жҥріп 
қиыншылықтарды  жеңе  білді,  филармонияға  жҧмысқа  орналасты, 
концерттерге қатысып, ақша тапты. Талпыныс пен ортасына қадірлі адам 
болу деген  қҧлшынысы ӛмірде опық жегізбеді.   
 
«Ата  мен  әженің  тәрбиесі  –  ата-ананың  тәрбиесіне  қарағанда  жақсы. 
Ата-аналар  үнемі  тыйым  салып    отырады,  ал  қариялар  баланы  еркін 
тәрбиелеп,  ӛзін  дамыту  үшін  кӛп  мүміндіктер  береді.  Балалар  ӛзіне 
сенімді,  кӛзі  ашық  болып  ӛседі.  Сонымен  қатар  олар  халық  ауыз 
әдебиетін айтып, ӛмірлік тәжірибелерімен бӛліседі…» 
Берекелі отбасының сҧхбатынан
 

127 
 
жылдарда  жатақханаларда,  туысқандарында,  жалдамалы  пәтерлерде  ӛмір 
сҥрді),  қаражат  жетіспеді  (әйелдері  бала  кҥтімімен  ҥйде  отырды,  кҥйеулері 
бірнеше  жҧмысты  қатарынан  атқарды),  жҧмыс  іздеу  ауырға  соқты,  табысты 
бола бермеді (біліксіз, жалақысы аз тӛленетін жҧмыспен айналысуға тура келді, 
жҧмысқа  қабылдамады,  жҧмыстан  шығарып  жіберді).  Алайда  олар  барлық 
қиыншылықтарды  жеңе  білді,  отбасының  барлық  ересек  мҥшелері  жҧмыспен 
қамтылды, тҧрмыстық жағдайлары жақсарды. 
 
Материалдық-тұрмыстық дағдарыстан шығу тәсілдері 
  Белсенді  тҥрде  жҧмыс  іздеу,  алғашқы  кезде  респонденттер  кез-келген 
жҧмысқа  тҧру  ҥшін  келісімін  берді:  жалақы  тӛленбейтін  жҧмыс,  қара 
жҧмысшы немесе базарда сатушы, ақылы қызмет кӛрсету, яғни бҧл арада 
біз оның жағдайды жақсартуға деген талпынысын байқаймыз. 
  Кейін  респонденттер  мамандықтары  бойынша  жҧмысқа  орналаса 
бастады. 
  Білім деңгейін арттырды. Респонденттердің кейбіреуі қажет мамандықты 
меңгеру ҥшін қайтадан оқыды. 
  Әлеуметтік  байланыстарды  қолданды  (достарының,  туыстарының 
кӛмектері).   
  Отбасылық  бюджетті  орынды,  ҥнемдеп  қолданды.  Осы  пунктке  баса 
назар аударған жӛн, себебі кӛптеген отбасылар басымдылықты дҧрыс қоя 
білмейді:  алдына  қойылған  нақты  мақсат  жоқ,  кіріс  пен  шығыс 
есептелінбейді (ақшаны орынды пайдалану). 
 
Демек,  берекелі  отбасын  талдай  отырып  біз  материалдық  молшылыққа  бет 
бҧрғанын  байқаймыз  (жеткілікті  жалақы,  материалдық  тәуелсіздік),  олардың 
бәрі  еңбексҥйгіштікті,  тәуекелге  бел  бууды,  экономиканың  жаңа  тҥрлеріне 
белсенді  араласа  алатындықтарын,  икемді,  білімді,  біліктілікті,  әлеуметтік 
байланыстарды орынды қолдана білетіндіктерін кӛрсетті. 
 
Отбасындағы міндеттерді үлестіру  
Сауалнама  қойылған  отбасылардың  деректеріне  талдау  жасамастан  бҧрын 
алдында жасалған зерттеулердің деректеріне кӛңіл бӛлген жӛн
56
:  
«жауап алынған респонденттердің 67% -ы отбасындағы барлық жауапкершілік 
ер адамға жҥктелуі керек деп санайды. Ер адам әйел адамға жол беруі тиіс деп 
63%-ы  айтса,  53%-ы  қажет  кезінде  әйел  адам  отбасын  сақтап  қалу  ҥшін 
                                                           
56
 «Отбасы сәтсіздігі: бастауы мен жеңу жолдары», Сандж ЗО, ҚР БҒМ Балалардың қҧқығын 
қорғау комитеті, 2009 жыл