1.2 Ежелгі Грекиядағы әлеуметтанулық ілімдер
Б.З.Д. VI-V.
I. Натуралистік
(негізгі проблемалар –
табиғат проблемасы)
ГОМЕР (
≪Иллиада≫; ≪Одиссея≫)
Қоғамда қоғамдық-саяси стандарттарды анықтау:
- таңдау;
- жауапкершілік;
- қыспақ;
- шын мәніндегі еркіндік.
ГЕСИОД (
≪Еңбектер мен күндер≫; ≪Теогония≫).
Қоғамда қоғамдық-саяси стандарттарды анықтау:
- адам еңбегі арқылы көрінетін, прогресс-регресс,
- шындық идеясы,
- адалдық идеясы.
ДЕМОКРИТ (
≪Малый Мирострой≫)
-Қанағат–қуанышынды көбейтеді,
рақатыңды арттырады.
-Даналықтан үш түрлі қабілет туындайды:
Мүлтіксіз шешім шығару, қатесіз сөйлеу, орынды іс қылу.
-Жоққа қайғырмаса, барға қуана білсе – сол нағыз ақылды адам.
Б.з.д.V-IV .
II. Гуманистік
(грек
демократиясы
идеясының дамуы)
СОФИСТЕР (
софизм – "даналық", "шешендік") – адамның ролі, өмірінің мәні.
ПРОТОГОР- адам барлық заттардың өлшемі;
- ақиқат, жамандық пен зұлымдық – салыстырмалы. Олардың айырмашылығы
келесі критерийлер бойынша анықталады
Ежелгі Грекия – б.з.д. VI-V – V з.д..
Ежелгі Грекия мәдениеті аясында қоғам мен адам өмір сүру жағдайындағы әлеуметтік, саяси, экономикалық
философиялық ілімдер.
АНТИКАЛЫҚ ФИЛОСОФИЯ ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗГІ ЭТАПТАРЫ
– адам;
- бардың бар екендігін, ал жоқтығын жоқ
екендігін білдіретін барлық,
заттың өлшемі — адам».
СОКРАТ
- ақиқат өз бетімен өмір сүреді, ол абсолютті;
- ақиқат тек данышпандарға ғана тән;
-Сократтың «шынайы» тұлғасын қалпына келтірудің қиындығы — осы шығармалар
тарихи шығармалар емес, пәлсапалық немесе көркем шығармалар ретінде жазылған.
Б.З.Д. IV-II .
III. КЛАССИКАЛЫҚ
(Жоғарғы әділ
– идеалды мемлекет)
ПЛАТОН (
≪Апология” (Сократты қорғау), “Критон” (заңды сыйлау туралы),
“Кратил” (тіл туралы), “Федон” (әдептілік туралы), “Мемлекет” (идеялар теориясы),
“Теэтет” (білім туралы), “Тимей”, “Заңдар).
- Платонның пікірінше, шын болмыс — ақылмен ғана білуге болатын
денесіз идеялар әлемі;
- Платон рухани әлемнің жеке идеялары туралы айтқанда, көбінесе “эйдос” деген
ұғымды қолданады;
(
≪Мемлекет еркін адамдардың бәріне бірдей әділ қызмет етуі керек≫)
-
≪дұрыс билік≫ заңы қажет;
Мемлекеттің қызметтері;
а) билік (заңдар);
б) дұшпандардан қорғау;
г) адамдарды қамқорлыққа алу.
АРИСТОТЕЛЬ (
≪Саясат≫; ≪Категория≫; ≪Аналитика≫)
- адам – табиғаты бойынша саяси жан;
- демократиялық басқарудың басты принциптері:
-байлар мен кедейлер құқықта тең құқылы;
-демократияның негізі –заңның негізі.
1.3. Орта ғасырдағы әлеуметтік идеялар
Орта ғасыр (V-XIV ғ.ғ.) – әлеуметтік, саяси, құқықтық ойдың құлдырау кезеңі. Теологияның тек бедел мен атаққа табынған, тәжірибеден,
өмірден алшақ мистикалық ілімге айналуына байланысты схоластика қалыптасты. Бірінші кезекте мынадай мәселелер туындайды: 1)
шіркеу мен мемлекеттің қатынасы (шіркеудің мемлекет істеріне араласуы); 2) мемлекеттің бар болуы; 3) Орта ғасыр философиясы басты
ерекшелігі дін проблемасы мен байланыстылығында философияның дамуы батыс христиандық домалы шіркеу конондарын ескере отырып
дамыды, себебі сол дәуірде мәдениет пен білімнің дамуына дін ықпал етіп отырды
АВРЕЛИЙ АВГУСТИН (ШІРКЕУ ӘКЕЙІ)
(354-430 гг.)
“Тәубеге келу”, “Құдай қаласы туралы»
Негізі идеялары:
Августин өзінің теологиялық шығармаларында Құдайды —
жоғарғы болмыс деп қарастырады. Құдай дүниені жоқтан
қажеттілікке байланысты емес, өз еркімен жаратты деп
есептейді.
– Августиннің ілімі бойынша, адам дүниеге келмей тұрып
оның іс-әрекеттері, қылықтары құдай еркімен белгіленіп
қойған. Тарихтың даму негізінде адам санасының өзіне деген
сенімділігі (бұл сенімнің негізі – құдай) мен құдайға деген
сүйіспеншілігінің танымдық күші жатыр.
ФОМА АКВИНСКИЙ (АКВИНАТ)
(1225-1274)
≪Сумма теологии≫
≪Сумма против язычников≫
Негізгі идеялары:
-Мемлекеттік биліктің дербес, табиғи жолмен қалыптасуын
жақтады, оған діндарлардың араласуына қарсы шықты-
«Сумма теологии» атты басты шығармасында табиғат
патшалығы мен байлық патшалығы шектелу құралына
айналды.
Фома Аквинский Құдай тұрмысының бес негізін ұсынды: 1)
қозғалыс қозғалыссыз бірінші қозғаушының бастауы; 2)
себептілік пен зерттеу тізбегі мәңгі болуы мүмкін емес –
яғни, бірінші себептілікті анықтау қажет; 3) өмірде
кездейсоқтық басты бола алмайды, қандайда бір қажеттілік
болуы қажет; 4) барлық заттар өз ерекшеліктерімен
өзгешеленеді, бірақ бәрінен жоғарғы бір зат болуы қажет; 5)
өмірдегі жалпылық Құдайды бастау негізінде қарастырады.
1.4. Қайта өрлеу дәуіріндегі әлеуметтік-құқықтық ойлар
Қайта өрлеу дәуірі – (XIV – XVIII ғғ.)
- ілімі:
- мемлекет қоғамдық келісімнің нәтижесі ретінде;
- құқықтық мемлекет туралы;
- азаматтық қоғам туралы;
- билік бөлінісі туралы;
- демократия туралы;
Төмендегідей әлеуметтік-саяси ағымдар қалыптасты:
- либерализм; консерватизм; социализм және т.б.
