42
хабардар ету немесе жариялау – шартты түрде символдар арқылы берілген хабар;
арналар – хабарлардың берілу құралдары;
хабар алып тұрушы.
Хабар алудың кезеңдері:
идеялардың тууы;
шартты белгі және арналардың таңдалуы;
хабарлар;
декодалау.
Кері байланыс арқылы жӛнелтуші және қабылдаушы ӛздерінің коммуникативтік
бейнелерімен алмасады.
Кедергілер немесе шуылдар. Шуылдар дегеніміз – хабарлардың ӛрескел түрде
бұрмалануы.
Жеке адамдар арасындағы байланысты тӛменде шоғырланған мәселелер жиынтығы
ретінде қарастыруға болады:
қабылдау немесе түсіну;
сӛздің мағынасы;
сӛзбен емес, ауызша емес ақпараттармен алмасуы;
кері байланыстың сапасыздығы;
дұрыс естімеу немесе қабылдай алмау.
Қабылдаудағы, түсінудегі кедергілер. Адамдар бір мағынадағы мәліметтерді,
хабарларды жинақтаған тәжірибелеріне байланысты әр түрлі түсіндіреді және жеткізеді.
Байланыс үрдісіндегі қабылдаудың екінші кедергісі ретінде адамдардың әлеуметтік
жағдайларын қарастыруға болады.
Кӛптеген зерттеулер бойынша кәсіпорын басшылары бағыныштылармен ақпарат
ағымдарымен және адам ағымдарымен ашық сӛйлесуді дұрыс кӛреді.
Семантикалық кедергілер керекті қарым-қатынастарға түсе отырып шартты түрде
берілген белгілі символдарды пайдалана отырып, біз мәліметтер мен хабарлармен
алмасуға және оны түсінуге тырысамыз.
Семантика – сӛзбен берілген мәліметтің «сӛздердің», қолданылуын және
мағынасын түсіндіреді.
Ұйымдарды жұмыс істейтін қызметкерлермен мәлімет алмасуы тиімді болуы үшін,
олардың қолданатын сӛздерінің нақты негізгі мағынасын және ол мағынаның
қызметкерлер қалай түсінетінін ескерген қажет.
Сӛзбен емес коммуникацияға «сӛзден» басқа да кез келген символдар жатады.
Кері байланыстың нашардығы немесе оның сапасыздығы.
Жеке адамдар арасындағы байланыстың тиімсіз болуы кері байланыстың
нашарлығы әсерінен болады. Жӛнелтушінің пікірі, ойы қабылдаушыға келіп, түсінлген
жағдайда ғана кері байланыс жүзеге асырылады.
Дұрыс түсінбеу, дұрыс естімеу, тыңдай білмеу.
Байланыстың тиімділігі адамдардың деректерді жібергенде де және қабылдағанда
да бірдей қарым-қатынастарда болуда. Тыңдай білу керек. Дұрыс тыңдау менеджерлерге
қойылатын негізгі талаптардың бірі.
Зерттеуші Кит Девис тиімді тыңдау үшін 10 ӛсиет айтқан:
1. Сӛзді дағарыңыз, сӛйлеп отырып тыңдау мүмкін емес.
2. Сӛлеп тұрғанға ӛзін бос ұстауға кӛмектесіңіз, сонда шешім қабылдау мүмкіндігі
артады.
3. Сӛзіңіз арқылы тыңдауға дайын екеніңізді кӛрсете біліңіз.
4. Сӛйлесушіні тітіркендіретін жағдайлардан аулақ болыңыз.
5. Сӛйлеушіге әсер етіңіз, сӛйлеушіні сезіне біліңіз.
43
6. Шыдамды болыңыз, сӛйлеп тұрған адамның кӛңілін бӛлмеңіз.
7. Мінез-құлық шыдамдылығын кӛрсетіңіз, ашуланған адам сӛздің мағынасын
ӛзгертеді.
8. Сӛз таластырмаңыз, тайталаспаңыз. Сынамаңыз.
9. Сұрақ қойыңыз.
10. Сӛзді немесе сӛйлеуді доғарыңыз. Бұл ӛсиет бірінші және соңғы.
Тиімді тыңдаудан басқа да бірнеше тәсілдерді жеке адамдар арасындағы байланыс
үшін қолдануға болады.
Бұған байланысты қарым-қатынас ӛнерін жетілдіру керек. Ол үшін:
1. Ӛз ойыңызды хабарламас бұрын оны нақтылай түсіңіз.
2. Семантикалық сӛздердің мағынасына зерек болыңыз. Сӛзге жалпы сипат емес
нақты сипат беріңіз.
3. Ӛзіңізден тіл байлығыңыз, сӛз екпіні, дауыс ырғағы, дене тұрысыңыз, қимыл
қозғалысыңыз бет пішініңізге үнемі бақылау жасап отырыңыз.
4. Ашық сӛйлесіңіз. Эмпатияға баса назар аударыңыз. Эмпатия – дегеніміз басқа
адамдардың сезімін сезіне білу.
5. Кері байланыс болуына күш салыңыз ол үшін:
сұрақ қоя біліңіз;
ӛз ойыңызды баянды жеткізе біліңіз;
жұмыс нәтижесіне бақылау жасаңыз.
Байланыстарды ұйымдастырудағы тосқауылдар:
1. Хабардың бұрмалануы. Хабарлар тӛменнен жоғары және жоғарыдан тӛмен түскен
кезде, аз да болса бұрмаланады. Мұндай бұрмалануға бінеше себеп бар:
жеке адамның аралық түсінбеушіліктен пайда болған бұрмалану;
басшы хабарымен келіспеген жағдайда, саналы түрде хабар бұрмаланады.
2. Шамадан тыс мәліметтердің болуы. Әр басшы барлық хабарларға тиімді жауап
қайтара алмайды. Сондықтан ол ӛзіне ӛте қажетті мәліметтерді ғана таңдап алуға
тырысады.
3. Ұйымдар құрылымдардың қанағаттанарлықсыз болуы.
Ұйымдардағы байланыстарды жетілдіру әдістері.
мәліметтер ағымын реттеу және басқару. Басшы ұйым деңгейінде ӛзінің және
қызметкерлердің хабарларға деген қажеттігін қанағаттандырулары қажет.
4. Кері байланыс жүйесі.
Қызметкерлерге сұрақ беру арқылы байланыс. Сұрақтар тӛмендегі мазмұнда болуы қажет:
1) қызметкерлерге мақсат айқын кӛрсетілген бе? 2) қандай потенциалды әсерлермен олар
кездесіп отыр? 3) ӛз жұмысына керекті хабар мен мәліметтерді дер кезінде ала ма? 4)
Олардың басшылары ұсыныстарға қалай қарайды? 5) болашақтағы ӛзгерістердің
болатынын олар біле ме?
5. Ұсыныстар жинақтау жүйесі арқылы
ұсыныстар жәшіктерінің болуы;
ӛнім үйірмелері;
телефон арқылы сӛйлесу.
6.Мәлімет
бюлитендері. Кәсіпорындар ӛз қызметтері жайында жарнамалар,
публикациялар, видео жазбалар беру.
7.Қазырғы кезеңдегі ақпараттық технологиялар.
компютерлердің пайда болуы;
электронды байланыс.
5-тақырып. Басқару шешімдерін жасау және оның қолданылуы
