Ш. Шаяхметов атындағы тілдерді дамытудың республикалық Үйлестіру-әдістемелік орталығЫ

5
ӘДІСКЕР АНЫҚТАМАЛЫҒЫ
- А -
АБАЙТАНУ  САБАҒЫ.  Республикамыздың  жоғары  оқу  орын-
дарында  студенттерді  ұлы  ақынның  әдеби  мұрасымен  тереңдей 
таныстыру үшін өтілетін арнайы семинар-сабақ. 1942-1943 оқу жы-
лында  ҚазМУ-дың  филология  факультетінде  М.Әуезовтің  же тек -
шілігімен  ұйымдастырылған.  Абайтану  сабағында  М.Әуезов  не гі-
зінен ақынның шығармаларын оқып-білу, мән-мағынасын терең мең-
геру, оны өз бетімен талдау арқылы ой қорыту, оған сын пікір айту, 
реферат  жаздыру,  баяндама,  қосымша  баяндама  жасату  жолдарына 
ерек ше мән берген. Қазіргі кезде абайтану сабақтары білім беру меке-
мелерінің барлық оқу сатыларында жүйелі жүргізіліп келеді. 
АВАНГАРДТЫ ПЕДАГОГИКА. Педагогикалық идеялар мен инно-
вациялық жаңалықтар жасалып, тексеруден өткізетін педагогика.
АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН  ОҚЫТУ  ЖҮЙЕСІ.  Автомат тан-
дыруға және жекелеп оқытуға арналған компьютер базасына орна-
тыл ған  техникалық,  бағдарламалық  қамтамасыз  етілімнің  өзара 
бай ла нысқан  кешені.  Автоматтандырылған  оқыту  жүйесінің  линг-
вис  тикалық  және  бағдарламалық  қамтамасыз  етілімі  дегеніміз  – 
компью термен  тілдесуді  қамтамасыз  ететін  арнайы  бағдарламалау 
тіл де рінің жиынтығы. Автоматтандырылған оқыту жүйесінің кө ме-
гімен:  1.  оқушылардың  бастапқы  деңгейі,  дағдылары,  епті лік  тері, 
олардың жеке басының ерекшеліктері анықталады; 2. оқу мате риалы 
ұсынылады;  3.  материалды  меңгеру  сапасына  қоры тынды  бақылау 
жүр гізіледі;  4.  оқушылардың  танымдық  қызметін  басқа ру  жолға 
қойылады;  5.  оқушылардың  оқу  материалын  меңге ру  про цесінің 
көрсеткіштері  тіркеліп,  статистикалық  анализ  жаса ла ды.  Автомат-
тандырылған  оқыту  жүйесінің  техникалық  жабдықтарына  ЭЕМ, 
оқу  құралдарымен  жабдықталған  оқушы  мен  оқытушының  жұмыс 
орын дары ЭЕМ-нің жұмыс орындарымен байланыс желісі жатады. 
Автоматтандырылған  оқыту  жүйесінің  лингвистикалық  тұрғыдан 
қамтамасыз  етіліміне  оқушылардың  оқыту  бағдарламасына  сәйкес 
компьютер  арқылы  бір-бірімен  тілдесуін  қамтамасыз  ететін  тілдер 
жатады.  Автоматтандырылған  оқыту  жүйесінің  бағдарламалық 

6
ӘДІСКЕР АНЫҚТАМАЛЫҒЫ
тұрғыдан қамтамасыз етілімі – автоматтандырылған оқыту жүйесіне 
жүктелген қызметтерді жүзеге асыратын ЭЕМ бағдарламалары жа-
тады. Автоматтандырылған оқыту жүйесінің ұйымдастырылуы жа-
ғы нан қамтамасыз етілуі оның жұмысын реттейтін әртүрлі құжат та -
ма лардан тұрады. 
АВТОРЛЫҚ МЕКТЕПТЕР.  Оқу-тәрбие мекемесі. Мұн дай мектеп тің 
қызметі авторы немесе авторлары сол мектепті құрушы ұжым болып 
табылатын психологиялық-педагоги калық тұжырымдамаға негіз де леді. 
АҒЫМДАҒЫ БАҚЫЛАУ – сабақ барысында жүргізілетін күн де-
лік ті бақылау.
АЙЗЕНК ТЕСТІ. Адамның ақыл-ой қызметінің әртүрлі аспектілерін, 
сондай-ақ математика мен тілдерді меңгеру саласындағы арнайы қабі-
леттерінің дамуын бағалауға арналған ең танымал интеллектуалды 
тесттердің бірі.
АЙТЫЛЫМ.  Сөйлеу  біртұтастығына  ие  және  өзекті  бөлшектер 
арқы лы  анықталатын  сөйлеу  актісі  құрамындағы  сөйлеу  қарым-
қаты насының бірлігі. Айтылым қарапайым сөйлемнің үлгісіне емес, 
сөй лем ге және хабарламаға сәйкес келеді (сөз-сөйлем, диалогтік сөй-
леудегі  жауап  қайтару  репликасы).  Кейде  бұл  термин  «сөйлемнің» 
орнына қолданылады. Бірақ сөйлем тіл бірлігі ретінде – формалды 
тұрғыдан қарастырылса, сөйлеу бірлігі ретінде – мағыналық тұрғы-
дан  қарастырылады.  Айтылым  әдетте,  мағыналық  тұрғыдан  қарас-
тырылады.  Қазіргі  таңда  айтылымды  талдау  барысында  лингво ди-
дак тикада дискурс термині жиі қолданылады.
АКАДЕМИЯЛЫҚ  ҚАРЫЗ.  Оқушының  бір  оқу  жылындағы 
немесе семестрдегі оқу кезеңінде қандай да бір оқу пәнінен болған 
аттестациядан қанағаттанарлықтай нәтиже бермеуі. 
АКСЕЛЕРАЦИЯ  (лат.  acceleratio  –  жеделдету).  Соңғы  жүз  жыл да 
байқалған балалардың жеделдетілген дамуы. Оны бірқатар биоло гиялық 
және әлеуметтік факторлардың әсері арқылы түсіндіруге бо ла ды.
АЛГОРИТМ (лат. аlgorithmi – ортаазиялық математик аль Хорезми 
есімінің  формасы).  Тапсырмаларды  шешудің  белгілі  бір  ережелер 
жиынтығы; бірдей тапсырмаларды шешуге бағытталған белгілі бір 

7
ӘДІСКЕР АНЫҚТАМАЛЫҒЫ
жүйелі  іс-әрекеттер.  Әдістемеде  алгоритм  дегеніміз  –  оқу  міндетін 
шешу  кезіндегі  оқушының  әрбір  іс-әрекеті  жазылған  нұсқаулық. 
Алгоритм  бойынша  оқыту  оқытушының  немесе  компьютерлік  бағ-
дар ламаның көмегімен жүзеге асырылады. Информатика мен кибер-
нетикада  алгоритмді  сипаттау  үшін  формальды  тіл  мен  блок-сыз-
балар пайдаланылады.
АЛДЫН АЛА ӘЗІРЛІК ТЕСТ. Оқу жылы басталар алдында оқушы-
лардан алынатын тест. 
АЛДЫН АЛА БОЛЖАП БІЛУ ЖАТТЫҒУЛАРЫ. Белгілі нәрсеге 
сүйене  отырып,  болжау,  алдын  ала  сезу  аудару  және  оқу  кезіндегі 
маңызды шеберлік болып табылады. Алдын ала болжап білу жат ты-
ғулары шет тілі құралдары арқылы ықтимал болжау тетігін қалып-
тастыруға көмектеседі. Бұл жаттығулар мәтінді оқу немесе тыңдау 
алдында болуы мүмкін, сондай-ақ мәтін атауының негізі, оның тақы-
рыптары, мәтін мазмұнын болжаудың бейвербалды құралдары, оқи-
ғалардың  реті,  кейіпкерлердің  іс-әрекеті  сияқты  тапсырмалардан 
тұра ды. Хабарлау сипатындағы мәтіндер алдын ала болжап білу жат-
тығуларын орындауға өте жарамды болып саналады. 
АЛМАСТЫРЫЛАТЫН  ЖАТТЫҒУЛАР.  Жаттығулардың  орын-
далу тәсілі бойынша бөлінетін түрі; оқушылар берілген құрылымға 
басқа лексикалық бірлікті қойып, ұсынылған құрылымды лексикалық 
тұрғыдан  толықтыруы  тиіс.  Алмастырылатын  жаттығулар  сөйлем 
элементтері  бағандарға  қойылған  болып  келетін  алмастырылатын 
кестелер  түрінде  ұсынылуы  мүмкін.  Мұндай  жағдайда  алмас-
тырылатын жаттығулар фронтальды (ұсынылған элементтердің әрбі-
реуі басқаларымен үйлеседі, жаттығу механикалық тұрғыдан орын-
далады) және таңдаулы (ұсынылған элементтердің үйлесуі таңдауды 
қажет етеді, оны лексикалық немесе грамматикалық қасиеттерімен 
түсіндіруге болады) болуы мүмкін. Алмастырылатын жаттығулардың 
ең басты артықшылығы – олар қарастырылып отырған құрылымдарды 
жиі қайталауды қамтамасыз етеді.  
АНА ТІЛІН ЕСЕПКЕ АЛУ ПРИНЦИПІ – ана тіліне сүйену прин-
ципі десе де болады. Оқыту процесін тіл үйренушінің ана тілін білу