УўК 004(075) кбк 32. 81 я72 і-74 а в т о р л а р т о б ы : Б. Болтаев, M. Mахкамов

68

Нəтиже төмендегідей кескінделеді:

СҰРАҚТАР МЕН ТАПСЫРМАЛАР

1.  WordART  нысаны  қандай  мiндет  атқарады?

2.  WordART  нысаны  қандай  əдiстермен  кiрiстiрiледi?

3.  WordART  əдістері (Стили WordART) панелi қандай мүмкiндiктер 

бередi?

4.  WordART  нысаны  пiшiнiн  (формасын)  өзгертуді  iс  жүзiнде 

көрсет.

5.  Информатика  пəнiнен  реферат  үшiн  мұқаба  дайында.

6. WordART-та  даярланған  нысаны  еркiн  бұруды  iс  жүзiнде  көр-

сет.

7. WordART-та  даярланған  нысанының  форматын  өзгертудi iс  жү-

зiнде  көрсет.

ЖАТТЫҒУЛАР

1.   «Менің  Отаным – Өзбекстан»  атты  құжаттың  жалғасына 

WordART  нысанын  жаса.

2.   «WordART»  атты  құжат  жаса.  Құжатта  төмендегі WordART 

нысанын 5 нұсқада  жаса.  Əрбір  нұсқада  əр  түрлі  форматтау 

əдістерін  қолдан.

3.   Дəптеріңдегі  «Формулалар  мен  өрнектер»  тақырыбында  сақ-

талған  мəтіннің  жалғасына  физика  пəнінен  өзің  білетін  фор-

мулаларды жаз. Əрбір формуланың астына формулаға қа тысқан 

шамалардың  сипаттамасын  енгіз.

69

WORDТА  ФОРМУЛАЛАР  ЖАЗУ

Математика немесе физика оқулықтарыңды парақтасаң, əр түрлi 

көрiнiстегi  өрнек  пен  формулаларды  көресiң.  Əр  түрлi  өрнек  пен 

формулаларды жазу үшiн Word бағдарламасының формулалар ре-

дакторы деп аталатын мүмкiндiктерi пайдаланылады.

Кілт  сөздер:  формула  редакторы,  формуланы  орналастыру, 

формуланы редакциялау.

ФОРМУЛАЛАР  РЕДАКТОРЫН  IСКЕ  ҚОСУ

Құжатқа арнаулы белгілерді орналастыру мен форматтаудың кейбір 

мүмкіндіктері  көмегімен  қарапайым  формулаларды  жазуға  болады. 

Ал  күрделірек  формулаларды  жазу  үшін  Орналастыру  (Вставка) 

панелінің  Символдар  (Символы)  тобынан  Формула 

  ба-

тырмасы  беретін  мүмкіндіктер  пайдаланылады.  Бірер  формуланы 

жазу  үшін  меңзер  формула  орналастырылатын  қатарға  орнатылады 

да,  Формула 

  батырмасы  таңдалады.  Соның  нəтижесінде 

  суретіндегідей  формулаға  арналған  орын 

кескінделеді.  Ал  Менюлер  қатарында  Формуламен  жұмыс  істеу-

Конструктор  (Работа  с  формулами-Конструктор)  контекст-менюі 

жəне оған сəйкес төмендегі панель кескінделеді:

Формулалар редакторынан шығу үшiн тышқан нұсқағышын жұ-

мыс кеңiс тiгiнiң бос жерiне əкелiп, сол жақ батырмасы бiр рет ба-

сылады.

15-сабақ

70

ФОРМУЛАЛАР  РЕДАКТОРЫНЫҢ  МҮМКIНДIКТЕРI

Формулалар  редакторының  мүмкiндiктерi  өте  кең.  Ол  бірнеше 

бөлiмнен  құралып,  əрбiр  бөлiм  белгiлi  бiр  амалдардың  белгiлерi 

жиынтығынан  тұрады.  Мысалы,  əр  түрлi  көрiнiстегi  қатынас 

белгiлерi, бөлшектер мен радикалдар белгiлерi, жақшалар шаблон-

дары солардың қатарынан:

Символдар

(Символы) тобында 

Құрылымдар

(Структуры) тобында

Құрылымдар (Структуры)

тобында

Құрылымдар (Структуры) 

тобында

Құрылымдар (Структуры)

тобында

Осы амал белгiлерiн пайдаланып төмендегiлердi жазамыз (өзiң жа-

зып көр):

1

3

1 1

6

3

1

5

2

4

6 2

9

4

6

6

1. 12

13

2.

2

4 5 :

10

9

3.

x

x





+ ≤

−

⋅ +

−

⋅

+ =









3

1

9

7

4

3

8

7

4

5

5

10

10

5

7

9

9

9

4. 1

2

:1

1

:

5.

1

3

4

x

=













+

+

−

−

+

























Скобки

Простая  дробь

Верхние  и  нижние  индексы

Наборы  условий  и  стопки

71

Егер жазылған формулада қате бар болса, бұл формулаға түзету 

енгiзуге  болады.  Ол  үшiн  тышқан  нұсқағышын  жазылған  фор-

мула  үстiне  əкелiп,  сол  жақ  батырмасы  бір  рет  басылады.  Соның 

нəтижесінде меңзер жазылған формула бөлігі ішіне орналасады, ал 

менюлер  қатарында  Формулалармен  жұмыс  істеу-Конструктор 

(Работа с формулами-Конструктор) контекст-менюі жəне оған сəйкес 

панель кескінделеді. Содан соң меңзердi қажеттi жерге тышқан не-

месе бағыт пернелерiнiң жəрдемiмен кiрiстiруге жəне қатенi түзетуге 

болады.

СҰРАҚТАР МЕН ТАПСЫРМАЛАР

1.  Word  бағдарламасында  формулалар  қалай  жазылады?

2.  Формулалар  редакторы  қалай  iске  қосылады?  Оны  көрсет.

3.  Формулалар  редакторынан  қалай  шығуға  болады?

4.  Формулалар  редакторында  қандай  бөлiмдер  бар?

5.  Формуладағы  қатенi  түзету  барысын  компьютерде  көрсет.

6.  Формула  жақтауында  қалай  қозғалуға  болады?  Оны  көрсет.

7.  Мəтiндегi  формуладан  қалай  көшiрме  алынады?  Оны  көрсет.

ЖАТТЫҒУЛАР

1. «Формулалар  мен  өрнектер»  атты  құжат  жаса.  Оған  үйде  даяр-

ланған  формула,  теңдеу,  теңсіздік,  өрнек  жəне  сипаттауларды 

енгіз.

2. «Формулалар  мен  өрнектер»  атты  құжаттың  жалғасына  тө мен-

дегілерді  жаз.

(

)

16

17

5

27

27

27

100 56

95 48

8

2

8

x

−

≠

−

− −

=

¡)

a)

1

5

13 4

11

7

1

8

12

24 7

12

12

6 : 14

3

3

2









−

⋅ +

−

⋅ ⋅

















∑

ν

λ ψ

á)

â)

5,

5,



≠



ã) áà¬à =

3.  Дəптеріңе  «Компьютер  құрылғылары»  тақырыбын  жаз.  Жалға-

сына  компьютердің  енгізу  жəне  шығару  құрылғылары  туралы 

мəтін  жаз.  Мəтінді  кестелермен  жəне  пішіндермен  байыт.

егер барлық жауаптар дұрыс болса

егер барлық жауаптар қате болса

72

WORD  БАҒДАРЛАМАСЫНДAҒЫ

ҚҰЖАТ  БАСЫЛМАСЫ

Сонымен,  даяр  құжатты  қағазға  басып  шығару  уақыты  келдi. 

Өзiң  əзiрлеген  суреттерге,  сызбаларға  жəне  кестелерге  бай 

құжаттардың қағазда қандай көрiнiсте кескiнделетiнiн көргiң кел-

се, бұл тақырыпты терең игерiп алуың қажет.

Кілт сөздер: құжатты басып шығару, принтер мүмкіндігі.

Заманалық  принтерлердің  сан  түрлі  əдіспен  басып  шығару 

мүмкіндіктері  бар.  Мысалы,  қағаздың  бір  бетіне  құжаттың  бірнеше 

бетін  басып  шығару,  құжатты  буклет  немесе  кітапша  түрінде  басып 

шығару тағы басқа сол сияқты.

16-сабақ

73

Құжат  басылымы  параметрлерін  өзгерту  үшін  Файл  менюіндегі 

Басу (Печать) бөлімі таңдалады. Соның нəтижесінде Басылу (Печать) 

үзіндісі экранға шығады. Басылу жақтауы Принтер (Принтер), Бет-

тер  (Страницы),  Көшірмелер  (Копии),  Масштаб  (Масштаб),  Қосу 

(Включить), Басып шығару (Напечатать) бөлімдерінен тұрады.

Беттер бөлiмдерiнде барлығы (все), ағымдағы (текущая), реттiк 

цифрлары (номер) жəне ерекшеленген үзiндi (выделенный фрагмент) 

нұсқау лары болып, олардың бiрi тышқанның жəрдемiмен таңдалады. 

Барлық  нұсқауы  таңдалса,  құжат  толық  (барлық  бетi)  басыла-

ды.  Ағымдағы  нұсқау ында  ағымдағы  бет  (меңзер  тұрған  бет)  ба-

сып  шығарылады.  Реттiк  саны  нұсқауы  таңдалса,  оған  тиiстi  терезе 

əрекеттенедi. Бұл терезеге басылуы қажет болған беттердiң реттiк сан 

жазылады. Мысалы, оған 1, 3, 5—12 жазылған болған болса, бiрiншi 

үшiншi  сондай-ақ  бесiншiден  он  екiншiге  дейiнгi  беттер  басылады. 

Ерекшеленген үзiндi нұсқауын тек мəтiннiң бiрер үзiндiсi ерекшелен-

генде  ғана  таңдауға  болады.  Бұл  жағдайда  құжаттың  ерекшеленген 

бөлiгi басылады.

Көшiрмелер  бөлiмiнде  көшiрмелер  саны  (число  копии)  жəне 

көшiрмелер бойынша реттеу (разобрать по копиям) нұсқаулары бар. 

Олар құжат неше көшiрмеде жəне қай ретпен басылуын көрсетедi. Бiрер 

құжат 3 көшiрмеде басылуы қажет болсын. Ол жағдайда көшiрмелер 

саны терезесiне 3 цифры жазылады. Көшiрмелер бойынша реттеу 

нұсқауы белгiленген болса, алдын құжаттың бiрiншi көшiрмесi толық 

басылады,  кейiн  екiншi  көшiрмесi,  соң  үшiншi  көшiрмесi  басылып 

шығарылады. Егер бұл нұсқау ерекшеленбеген болса, алдын құжаттың 

бiрiншi бетi 3 көшiрмеде басылады, кейiн екiншi беттiң 3 көшiрмесi 

басылады жəне т.с.с.

Масштаб  бөлiмiнде  қағаздың  бiр  бетiне  құжаттың  неше  бетi  ба-

сылуы көрсетiледi. Оның үшiн парақтағы беттер саны (число стра-

ниц на листе) терезесiнде ұсынылған 1 бет (1 страница), 2 бет (2 стра-

ницы), 4 бет (4 страницы) жəне т.б. нұсқаулардың бiрi таңдалады.

Қосу бөлiмiнде барлық беттер ауқымы (Все страницы диапазо-

на),  тақ  реттiк  цифрлы  беттер  (Нечетные  страницы),  жұп  реттiк 

цифрлы  беттер  (Четные  страницы)  нұсқаулардың  бiрi  таңдалады. 

Барлық  беттер  нұсқауы  таңдалса,  құжат  немесе  оның  белгiленген 

бөлiгi толық басып шығарылады. Тақ реттiк цифрлы беттер нұсқауы 

таңдалса,  құжаттың  тек  тақ  реттiк  цифрлы  беттерi  басылады.  Жұп 

реттiк  цифрлы  беттер  нұсқауы  таңдалса,  құжаттың  тек  жұп  реттiк 

цифрлы беттерi басылып шығарылады.

74

Принтер бөлiмiнде принтер туралы анықтама, сондай-ақ Ерек-

шеліктер  (Свойства)  батырмасы  бар.  Тышқанның  жəрдемiмен 

Ерек шеліктер  батырмасы  басылса,  экранда  принтердiң  ерек-

шеліктер жақтауы ашылады. Принтерлердiң түрiне қарай олардың 

ерекшеліктері  де  əр  түрлi  болады.  Сондықтан  ерекшеліктер  жақ-

тауының көрiнiсi жəне ондағы ақпараттар да алуан түрлi болады.

Принтерлер əр түрлi қасиеттерге ие болады, төменде бiз олардың 

құжатты  кiтапша  пiшiнiнде  басып  шығару  қасиетiмен  танысамыз. 

Барлық  принтерлер  мұндай  қасиетке  ие  емес.  Сол  себептi  кiтапша 

пiшiнiнде басылу қасиетiн «HP Laserjet 1300» типтi принтер мыса-

лында қарастырамыз. Осы принтердiң қасиеттер жақтауы төмендегi 

суретте  келтiрiлген.  Жақтау  бiрнеше  бөлiмнен  құралғандықтан, 

құжат кiтапша пiшiнiнде басылуы үшiн Соң ғы өңдеу (Оконч. обра-

ботка) бөлiмiне кiреміз.

Ондағы Құжат параметрлерi (Параметры документов) бөлiмiнен 

Екi жақты басылу (Печать на обоих сторонах) нұсқауы таңдалады. 

75

Буклет  макетiнде  (Макет  буклета)  ұсынылған  нұсқаулардан  Сол 

жағынан мұқабалау (Переплет по левому краю) нұсқауы таңдалады. 

ОК  батырмасы  басылса,  тағы  Басылу  жақтауына  қайтады.  Бұл 

жақтаудағы  ОК  батырмасы  басылса,  құжат  басыла  бас тайды.  Ал-

дымен құжаттың бiр бөлiгi (жартысы) қағаздың бiр жағына басыла-

ды.  Басылған  қағаздардың  ретiн  бұзбаған  күйде  принтерге  қойсақ, 

құжаттың  қалған  бөлiгi  қағаздың  арт  жағына  басылады.  Басылған 

қағаз парақтарын реттеп, екiге бүктесек кiтап шығады.

Құжаттың кiтап пiшiнiнде басылуына қарап, оны оң жағынан не-

месе жоғарыдан мұқабалауға болады. Ол үшiн буклет макетiнде тиiстi 

нұсқау таңдалады.

СҰРАҚТАР МЕН ТАПСЫРМАЛАР

1.  Қайсы  батырманың  жəрдемiмен  құжат  басылады?

2.  Құжаттың ағымдағы бетiн басып шығару қалай жүзеге асырылады?

3.  Құжаттың  тiзбектелiп  келмеген  бiрнеше  бетiн  бiрден  басып 

шығаруға  бола  ма?

4.  Құжаттың  тек  ерекшеленген  бөлiгiн  басып  шығару  қалай  жүзеге 

асырылады?

5.  Құжаттың  тек  жұп  реттiк  цифрлы  беттерiн  басып  шығару  қалай 

жүзеге  асырылады?

6.  Құжаттың  бiрден 5 көшiрмесi  басылу  үшiн  қандай  амалдарды 

орындау  керек?

7.  Құжат  кiтап  пiшiнiнде  басылу  үшiн  орындалатын  амалдардың 

тiзбектiлігiн  айтып  бер.

ЖАТТЫҒУЛАР

1.  Төмендегі  құжаттардың  біреуін 2 нұсқамен  басып  шығар.

а) «Менің  Отаным – Өзбекстан»;

ə) «Менің  жанұям»;

б) «Өмірбаян 2».

2.  Екi  беттi  бiрер  құжатты  екi  жақты  басылу  əдiсiн  пайдаланып 

қағаздың  екi  жағына  басып  шығар.

3.  Біліміңді  қайталау  жəне  пысықтау  үшін  жыл  барысында  алған 

мəліметтеріңді Word бағдарламасы  беретін  мүмкіндіктер 

(кестелер, мəтіндердің түрлі көріністері, сызбалар жəне басқалар) 

көрінісінде  дəптеріңе  түсір.

76

ҚАЙТАЛАУҒА  АРНАЛҒАН  ТАПСЫРМАЛАР 

Қадiрлi  оқушы!  Жыл  бойы  тəжiрибелiк  жұмыс  барысында  өте 

көп  қолданылатын  мəтiн  процессорымен  таныстың.  Ендi  өткен 

сабақтардағы алған бiлiмiңдi жəне тəжiрибелiк машықтарыңды сы-

нап көру уақыты жеттi.

Төменде келтiрiлген сұрақтарға жауап бер:

1.  Мəтiн  редакторлары  мен  мəтiн  процессорларының  айырмашы-

лығы неде?

2. Қандай мəтiн редакторларын бiлесiң?

3. Қандай мəтiн процессорларын бiлесiң?

4. Мəтiн процессорларының қандай мүмкiндiктерi бар?

5. Құжат редакцияланған соң қалай сақталады?

6. Блок дегенiмiз не?

7. Мəтiнде ерекшеленген бiрер бөлiм қалай аталады?

8. Мəтiндегi артықша белгiлердi қалай жоюға болады?

9. Мəтiндегi бiрнеше жолдарды қалай жоюға болады?

10. Word мəтiн  процессорында  салынған  төртбұрыштың  iшкi  бө-

лiгiн бояу қалай жүзеге асырылады?

11. Word мəтiн процессорында салынған сопақ пішінінің сызығын 

жəне iшкi бөлiгiн бояу үшiн қандай амалдар орындалады?

Төмендегi  келтiрiлген  тапсырмаларды  орында:

1. Мəтiндегi бiрер сөздi немесе жолды басқа жолға көшiру үдерісін 

мысалдарда көрсет.

2. Мəтiннiң ерекшеленген бөлiгiнен көшiрме алуды мысалдардың 

жəрдемiмен түсiндiр.

3.  Мəтiннiң  ерекшеленген  бөлiгiн  форматтауды  мысалдардың 

жəрдемiмен түсiндiрiп бер.

4.  Құжатта  компьютер  бөлмесiнiң  бiр  қабырғасын  жабдықтауды 

Word мүмкiндiктерiн пайдаланып бейнеле.

5. Табиғат көрiнiсiн бейнелейтiн сурет сал.

6. Word мүмкiндiктерiн  пайдаланып  төмендегi  пiшiндердi  да-

йында:

17-сабақ

77

1-тапсырма.

2-тапсырма.

78

М А З М Ұ Н Ы

Cөз басы .....................................................................................................3

1-сабақ. Məтiн редакторлары .................................................................4

2-сабақ. MS Word мəтiн процессорының интерфейсi ..........................8

3-сабақ. Құжат жасау жəне сақтау .......................................................14

4-сабақ. Wordта мəтiн жазу ережелерi .................................................19

5-сабақ. Құжаттардың негiзгi параметрлерi .......................................24

6-сабақ. Құжаттарды редакциялау .......................................................30

7-сабақ. Құжатты форматтау ................................................................35

8-сабақ. Құжатты редакциялауға жəне форматтауға

               тиiстi жаттығулар ...................................................................40

9-сабақ. Құжаттарда суреттермен жұмыс iстеу ..................................42

10-сабақ. Құжаттардағы пішіндер мен сызбалар .................................48

11-сабақ. Суреттер мен сызбаларға қатысты

                 практикалық сабақ  ................................................................54

12-сабақ. Құжаттарда кестелермен жұмыс iстеу .................................55

13-сабақ. Кестелер үстiндегі амалдар ...................................................61

14-сабақ. WordART нысаны ...................................................................65

15-сабақ. Wordта формулалар жазу .......................................................69

16-сабақ. Word бағдарламасындағы құжат басылмасы .......................72

17-сабақ. Қайталауға арналған тапсырмалар .......................................76

O‘quv nashri

Bahodir Boltayev,   Muxtor Mahkamov ,

Axat Azamatov, Sayyora Rahmonqulova

INFORMATIKA

VA

AXBOROT TEXNOLOGIYALARI

Ta’lim qozoq tilida olib boriladigan umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 

6-sinf o‘quvchilari uchun darslik

Qayta ishlangan, to‘ldirilgan uchinchi nashri

Аударған  А. Ташметов

Редакторы  Г. Нишанова

Көркемдеушi редакторы  Х. Қутлуков

Texникалық редакторы  Б. Каримов

Кіші редактор  Г. Ералиева

Компьютерде беттеген  Г. Құлназарова

Баспа лицензиясы АI 158. 14.08.2009. Басуға 2017 жылы 3 августта рұқсат етiлдi.

Пiшiмi 70×100

1

/

16

. Қарібі «Tayms». Офсеттiк əдіспен басылды. Кеглі 12, 10.

Шартты баспа табағы 6,50. Баспа табағы 6,43. 

Таралымы 5343 дана. Тапсырыс №   17-277.

Өзбекстан Баспасөз жəне ақпарат агенттiгiнiң

«O‘zbekiston» баспа-полиграфия шығармашылық үйiнде басылды.

100011, Ташкент, Науаи көшесi, 30.

Tелефон: (371) 244-87-55, 244-87-20. Faks: (371) 244-37-81, 244-38-10. 

e-mail: uzbekistan@iptd-uzbekistan.uz, 

www.iptd-uzbekistan.uz

Информатика  жəне  ақпарат  технологиялары:  жалпы  бiлiм 

беретiн  мектептердiң 6-сынып  оқушыларына  арналған  оқулық / Б. Бол-

таев, M. Mахкамов, A. Aзаматов,  С. Рахмонқулова.  Үшiншi  басылым. –T.: 

«O‘zbekiston», 2017. —80 б.

I. Болтаев Б.

ISBN 978-9943-01-446-6

УЎК: 004(075)

KБК 32.81я72

I-74

Пайдалануға  берiлген  оқулықтың

жағдайын  көрсететiн  кесте

№

Оқушының аты,

фамилиясы

Оқу

жылы

Оқулықтың 

пайдалануға 

берілгендегі

жағдайы

Сынып 

жетек-

шісінің 

қолы

Оқулық-

тың тапсы-

рылғандағы 

жағдайы

Сынып 

жетек-

шісінің 

қолы

1

2

3

4

5

6

Пайдалануға  берiлген  оқулық  оқу  жылы  аяқталғанда  қайта    тап-

сырылады.  Жоғарыдағы  кестенi  сынып  жетек шiсi  төмендегi  бағалау 

өлшемдерi негiзiнде толтырады:

Жаңа

Оқулықтың алғаш рет пайдалануға берілгендегі жағдайы

Жақсы

Мұқаба  бүтін,  оқулықтың  негізгі  бөлігінен  ажы рамаған.  Барлық 

парақтары бар, жыртылмаған, беттері шимайланбаған.

Орташа

Мұқаба  езілген,  аздап  шимайланған,  оқулықтың  не гізгі  бөлігінен 

ажыраған жерлері бар. Пайдаланушы қанағаттанарлық жөндеген.

Нашар

Мұқаба былғанған, сызылған, жыртылған, негізгі бө лігінен ажыраған 

немесе мүлдем жоқ, нашар жөн делген. Беттері жыртылған, парақтары 

жетіспейді, əбден шимайланған. Оқулық қалпына келтіруге жарамайды.