Айтимов мұрат жолдасбекович

45                                           
 
жағдайы  туралы  нақты  алғашқы  ақпаратты  алу.  Осыған  байланысты,  ФШД 
негізгі  параметрлеріне  қойылатын  сапалық  талаптарды  және  оған  жету 
жолдарын  қалыптастырамыз: 
1. ФШД  номенклатурасы  қоршаған  ортаның    негізгі  факторларын  өлшеу 
үшін  жеткілікті  болуы  керек,  мысалы,  сел  қауіптілігінің  мониторингі  үшін: 
теңіз-өзен  және  су  қоймаларындағы  су  деңгейі,  ауа  және  қар  жабындысы,  ауа 
мен  топырақ  ылғалдылығы,  су,  ауа  және  қар  жабындысының  температурасы, 
тау алқаптарындағы су шығыны, су қоймаларындағы судың қысымы және т.б. 
Көрсетілген  талаптарды  мониторигтену  жүйесінің  тікелей  өзіне  немесе 
жанына тарату үшін келесі ФШД орнату ұсынылады: 
- Атмосфералық қысымның 
- Ауа температурасының 
- Ауа ылғалдылығына қатысты 
- Жауын-шашынның санына 
- су температурасының 
- су деңгейінің 
- су шығыны 
- қар биіктігі 
- су лайлығы 
- қар қабатының температурасы  
- қар бетінің температурасы,  
- қар қабатының биіктігі. 
- Сейсмодатчиктер 
Осы  көрсетілген  және  басқада  ФШД  қойылатын  нақты  техникалық 
талаптар келесі бөлімдерде баяндалған. 
Мониториг  нысандары  мен  мониторинг  орталығының  ФШД  желілері 
арасындағы  ақпарат  алмасу  радиоарна  арқылы  жүргізіледі,  сонымен  қатар 
пилотсыз ұшу аппаратын (ПҰА) да қолданады. Аппарат мониторинг аймағында 
ұшу кезінде датчиктер жинаған ақпаратты сканерлеп және еске сақтайды. Бұл 
нұсқа  көбінесе  таулы  аймақтарда  қолданылады,  себебі  бұл  мониторинг 
аймағында радиосигналдар өте әлсіз болады және тез өшеді. 
Мониторинг  нысанының  жағдайының  ақпараттығын  және  нақтылығын 
арттыру  мақсатында    пилотсыз  ұшу  аппаратын  көбінесе  вэб–камералармен 
жабдықталады, ол нақты уақыт ішінде мониторинг нысанында бейне жүргізеді, 
онда түсірілім уақыты мен жүргізілген жердің координатасы көрсетіледі [31].  
Екінші интерфейстік деңгей 
 Мониторингтеу  орталығына  ФШД  деректерін  тасымалдау  ортасы ретінде 
жоғары жиілікті радио модем байланыс линиясын қолдану тиімді болады. Бұл 
тасымалданатын  ақпараттың  көлемінің  үлкендігіне,  әсіресе  бейнежазбалық 
ақпарат көлемінің үлкендігіне байланысты болады. 
Төтенше  оқиғалар
 
пайда  болуы  туралы  хабарлама  жасайтын  дауыс 
күшейткіштер  мен  сигналды  басқару  үшін  радио  байланыс  ультра  қысқа 
толқынды  қолданылады,  яғни  олар  аз  шығынсыз  болып  табылады.  Сонымен 
қатар  төтенше  оқиғалар  мониторингі
 
құрылымында  тасымалданатын  ультра 

46                                           
 
қысқа  толқынды  радиостанциялар    кеңінен  қолданылады.  Басқа  да  замануи 
байланыс  құралдары:  ұялы,  жер  серіктік    және  т.б.  қымбаттылығына 
байланысты  қолдану  тиімсіз  болады,  себебі  жүйенің  қабылдағыш-таратқыш  
құрылғылары  тәулік  бойы  жұмыс  жасауы  керек.  Байланыстың  сенімділігі  мен 
тұрақтылығын 
арттыру 
үшін, 
радио 
тасымалдалдау 
модулдарымен 
жабдықталған  ФШД үшін,  тәжірибе  жүзінде  апробация  жасалған  ZigBee  типті 
стандарт  және  жұлдыз  типті  жүйелер  қолданылады  [26,  с.18].  Интерфейс 
параметрлерін қолдану шартына байланысты жетілдіру үшін,  жергілікті жердің 
рельефін және ара қашықтығын ескере отырып, бұл мәселе жеке қарастыруды 
талап етеді. 
Үшінші жоғары деңгей 
Бұл  деңгейде  бірінші  жүйелік  деңгейден  түскен  сигналдарды  қабылдау 
және  өңдеу  жүргізіледі.  Осы  жерде  түпнұсқа  әдістеме,  алгоритм  мен 
бағдарламаны қолдана отырып бақыланатын нысанның параметрлеріне талдау 
жасалады  (бірлік  факторлар  мен  критериилер)  және  жалпы  критерии 
жасалынады,  олар  бақыланатын  жүйенің  жағдайы  мен  қалпының  негізгі 
көрсеткіштері ретінде қызмет жасайды.  Жинақталған белгілер жасау механизмі 
жасанды  нейронды  жүйенің  математикалық  аппараттарын  және  тақ  жиындар 
мен эксперттік тәсілдеріне негізделеді [31, с. 30]. 
Көрсетілген  концепцияны  көпдеңгейлі  құрылым  түрінде  іске  асыру 
күрделілігі  мен  қымбаттығына  байланысты  әрқашан  тиімді  болмайды, 
сондықтан  егер  мониторинг  міндеті  мен  нысаны  өте  үлкен  болмаса,  онда 
күрделі емес апараттық және бағдарламамен жабдықталған жергілікті жүйелер 
қолданылады.Мониторингтің  күрделі  емес,  арзандау  және  ұялы  жүйесі 
жергілікті  міндеттерді  шеше  алады,  мысалы,  ағын  сулар,  мұнайдың  ағуы,  газ 
кетуі және басқада жерлерге дәрі-дәрмектерді тастаудың жергілікті уақыты мен 
орынын  анықтау.  Мұндай  мониторингтік  жүйе  автономды  қалыптаса  алады, 
сонымен  қатар  анағұрлым  күрделі  көп  деңгейлі  төтенше  оқиғалардың 
мониторингтік жүйесіне
 
кірістіріле алады. 
Мұндай жергілікті жүйенің мысалы ретінде қазіргі кезде ҚР БҒМ гранттық 
жобасы  шеңберінде  жасалынып  жатқан  «Ағын  суды  антибиотиктер  мен  дәрі 
препараттарымен  ластауды  мониторингтеудің  өткізгішсіз  таратылған  жүйесі» 
жобасы жатады [31, с. 3]. 
Мұндай  жергілікті  мониторингтік  жүйелер  жүретін  ақпараттық  –
энергетикалық ағынды көрнекі көрсету үшін әртүрлі математикалық моделдер 
(ММ)  қолданылады,  осы  бойынша  мониторингтік  жүйелерді  жобалаудың 
алғашқы  кезеңінде  оның  ақпараттығын  бағалап  және    жүйенің  жалпы  түрін 
жасауға болады. 
Мұндай  математикалық  моделдердің  бірі  –  мониторингтік  жүйелердің 
нысандық  моделінің  UML–диаграммасы,  ол  бойынша  мониторингтік 
жүйелерде жүргізілетін үдерістер мен ақпараттық ағындар түсіндіріледі  [31, с. 
25]. 
Мониторингтің    күрделі  жүйесінің  нақты  уақыттағы  аймақтық  тарату 
нысанының  жағдайы  туралы  ақпаратты  қабылдаудың  ұжымдық  орталығының