Гауһар Əлімбек көркем шығармалар арқылы тіл үйретуге арналған Қазақ тілі алматы 2014

53
таңертеңгі
утренний                             
сықырлауық  есік
скрипучая дверь
күн бұлттанса
если будет облачно // пасмурно
зар қақсатады 
ломит, болят (кости)
төргі бөлме
гостиная (почетная комната)
сүйінші
этн. сүюнши! («радость-то какая!» 
-возглас, предшествующий
сообщению  радостной вести).
арқылы
через
көзін қысты
подмигнул
қырлы стақан
граненый стакан
сасқалақтаған  болды
сделал растерянный (потерян-
ный) вид
бұлданбай
не зазнавайся, не важничай
ұрттамадым
не попробовал                          
менсінбей қойды
не признал,  пренебрёг
шыдамды 
терпеливый, выносливый, вы-
держанный (о человеке)
алақан
ладонь
албасты
1.миф. албасты (демоническое 
существа в образ женщины яко-
бы вреящее роженице) 
2. перен. противный, мерзкий
бүкіл
весь                                        
жар
уст. весть, извещение, клич, 
объявление
той
той (праздник)
мүлдем
совершенно, совсем, вообще
қылмыңдау
1. кокетничать, манерничать, 
жеманиться
2. угодничать, лебезить, ломать-
ся (перед кем-л.)

54
сайқал
перен. обманчивый 
ырбаңдама
не кокетничай, не улыбайся
құдағи
сватья, сваха, мать (или пожи-
лая родственница)  одного из 
супругов по отношению к роди-
телям другого супруга
мас пьяный
бала-шаға
семья, очаг
шаршадым
устал
кейінірек  апарып қойды
положил подальше
мөлдіреген арақ
прозрачная водка
мөлиіп қарады
смотрел жалостно, с мольбой
таңданып аяй қарадым
смотрел с удивлением и жало-
стью
саңқ етіп
производить резкий звук  (одно-
кратно)       
оқыс
неожиданно        
ұрт
щека, щеки
маңдай лоб
отыра кетті
уселся
жіпсіп
слегка вспотел
дəм
пища, еда
ұсынбады
не предложил
бəле беда, 
несчастье
ішімдік
спиртное 
қақсау
ныть, сильно болеть
елең-алаң
перед рассветом
өз үйім, өлең төсегім
свой дом – своя колыбель
ТҮСІНДІРМЕ СӨЗДІК
АРҚАН
 зат. Кендірден, қылдан ескен ұзын жіп.

55
АРҚАН БОЙЫ
 Арқанның ұзындығындай жер. Күн арқан бойы 
көтерілді. Күннің сəл ғана жоғары көтерілуі. Қазақ тілінің түсіндірме 
сөздігі. 1-т.  329-бет.
ДҮНИЕ
 ар. зат. 1. Өмір, тіршілік. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 3-т. 
204-бет.
ҚЫРСЫҚТАН
 ет. Қыңырлану, қырсығу. Қазақ тілінің түсіндірме 
сөздігі. 7-т. 10-бет.
ШЕРМИ
 ет. Қарны қампиып шығып тұру. Қазақ тілінің түсіндірме 
сөздігі. 10-т. 203-бет.
ҚҰРҒАҚШЫЛЫҚ
 зат. Жауын-шашын аз болушылық, қуаңшылық. 
Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 6-т. 508-бет.
ПІШТУ
 од. Менсінбегендікті, жақтырмағандықты білдіретін ишарат 
сөз. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 8-т.  37-бет.
САЛЫН
 ет. 1. ыр. етіс. Салын. 2. Бір нəрсенің соңына түсіп шұғылдану, 
соған берілу. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 8-т.  138-бет.
ШЫМШЫМ:
 бір шымшым. Бір шөкім, кішкентай ғана. Қазақ тілінің 
түсіндірме сөздігі. 10-т.  336-бет.
ҚҰШЫРЛАН
 ет. 1. Құмарын тарқату, айызын қандыру. Қазақ тілінің 
түсіндірме сөздігі. 6-т. 539-бет.
САППАС
 сын. Жалықпай үнемі бірдемені діттеп жүретін. Қазақ 
тілінің түсіндірме сөздігі. 8-т.  164-бет.
КЕНЕЗЕ
 зат. Жердің үстіңгі қабаты, қыртысы. Кенезесі кепті. Қатты 
шөлдеді. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 4-т.  608-бет.
ДƏТ.
 ар. зат. Шыдам, төзім, сабыр. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 
3-т. 86-бет. 
ФРАЗЕОЛОГИЯЛЫҚ СӨЗДІК
ЗАР ҚАҚСАТАДЫ
      Сай-сүйегі сырқырап ауырды. 
ІЗІ СУЫМАДЫ
           Болғанына ұзақ уақыт өтпеді, бір сəт өтпеді. 
КӨКЕЙІН ТЕСТІ
 Жан-тəнімен арман етті, тым құмартты.
ДҮНИЕ ӨРТЕНІП БАРА ЖАТСА ДА ...
 Қандай ауырлыққа, қиыншы-
лыққа тап болса да. 
ҚАДІРІН БІЛДІ
 Жақсылығын бағалай алды, қасиетін түсінді.  
Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі.  Кеңесбаев І.К. 
Алматы, «Ғылым» баспасы, 1977 ж.

56
БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ
1. Ораш аэропортта кімді кездестіреді?
2. Аэропорттың іші қандай?
3. Биғаңның неше баласы бар?
4. Биғаңның əйелі кім?
5. Ол қанша жылға сотталған?
6. Биғаң жаз кезінде қандай жұмыс істеген?
7. Биғаң қандай адам болған?
8. Ол балаларына қаладан не сатып алды?
9. Биғаңның не сатып алуға ақшасы болмады?
10. Биғаң жол бойы Орашқа қандай əңгіме айтты?
11. Оның əңгімелері не жайында болды?
12. Биғаң əңгіме айтқанда қайтеді?
13. Ораштың үйіне кім келді?
14. Биғаң Ораштың үйіне не үшін келді?
15. Биғаң қаладан əкелген дəмді  кімнен беріп жіберді? 
ТАПСЫРМА
1. Əңгімені оқып, мазмұндаңыз. 
2. Əңгімені үнтаспадан (аудиокассета) тыңдаңыз.
3. Əңгіме бойынша Биғаңның мінез-құлқын суреттеп беріңіз.
4. Əңгімеден төмендегі сөздерге қарама-қарсы сөздер тауып жа-
зың ыз. 
КЕШ  – 
ТҮН – 
АЗ – 
ҚЫС – 
ҚУАНЫШ – 
ЖАҚСЫ – 
ЫСТЫҚ – 
КЕНЖЕ – 
КІШІ – 
5. Əңгімеден омоним сөздерді тауып жазыңыз.
Үлгі: ау, дəм, жар, жаз, ...