Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы

      Республиканың жұмыс істеп тұрған 129 ППТК-де негізінен мектепке дейінгі жастағы 

балаларға қызмет көрсетіледі. Даму мүмкіндіктері шектеулі 43811 баланың 15244-і мектепке 

дейінгі тәрбиемен қамтылған.

      2010-2014 жылдар аралығындағы үш жыл ішінде мектепке дейінгі ұйымдардың саны 

құрылыс, жекеменшік балабақшалар ашу және бұрын жекешелендірілген балабақшалардың 

ғимараттарын қайтару, бос тұрғандарын ыңғайластыру, тұрғын үй кешендерінің 1-қабатында 

ашу сияқты өзге де енгізу тәсілдері есебінен 288,3 мың орындық 4 мыңнан астам бірлікке (

1211 балабақша және 2811 шағын орталық) өсті.

      Балаларды мектепке дейінгі ұйымдармен қамту 2010 жылдан бастап 16,5%-ға өсіп, 71,5%

-ды құрады.

      Сонымен бірге елде мектепке дейінгі ұйымдардың жетіспеушілігі өзекті проблема 

күйінде қалып отыр. Ұйымдастырылған мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуға деген 

қажеттілік барлық өңірлерде байқалды.

      2010 жылдан бастап балабақшаларда орын күтушілердің саны 34,9 мың балаға өсті және 

қазіргі уақытта 406,6 мың баланы құрады, олардың 3-6 жастағы 196,6 мыңы мектепке дейінгі 

ұйымда орын алуға тіркелген.

      Елдегі демографиялық процестер - республиканың мектепке дейінгі ұйымдарында орын 

алуға кезектің өсуінің айқындаушы факторларының бірі.

      Қазақстанда соңғы 20 жылдағы бала тууды талдау: 1990 және 1999 жылдар аралығында 

туу деңгейінің төмендегенін, ал 2000 жылдан 2013 жылға дейін туу деңгейінің орташа 

есеппен 13 мың адамға өскенін көрсетті, бұл кейін мектепке дейінгі ұйымдардағы орынға 

кезектің жылына 5-7%-ға өсуіне әкеледі.

      2013 жылы ең көп бала саны Астана қаласында (4978), Алматы (11254) және Оңтүстік 

Қазақстан облыстарында (20448) туылған. Жалпы республика бойынша халықтың табиғи өсімі 

осы кезеңде 2716 адамды құрады.

      Осыған байланысты мақсатқа қол жеткізуге кедергі келтіретін демографиялық 

процестерге байланысты тәуекелдер туындауы мүмкін.

      Демографиялық процестердің оң серпіні орын алған жағдайда, мектепке дейінгі 

ұйымдардағы қажеттілік туындайтын немесе өсетін елді мекендердің саны артады.

      Тәуекел деңгейін төмендету үшін балаларды қамтудың артуы және мектепке дейінгі 

ұйымдарды ашуды қаржыландыру көрсеткіштерін жыл сайынғы нақтылау кезінде мектепке дейінгі

ұйымдарда мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыру және мемлекеттік-жекешелік 

әріптестік тетіктерін (бұдан әрі - МЖӘ) жандандыру қажет.

      Мектепке дейінгі білім беру мазмұнын жаңарту мақсатында мектепке дейінгі білім 

берудің халықаралық және үздік отандық тәжірибесіне талдау жүргізілді.

      Бұл мынадай проблемаларды айқындауға мүмкіндік берді: балалармен жұмыста 

қолданылатын әдістер мен жұмыс нысандарының қазіргі заман талаптарына сәйкес келмеуі, 

мұнда балалардың танымдық қызығушылықтары, олардың білуге құмарлығы мен дербестігі 

ескерілмейді. Бұдан басқа, мектепке дейінгі білім беруде технологияларды енгізуде 

жүйеліліктің жоқтығы анықталды. Осыған байланысты қолданыстағы бағдарламалар мен 

оқу-әдістемелік кешендердің мазмұнын Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты (

бұдан әрі - МЖБС) талаптарына сәйкес қайта жаңарту талап етіледі.

      Мектепке дейінгі деңгейді дамытудың маңыздылығы мен өзектілігін ескере отырып, 

Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (бұдан әрі - ЭЫДҰ) жобасының шеңберінде 

балаларды ерте дамыту бойынша зерттеулер жүргізілуде.

      Қазіргі уақытта Министрлік жергілікті атқарушы органдармен бірлесіп, балаларды, 

оның ішінде ерте жастағы балаларды дамытудың әртүрлі нысандарын дамыту бойынша іс-шаралар

жүргізуде:

      1) мектепке дейінгі ұйымдардың барлық түрлері мен типтерінің желісін кеңейту;

      2) консультативтік пункттер желісін кеңейту, ата-аналарға арналған телехабарлар 

тарату бағдарламаларын, оқыту сайттарын жасау, отбасылардың интернет-ресурстарға 

қолжетімділігін қамтамасыз ету арқылы ата-аналарды білім беру қызметтерімен қамтамасыз 

ету;

      3) мектепке дейінгі білім беру жүйесінің, оның ішінде балаларды ерте жастан дамыту 

бойынша мазмұнын бағдарламалық-әдістемелік жаңарту;

      4) балаларды ерте жастан дамыту бойынша іргелі және қолданбалы ғылыми-зерттеу 

жұмыстарын ұйымдастыру.

      Қазіргі таңда Қазақстанда 12 жылдық білім беруге көшу кезінде мектепке дейінгі 

білім берудің негізгі рөлі мектеп жасына дейінгі баланың балабақшадан бастауыш мектепке 

қиналмай ауысуына жағдай жасау, яғни мектеп жасына дейінгі балалардың білім алуының 

сабақтастығы мен үздіксіздігі болып табылады.

      Әлемдік тәжірибе баланың 3-тен 6 жасқа дейінгі даму кезеңі мектепте оқуға дайындау 

үшін ең қолайлы жас екенін көрсетіп отыр. Осылайша, Францияда мектепке дейінгі білім беру

міндетті болып табылмайды, бірақ 3-6 жасқа дейінгі балалардың барлығы дерлік балабақшаға 

барады. Мұндай жағдай Германияда, Канадада, Венгрияда, Англияда орын алған. Данияда 

мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың құрылымы қазақстандық құрылымға ұқсас: бөбекжай - 

бір жарым жастан 3 жасқа дейінгі балалар үшін, балабақшалар - 3-тен 6-7 жасқа дейін.

      Әлемдік үрдістерді және білім беру жүйесінің 12 жылдық оқытуға көшуін ескере отырып

, балаларды мектепте оқытуға 3 жастан 6 жасқа дейін дайындауды қамтамасыз ету қажет.

      Отбасылық және қоғамдық тәрбиенің сабақтастығын қамтамасыз ету үшін республикада 

ата-аналарға арналған 1046 консультативтік пункт жұмыс істейді.

      Ел Президентінің халыққа жолдауы жаңа мәдениет пен миссияға ие, үш тілді (

мемлекеттік, ұлтаралық келісім мен қатынас тілі ретінде орыс және шет тілі) меңгерген 

жаңа форматтағы адам тәрбиелеуді көздейді.

      1867 (59,6%) балабақша және жалпы контингенті 340,4 мың баланы құрайтын 3780 (69,2%

) шағын орталықта тәрбиелеу-білім беру процесі қазақ тілінде жүзеге асырылады.

      310 балабақшада (9,9%) және 1682 шағын орталықта (29,8%) 92,1 мың бала орыс тілінде

, 948 балабақшада (30,3%) 211,5 мың бала орыс және қазақ тілдерінде және 3 балабақшада (

0,1%) 267 бала өзбек тілінде тәрбиеленуде.

      Мемлекеттік тіл мәртебесінің артуы қазақ тілінде тәрбиелейтін және оқытатын 

мектепке дейінгі ұйымдарда жергілікті емес ұлт балалары санының өсуіне ықпал етеді. 

Қазіргі таңда оларда орыс және басқа ұлттардың 93 мыңнан астам баласы тәрбиеленуде.

      Қазіргі жағдайда мектепке дейінгі білім беру жүйесінің дамуы педагог кадрларды 

даярлау мен қайта даярлау мәселесі қаншалықты тиімді жүзеге асырылып жатқанына 

негізделген.

      2013 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша республиканың мектепке дейінгі ұйымдарында 

60422 адам (12957 - шағын орталықтардың педагогтері) еңбек етеді, оның ішінде жас 

педагогтер саны - 18387 адам.

      Білім деңгейі: 58%-ы жоғары білімді, бұл ретте арнайы мектепке дейінгі - 21,2%, 

орта арнаулы - 37,9%, оның ішінде мектепке дейінгі жоғары білімі барлар - 53%.

      Қайта даярлау курстарынан өткен педагогтердің үлесі, оның ішінде мектепке дейінгі 

ұйымдардың меңгерушілері, әдіскерлер, дефектологтер, логопедтер, психологтер және 

басқалары 26,1%-ды құрады.

      Мектепке дейінгі ұйымдарды ашудың және енгізудің 2014-2020 жылдарға арналған 

қадамдық жоспарына сәйкес 2020 жылға дейін кадрларға қажеттілік - 25607 адамды (

тәрбиешілер - 14952, психологтер - 2724, басқа мамандар - 4894, басшылар - 3037) құрайды,

ол колледждер (8097 адам) мен ЖОО (37200 адам) түлектері есебінен қамтамасыз етілетін 

болады.

      Жұмыс істеп тұрған мектепке дейінгі ұйымдардың (мектепке дейінгі жоғары білімі бар)

педагогтермен қамтамасыз етілуін талдау негізінен педагогтердің жоғары педагогикалық 

білімі бейіні бойынша емес екендігін көрсетіліп отыр. Бұл ретте аталған педагогтердің 5 

жыл және одан көп жұмыс өтілі бар.

      Мектепке дейінгі ұйымдардың 56795 педагогі "Өрлеу" біліктілікті арттыру ұлттық 

орталығы" акционерлік қоғамында (бұдан әрі -"Өрлеу" БАҰО" АҚ) 2020 жылға дейін қысқа 

мерзімді біліктілігін арттыру курстарымен жоспарлы түрде қамтамасыз етіледі.

      Мектепке дейінгі ұйымдарда 8-9 және одан да көп топтарға медициналық бикеге 1,5 

мөлшерлеме және диеталық бикеге 0,5 мөлшерлеме қарастырылған. Ұйымдарда физиотерапия 

кабинеттері бар, балаларды дене және психикалық денсаулығын қорғау және нығайту бойынша