28
1,60 кН*м (160 кгс/м). Қондырғының жұмыс режімін реттеу реттелетін
электрлік жетексіз сорғы агрегатының қосу өшірілуі мерізімді жүреді. Қосылу
саны тәулігіне 30-40 құрайды, ал жұмыс агрегатының саны кіріскке
байланысты 1-ден 6-ға дейін өзгерді. Автоматты реттеу жүйесі біреуінің
немесе екеуінің реттеу агрегатының және барлық, кірістің өзгерісіне
байланысты жұмыс агрегат санының айналу жиілігін өзгертеді. Айналу
жиілігі ауытқу дабылы бойынша өзгереді, яғни деңгей шығысындағы берілген
шек бойынша қалыптасуы. Ауытқу дабылы, ПИ заңы бойынша өңделген,
ИЖЖ тристорлы қоздырғышының импулсті фазалық басқару жүйесінің
кірісіне келіп түседі. Сонымен оның тоқ қоздырғышы және сәйкесінше
сорғының электр қоздырғышының айналу жиілігі реттеледі. Кірістің маңызды
өзгерісінен,
реттелетін
сорғының
айналу
жиілігі
өзгерсі
сорғы
қондырғысындағы берілісін талап ететін өзгерісін қаматасыз ете алмайды,
станса агрегатындағы жұмыс жасайтын жалпы санының өзгерту қажеттілігі
туындайды. Осы үшін реттелетін және реттелмейтін агрегаттардың әрекеттесу
блогы қызмет етеді. Блок реттелмейтін агрегаттардан СПИН-ды өшіреді және
ИЖЖ қоздырғышының сол уақыттағы токтың (5 А) максималды мәніне дейін
жылдамдатады, реттелетін сорғының айналу жиілігі азая бастағанда, оның
кері қақпасы жабылады және сорғы соруды тоқтады. Егер де реттелетін
сорғының айналу жиілігі максималды мәнге жеткенде, ал кіріс өсе беруді
жалғастырады және қондырғы резервуардағы ағынды суды соруды атқара
алмайды, блок реттелмейтін қосымша агрегаттың біреуін қосады және ИЖЖ
қоздырғышын минимумға дейін төмендетеді. Деңгей тұрақтылығын 55 мм
дәлдіктегі сорғы станса резервуарындағы және қосылу кезіндегі шамалы
уақытқа ауытқуын (350 мм дейін) немесе реттелмейтін сорғы агрегатының
өшуін жүйе қамтамасыз етеді. Жүйе агрегаттардың бірмезгілде бірнеше,
қазіргі жағдайда екеу, айналу жиілігін реттей алады. Мұндай жұмыс режімінің
қажеттілігі бір сорғы берілісіне кірістің кішкене жоғарлауынан пайда болады.
Осындай жағдайда реттелетін және реттелмейтін агрегаттың парралель
жұмысы орнықсыз, себебі реттелетін агрегаттың жүктемесі тек 5-10 %
номиналын құрайды. Осы кезде пайда болатын кішкене кірістің өзгерісінен
реттелмейтін агрегаттың қосылу және өшірілуінің себебі болады. Осының
нәтижесінде реттеу жүйесімен шешілмейтін қобалжыту әсері жасалынады.
Екі реттелетін агрегаттың синхронды жұмысы, жоғары қуатты бір агрегаттың
эквивалентті жұмысы, орнықсыз жұмыс режімінің пайда болуын алдын алады.
Реттеу жүйесін енгізу электроэнергияны тұтыну шамамен 10% қысқатуға
мүмкіндік берді, яғни жылына 170000 кВт, сонымен бірге сорғы агрегатының
қосылу саны тәулігіне 30-дан 3-ке дейін.
Реттелетін электрлік жетегі бар сорғы стансасы асинхронды реттегіш
каскады (АРК) сызбасы бойынша. Мәскеу қаласында ұзақ уақыт бойы Кунцев
сорғы стансасының сорғы қондырғы жүйесі (СҚЖ) жұмыс жасайды, онда
қуаты 800 кВТ болатын алты сорғы агрегаты орнатылған, соның ішінде 3-4
жұмыстық. Автоматты реттеу жүйесі бір фазалық роторлы қуаты 800 кВт
және айналу жиілігі 740 айн/мин болатын ансинхронды электр
29
қозғалтқыштан, АВК түрлендіргіштен, функциясын ТДП2ЗО4ОО-Т агрегаты
орындайды, кері ауыстырғыштан және түзеткіштерден тұрады, ФРОС-800
кедергілігін тегістеу, ТС400 трансформаторымен келістірілетін, ПЗДУ90248А
басқару стансасы және жіберілетін резистор, деңгейді түрлендіргіштен
тұрады. Жүйе 7-10 см дәлдікпен резвуардағы сұйықтықты тұрақтандырады.
Агрегаттың айналу жиілігін реттеу жүйесінің қозғалыс негізі жоғарыдағы
сипаттамамен ұқсас. Сорғы агрегат станциясындағы жұмыстық саны
қызметкермен анықталады. Сорғы қондырғысында бұл жүйені пайдалану
жылына 600700 мың кВт/сағ электр энергиясын үнемдейді, осылай жалпы
энергия тұтынудың 4-5%.
Жетек арқылы сорғы стансасы электр қозғалтқыш вентилі негізінде.
Мәскеу қ. Филев сорғы стансасында электр қозғалтқыш вентилі негізінде
электр жетегін қолдану арқылы АРЖ енгізілген. Стансада орнатылған 30-ФВ-
17 алты марканың ішінен тек біреуі ғана ПЧВН түрлендіргіші бар осындай
электрлі жетекпен жабдықталған. Электрлі жетектің қуаты 1600 кВт,
қозғалтқыш кернеуі 10 кВ. Түрлендіргіш қуаты 4000 кВА болатын
төмендететін құрғақ трансформатор арқылы қоректенетін электр желісіне
қосылған, ал қозғалтқыш осындай жоғарлатушы трансформатор арқылы
түрлендіргішке қосылған. Түрлендіргіш құрамына тристорлы түрлендіргіш
кіреді. Электрлі жетекпен басқару жүйесі жоғарыдағы сипаттамалармен ұқсас.
Деңгей сезгісі ретінде ауалы қоңырау және 0-5 мА шығысы бар дифманометр
қолданылған. Басқару жүйесінде Р-17 түріндегі ПИ- реттегіш пайдаланылған.
Реттелетін электрлі жетегі бар АРЖ қолдану электр энергия тұтынысын
шамамен жылға 1200 мың кВТ/сағ төмендеткен, сорғы жабдықтарының
пайдалану жағдайы жақсарған, қызметкерлердің жұмыс жағдайын жеңілдетті.
АРЖ жұмысын талдау және есептеуді жасау арқылы ұқсас екінші сорғы
агрегатының электрлі жетек жабдығы электр энергияны үнемдеуінің екі есеге
жоғарлауын мүмкіндік беретінін көрсетеді.
Сорғы стансасы жиілікті электрлі жетегімен. Московстрой сорғы
стансасында (Мәскеу қ.) қуаты 110 кВт/сағ болатын сорғының кәдімгі қысқы
тұйықталған асинхронды электр қозғалтқышы ТЖТ түрлндіргіші арқылы
қосылған. Электрлі жетекті басқару жүйесі бұрын сипатталған бойынша ұқсас
құрастырылған, тек деңгей түрлендіргіш ретінде жүйеде ультрадыбыстық
ЭХОЗ деңгейөлшегіш қолданылады. Бұл қондырғыда жиілікті электрлі
жетегін пайдалану элект энергия тұтынысн жылына 60 мың кВт/сағ азайтады,
шамамен 5%.
Мәскеу қ. сорғы стансаларында сонымен бірге жиілікті түрлендіргіштің
ТЖР-2 түрі және Stromberg финдық фирмасының өндірісі, осының негізінде
жасалған және сорғы станса жұмы режіміндегі АРЖ 10 аса агрегат қуаты 75-
тен 160 кВт дейін жұмыс жасайды. Реттеу жүйесі Stromberg фирмасының
SAMI түріндегі жиілікті түрлендіргішті қолдану арқылы Ново-Гагат
станциясында көп уақыт бойы пайдаланды, яғни электр энергияның жалпы
тұтынысынан 7-8% үнемдеу арқылы.
