Қазақ тілі
197
Соңғы 3−4 жылдың ішінде өкімет орындарының Астана
қаласына көшіп келуіне байланысты құрылыс материалдарын
өндіретін бірнеше өндіріс орындары салынды.
Ахметов Е., Карменова Н. Қазақстанның экономикалық
және әлеуметтік географиясы. – Алматы:
Мектеп, 2009 − 312 б .
484-тапсырма. Мәтінді пайдаланып, сұхбат құрастырыңыздар.
485-тапсырма.
Мәтінді
пайдалана
отырып,
сөйлем
құрастырыңыздар.
1. Революцияға дейін
2. Қазан революциясынан кейін
3. Ол жер-жерде кездесетін
4. Қазір бұл саланың құрамында
5. Құрылыс индустриясының аса ірі кәсіпорындары
6. Қазіргі уақытта цемент өндірісі
7. Тұрғын үйлер мен кәсіпорындары
8. Қазақстандағы ірі зауыттар
9. Құрылыс материалдарының пайдасы
486-тапсырма.
“Егер
мен
құрылысшы
болсам....”
тақырыбына эссе жазыңыздар.
487-тапсырма.
Төменде
берілген
сөз
тіркестерінің
сыңарын сәйкестендіріңіздер.
Әлемдік
Нашар
Шикі
Ұлан-байтақ
Әкімшілік
Құмды
Жергілікті
Озық
Негізгі
Бүгінгі
Дамыған
Кеңістік
Пайдалану
Шикізат
Арена
Тәсіл
Мақсат
Астана
Мекемелері
кірпіш
Г.Т. Тұрсынова, Ұ.Р. Шүленбаева, Г.Д. Рыскелдиева, А.С. Итемирова
198
488-тапсырма. Сәулет-құрылыс терминдерін қатыстыра
отырып, 10 сөйлем құрастырыңыздар.
489-тапсырма. Мәтін бойынша сөйлемдерді толықтырыңыздар.
1....құрылыс материалдарын шығару ... нашар дамыған
саласы еді. 2 ...кейін, әсіресе ... алғашқы бесжылдықтардан
бастап, шарушылықты ...байланысты өте бай табиғат
байлықтары бар Қазақстан ... құрылыс алаңына айналды.
3 ...республикада өнеркәсіптің құрылыс .... жаңа .... өндірісін
құруды талап етті. 4 ... бұл саланың құрамында ... түрі бар. 5 ....
аса ірі кәсіпорындары ең алдымен ... орналасқан. 6. Қазіргі
уақытта ... өндіріс Қазақстан ... индустриясының маңызды
саласына айналды. 7. Маңайында ... саз балшықтан үлкен қоры
бар. 8 ... қуатты цемент ... салынған. 9 ... материалдарын
шығаруға деген сұраныс бар. 10. Соңғы ...ішінде өкімет
орындары Астана қаласына ... келуіне байланысты құрылыс
материалдарын өндіретін .... өндіріс орындары салынды.
490-тапсырма. Берілген терминдерді аударып, мағынасын
түсініп алыңыздар.
әкімшілік
құм
қоспа
айтарлықтай
қор
саз балшық
өндіріс
сұраныс
байланыс
алғашқы
әктас
үздіксіз
өтініш
қарапайым
сапалы
491-тапсырма. Мәтінді орыс тіліне аударыңыздар.
Республикамыздағы құрылыс ісі
Республика шаруашылығының жетекші салаларының бірі −
құрылыс материалдары өнеркәсібі. Бұл барлық шаруашылықтың
салаларымен тығыз байланысты. Құрылыс материалдары −
өнеркәсіп орындарын, зауыт, фабрика, үй ғимараттарын,
сарайларды, мал қораларын, тағы көптеген объектілерді салуда
Қазақ тілі
199
қолданылады. Қазақстанда құрылыс-
қа қажетті материалдардың қоры
мол.
Құрылыс материалдар өнер-
кәсібінің ішіндегі ең негізгісі −
бетон және темір-бетон бұйым-
дарын жасау. Олар − болат,
арматура, цемент және бетон толықтырғыштарынан жасалады.
Бұлардың үй және құрылыс салуда маңызы зор. Атырау
облысында қабырғалық блоктар ұлутастан да даярлануда.
Ұлутастан қаланған қабырғаны сылаудың қажеті жоқ. Құрылыс
материалдары өнеркәсібінің маңыздылығы жөнінен екінші
орындағысы − гранит, мәрмәр, құм, қиыршық тас, саз, гипс,
және асбест. Бұлар республиканың барлық жерінде кездеседі.
Саз, гипс, азбест – Солтүстік Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан,
Орталық Қазақстан және Шығыс Қазақстаннан, ал жоғары
сапалы ақ саз (каолинді саз) − Ақмола облысындағы Алексеев
кенішінен, кварц құмы − Ақмола, Павлодар облыстарынан
алынуда. Табиғи асфальт − Атырау облысында, гипс −
Каскеленде; асбест − Жетіқарада, керамзит және саз − Алматы,
Шымкент маңында өндіріледі.
Аталған
құрылыс
материалдарын
бір-бірімен
ұштастыратын, біріктіретін − цемент, әк,
т.б. заттар.
Ұштастыратын материал цементті өндіруге қажетті шикізаттар
Оңтүстік Қазақстанда, Шығыс Қазақстанда және Қарағанды
облыстарында мол, сондықтан да осы орталықтарында ірі
цемент зауыттары жұмыс істейді. Республикамызда бес цемент
зауыты бар. Олар: Шымкент, Сазтөбе, Қарағанды, Октябрьск
(Өскемен), Семей зауыттары. Цемент металлургия зауыттары,
домна пештері және әктас, бор, құм, мергель қоспаларынан
жасалады.
Қостанай облысындағы Жетіқара асбест комбинатында
құрылыстардың төбесін жабуға арналған шифер өндірісі жұмыс
істейді. Шифер зауыты − Тараз қаласында, асбест-цемент
өндірісінің ірі кәсіпорындары − Қарағанды, Семей, Шымкент
калаларында орналасқан.
Керамзиттің Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Қостанай
облыстарында ірі кенорындары бар.
