Оқулық ретінде бекіткен Ал ма ты «Қа зақ уни вер си те ті» 016 Әож 94

276
§­1.­Қазақ­халқының­материалдық­мәдениеті
Дәстүрлі қазақ көшпелі қоғамының материалдық мәдениет 
саласындағы үлкен бір жетістігі – киіз үй болды. Бүгінгі таңда 
киіз үйдің 2 мың жылдан астам тарихы бар екенін ғалымдар дә - 
лелдеп отыр. Көптеген ғалымдардың пайымдауынша, киіз үйді
Еуразияның түрік көшпелілері ойлап тапқан, ол даму мен жетілудің 
ұзақ та күрделі жолынан өтіп, негізгі конструкциялық шешімдерін 
І мыңжылдықтың орта шенінде тапқан. Киіз үй туралы көптеген 
ортағасырлардағы саяхатшылар өз еңбектерінде ерекше атап өткен. 
Киіз үй көшпелі шаруашылыққа ыңғайлы етіп құрастырылған, 
алып жүруге жеңіл, тез құрастырылып, тез жиналатын ең жетіл-
дірілген тұрғын үй түрі. Та - 
рихшы Ә. Хасенов: «Жықпа-
лы, тікпелі байырғы киіз үй 
қазақтардың ең қолайлы ба-
спанасына айналды. Киіз үй 
– жабын және оның сүйегінен 
(ағашынан) құралады», – деп 
ерекше атап өтті. 
Мал баққан көшпелі ха-
лықтардың қысы-жазы оты-
ратын баспанасы киіз үй болған. Ол тез жығып, түйеге артып жүре 
беруге, шашпаң тігуге ыңғайлы, көшіп-қонуға лайықтап жасалған. 
Киіз үй біздің заманымыздың VII ғасырында кеңінен пайдала-
нылып, киіз басу белгілі біреңбек кәсібіне айналған. Оған Ал-
тай, Сібір, Қырым таулы-тастарындағы сурет таңбалар айғақ 
бола алады. Ұзақ жылғы тәжірибе негізінде халық киіз үйдің 
ұйтқып соққан желге жығылмайтынына, нөсерлеп құйған 
жаңбырды өткізбейтініне көзі жетіп, оны баспана етуді әдетке 
айналдырған.
Киіз үйдің көшіп-қонуға ыңғайлылығымен бірге жазда ауасы 
таза, салқын болады. Қос қабаттап киіз жапқан қазақ үйінде ерте-
де ата-бабаларымыз қыста да қыстап шыққан. Балшықтан соққан 

жүктеу 24,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: