Абоненттерді ҒА бір ғана көріну аймағында ғана емес, Жер аумағының
барлығын байланыспен қамтамасыз ету үшін көршілес спутниктер
ақпараттарды бір-біріне тарата отырып, өзара байланысуы керек.
Төменорбиталы жүйелер дербес байланысты қызметтерді, оның ішінде
салыстырмалы азгабаритті абоненттік терминалдарды, жылджымалы
объектілермен пайдаланумен, радиотелефонды жəне байланыс алмасу
ұсыну мүмкіндігімен қамтамасыз етеді. LEO жүйесі көмегімен
жылжымалы байланыстың қызмет көрсету құны геостационарлы
жүйелермен ұсынылатын ұқсас қызметтерге қарағанда əлдеқайда төмен.
Қымбат емес абоненттік стансаларды жəне аса қымбат ғарыш сегментін
пайдалануына байланысты.
Төменорбиталы жүйелер Жердің əрбір нүктесінде орналасқан
терминалдармен үздіксіз байланысуды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді,
жəне тұрғыда əлсіз дамыған байланыс инфрақұрылымы мен халық
тығыздығы төменөңірдегі байланысты ұйымдастыру кезінде оған
альтернатива жоқ. Төменорбиталы жүйе қатарына Iridium спутникті
байланысы жатқызылған, ол Жапон, АҚШ жəне Ресейдің ынтымақтасуы
кезінде құрылған. Әзірленген жобада алдымен 77 спутникті пайдалану
қарастырылған (тек осы жоба осындай атауға ие болды: иридиум
Менделеев кестесінде жетпіс жетінші элемент болып табылатын).
2008 жылға қарай Iridium орбиталды топтамашы 66 спутникті есептеді,
олар биіктігі шамамен 780 км., жылмамдығы 27 000 с/км-мен Жер
айналасында 11 орбита бойынша айналып отырады. Жүйені АҚШ
Қорғаныс министрлігі кеңінен пайдаланады. Типті пайдаланушылардың
арасында – теңізді кеме қатынасы, авиация, мұнай саласы, мемлекеттік
органдар, соедай-ақ оқымыстылар мен саяхатшылар.
Globalstar спутникті байланыстың төменорбиталы ғаламдық жүйенің
орбиталды топтамасының құрамына 48 спутникті-ретрансляторлар кіреді,
олар дөңгелек орбитаның сегізінде орналасқан (əрбірінде алты
спутниктен).
Ортаорбиталды жүйе (MEO) үшін орбитаның биіктігі 5 мың ... 20
мың км өзгеріп отырады, ҒА салмағы 1 т.асады, орбиталды топтама
бірліктен оншақты спутниктерге дейін құралады. Ортажоғары орбитаның
төменмен салыстырғандағы артықшылығы – біріншісі Жер радиациялы
белдеу арасында жатады, сол кезде екіншісі – бірінші белдеушенің ішінде
жатады. Сондықтан қызмет ету мерзімі MEO — 15 жыл, лет LEO — 5 . 7
жыл, бұл олардың бағасына қомақты əсер етеді. MEO жүйесінде Жерді
толықтай жабу үшін 10 ... 12 спутник қажет. Бірнеше өңірге қызмет
көрсету үшін бастапқыда алты спутник жеткілікті, бұл LEO жүйесіне
қарағанда, жүйесінің байланыс спутниктерін ұшыруын жəне MEO жүйесін
күшейтуді алдеқайда тезірек қамтамасыз етуіне мүмкіндік береді.
305
Осындай жобалардың ең ірісі – Teleglobe компаниясымен
қаржыландырылатын Odyssey жүйесі. Жобада Жердің елді
аудандарын екіеселі жабумен қамтамасыз ету үшін 12
ортаорбиталды спутниктер іске қосылған. Әрбіп спутник Жер
шарының
¼
көреді. Жер сегменті «Одиссей» ғаламдық желі түрінде
ұйымдастырылған
(Odissey
Global
WAM)
жəне
GSM
архитектурасын пайдаланады.
Дербес
спутникті
байланысты
ұйымдастыру
үшін
ауыспалыдербес
спутниктер
мен
мобильді
терминалдар
қолданылады. Осы терминалдар, жəне ұялы байланыс жүйесінде
абоненттер арасында 2 с. байланыс орнатуға қабілетті. Ұялы
байланыс желісімен спутникті телефонды үйлестіруді қосымша
құрылғы — S/M-карта қамтамасыз етеді.
Спутникті навигаторлық жүйелері:
■
Ұшыру аппараттарын қамтамасыз ету, түрлі көлік
құрылғыларды, туристтік топтарды навигациялық қамтамасыз
етуге;
■
Геодезиялық жəне геологиялық іздеулер кезінде топографияда,
гидрографияда орналасқан орындарды анықтуға; құтқару
қызметтері, жедел көмек қызметтері, полиция қызметтерін
қамтамасыз етуге;
■
Трасса, жолдарды төсеу кезінде координаталарды анықтауға
арналған.
Әлемде екі навигациялық жүйелері бар, олар жер шарын жабуды
толық жəне үздіксіз қамтамасыз етеді: америкалық GPS
(Global
Positioning System
— ғаламдық жайғастыру жүйесі) жəне отандық
ГЛОНАСС (ғаламдық навигациялық спутникті жүйесі), олардың
құрылымы, архитектурасы мен тапсырмалары бір біріне жақын.
GPS жəне ГЛОНАСС шамамен бір уақытта жобаланған – 1980
жылы. Жүйелер тек техникалық параметрлерімен жəне құрылмалыө
орындалуымен ғана ерекшеленеді:
■
ГЛОНАСС спутниктері үшін таңдалған еңкею Ресей, еуропа
жəне солтүстік ендігі аумағында ең шығыс сипаттамаларымен
қамтамасыз етеді, ал GPS жүйесі — АҚШ жəне оңтүстікке
жақын ендіктегі аумақтарды қамтиды;
■
GPS жұмыс аймағы — Жер беті мен жер айналасындағы
кеңістіктің 3 000 км., ГЛОНАСС — 2 000 км биіктікке дейін;
■
GPS жəне ГЛОНАСС жүйелерінавигациялық сигналдар мен
навигациялық хабарламалардағы құрылымы ерекше.
GPS жүйесін пайдаланудың басты принципі — пайдаланушы
навигациялық спутникті антеннадан синхрондалған сигналды
қабылдаудың уақыты мен сəтін өлшеу жолымен орналасқан орнын
анықтау.
306
NAVSTAR спутникті топтама жүйесі Жерді штатты режимде
төрт спутникті ұстайтын, 20,2мың км шамасындағы биіктіктегі алты
орбиталды жолақ бойынша айналады.
Басында
GPS жоасы əскери мақсатта жасалған болатын,
бірақ қазіргі уақытта GPS азаматтық мақсатта кеңінен таралған.
GPS-қабылдағыштарды электроника өндірушілерінің көбі ұсынған,
оларды мобильді телефондарға, смартфондарға, қол сағаттарына
кіріктерді. Пайдаланушылар түрлі құрылғылар жəне бағдарламалық
өнімдерді ұсынады, олар:
■
электронды картада өзінің тұрған жерін көруге;
■
жол белгілері мен кептелістерді ескерумен маршрутты жасауға
мүмкіндік береді;
■
катра бойынша нақты үй мен көшелерді, көрікті жерлерді,
дəмхана, аурухана, автозаправка мен инфрақұрылымның басқа
да объектілерін іздеуге мүмкіндік береді.
ГЛОНАСС жүйесі штатты құрамында 24 ҒА орбиталды
топтамасын құрайды. Олар Жер бетінің үш орбиталды жазықтықта
19,4 км. биіктікте қозғалады.
Еуробірлестіктің навигациялық жүйесі
«Galileo» 2013 жылғы
қаңтарда
ұшырылған, қытайлық «БэйДоу» (BD), сондай-ақ
жапондық «QZSS» жəне үнділік
«IRNSS» да бар.
Келесі буынды спутникті таптамасы 2016 жылғы шілденің
соңында ашылуға бастады, ол аса жедел жəне рұқсатты ғаламдық
кеңжолақты қызмет көрсету мен құрылғыларға деректерді таратуды
ұсыну үшін əзірленген Iridium Next жүйесін қамтамасыз етуге
арналған.
Globalstar
от
Iridium
аса принципті ерекшелігі
спутник —
спутник байланыс линиясы жұмысы тоқтағанға құралған.
Iridium
жүйесінде спутник абоненттен қабылдаған сигнал шақырылған
абонентке жақын орналасқан станцияның түйіндесуіне көршілес
спутник арқылы ретрансляцияланады. Globalstar жүйесінде
абонентті шақыру жалпы рұқсаттағы жерүсті линиялары арқылы
шақыруды коммутациялайтын жерүсті стансаның жақын түйінде
ретрансляцияланады. ҒА жеңілдету ғарыш сегментінің құнын
едəуір төмендеуге алып келді, бірақ жерүсті компонент жүйелері
үшін қинға соқты.
«Сигнал» спутникті байланысының төменорбиталы жүйесі
Халықаралық ғарыштық байланыс концернымен əзірленген. Ол
шынайы уақыт масштабында жылжымалы абоненттердің арасында
ақпаратты тəулік бойында алмасуды үздіксіз қамтамасыз етуге
арналған.
307
Достарыңызбен бөлісу: |