Оқулық «Желілік және жүйелік әкімшілендіру»

Жарық  мұндай  құрылымнан  «бекітулі»  жағдайда  өтіп,  өзінің 
энергиясының  көп  бөлігін  жоғалтады.  DSTN  кереғарлығы  мен  айыру 
қабілеті барынша жоғары, сондықтан түрлі түсті дисплей жасап шығаруға 
мүмкіндік  пайда  болды,  мұнда  əр  пикселге  үш  СК-ұяшық  пен  негізгі 
түстердің үш оптикалық сүзгі келеді. Түрлі-түсті дисплейлер шағылысқан 
жарықтан  жұмыс  жасай  алмайды,  сондықтан  артқы  көмескі  жарықтың 
шамы  –  олардың  міндетті  анықтауышы.  Сырт  аумақтық  өлшемдерді 
қысқарту  үшін  шам  бір  жағынан  болады,  4.6-суретте  көрсетілгендей  оған 
қарсы  айна  болады,  сондықтан  көптеген  LCD-матрицалардың  ортада 
жарықтығы  шет  жақтарына  қарағанда  жоғары  болады  (бұл  үстелге 
қойылатын СК-мониторларға қатысты емес). 
Сонымен қатар STN-ұяшықтары TSTN режимінде қолданылады (Triple 
Super  Twisted  Nematic),  полимерлі  пленканың  екі  жұқа  қабаты  түрлі-түсті 
дисплейлердің  түс  жіберуін  жақсарту  үшін  немесе  монохормдық 
мониторлардың жақсы сапасын қамтамасыз ету үшін қосылады. 
СК-ұяшықтардың тез əрекеттігін жоғарылату үшін қосарлап сканерлеу 
технологиясы  қолданылады (DSS  — Dual Scan Screens),  барлық СК-экран 
жұп  жəне  тақ  жолдарға  бөлінеді,  олардың  жаңартуы  біруақытта 
орындалады.  Қосарлап  сканерлеу  көбірек  қозғалғыш  молекулаларды 
пайдаланумен  бірге  СК-ұяшықтың  реакция  уақытын  төмендетуге  жəне 
экранның жаңарту жиілігін барынша көтеруге мүмкіндік берді. 
Тұрақтылық,  сапа,  кескіннің  ажыратымдылығы  мен  ашықтығы 
көзқарасы  жағынан  ең  жақсы  нəтижелерді  алу  үшін  бұрын  қолданылған 
пассивті  матрицадан  айырмасы  активті  матрицамен  мониторлар 
қолданылады.  Пассивті  матрица  термині  (Passive  Matrix)  монитордың 
келесі  құрылымдық  шешіміне  жатады,  оған  сəйкес  монитор  бөлек 
ұяшықтарға  бөлінген,  олардың  əрқайсысы  басқаларынан  тəуелсіз  қызмет 
етеді,  осылайша  нəтижесінде  əр  мұндай  элемент  кескін  түзу  үшін  бөлек 
жарықтандырыла алады. 
 
 
 
 
4.6 
-сурет.  DSTN
-
технологиясы  бойынша  мониторда  жарықтандыру 
(Double  Super 
Twisted Nematic)
 
127 
 
 

Матрица  пассивті  деп  аталады,  себебі  СК-мониторларды  түзудің 
бұрын 
қарастырылған 
технологиялары 
экранда 
ақпаратты  
көрсеткен  кезде  тез  əрекеттілікті  қамтамасыз  ете  алмайды.  Кескін 
басқару  кернеуін  бөлек  ұяшықтарға жүйелі  жеткізіп  салу  жолымен 
жолма-жол  қалыптасады.  Бөлек  ұяшықтардың  үлкен  электр 
сыйымдылығы  салдарынан  оларда  кернеу  барынша  тез  өзгере 
алмайды,  сондықтан  кескін  бірсарынды  кескінделмейді  жəне 
экранда  дірілдейді.  Бұл  кезде  көрші  электродтар  арасында  кейбір 
өзара əсер пайда болады, ол экранда сақина түрінде шығарылады. 
Активті  матрицада  тез  əрекеттілікті  барынша  көбейтуге 
мүмкіндік  беретін  жəне  ұяшық  сыйымдылығының  əсерін 
компенсациялайтын  экранның  əр  ұяшығы  үшін  бөлек  күшейткіш 
элементтер қолданылады. 
А кт ив ті  ма т р иц а н ы ң  (Active Matrix) пассивті матрицамен 
салыстырғанда келесі артықшылықтары бар: 
■ 
Жоғары жарықтық;
 
■ 
120 ... 160° жететін шолу бұрышы, ол кезде пассивті матрицасы 
бар
 
мониторларда сапалы кескінді экранға қатысты тек қана қарсы 
алды бағдарынан бақылауға болады; 
■ 
Монитордың реакциясының уақытымен шамамен 50 мс 
шартталған жоғары тезəрекеттілік.
 
Активті  жəне  пассивті  матрицалары  бар  СК-мониторлардың 
функционалды  мүмкіндіктері  біраз  ерекшеленеді.  Айырмашылығы 
электродтар  матрицасында  болады,  ол  дисплейдің  сұйық 
кристалының  ұяшықтарымен  басқарады.  Пассивті  матрицалы 
жағдайда 
түрлі 
электродтар 
дисплейдің 
жол 
сайынғы 
регенерациясы  кезінде  электр  зарядын  циклді  əдіспен  алады,  ал 
элементтер  сыйымдылығының  разряды  нəтижесінде  кескін 
жоғалады,  себебі  кристалдар  өздерінің  бастапқы  кескіндемесіне 
қайтарылады.  Активті  матрица  жағдайында  əр  электродқа 
жадтайтын  транзистор  қосылған,  ол  цифрлық  ақпаратты  сақтай 
алады  (екілік  белгілер  0  немесе  1),  жəне  нəтижесінде  кескін  басқа 
сигнал  келіп  түспегенше  сақталады.  Мұндай  транзистор  өзіндік 
коммутациялаушы  кілт  рөлін  орындап,  төмен  деңгейлі  (шамамен 
0,7  В)  сигналды  пайдаланып,  жоғары  кернеуді  (он  вольтқа  дейін) 
коммутациялауға  мүмкіндік  береді.  Активті  СК-ұяшықтарды 
пайдалану  арқасында  басқару  сигналының  деңгейін  барынша 
төмендету  мүмкін  болды  жəне  осылайша  көрші  ұяшықтардың 
ішінара жарық беру мəселесі шешілді. 
 
 
 
128 

Жадтайтын  транзисторлар  мөлдір  материалдардан  жасалады,  бұл 
жарық  сəулесіне  олар  арқылы  өтуге,  жəне  дисплейдің  сырт  жағында  – 
құрамында  сұйық  кристалдары  бар  шыны  панельге  орналасуына  жағдай 
туғызады.  Жадтайтын  транзисторлар  жұқақабыршықты  технология 
бойынша  орындалады,  осындай  СК-мониторлар  TFT-мониторлар  атауын 
алды  (Thin  Film  Transistor  —  жұқақабыршықты  транзистор).  TFT- 
мониторының  негізгі  элементі  TFT-матрица  болып  табылады  — 
жұқақабыршықты  транзисторлар  негізіндегі  матрица.  Түрлі  электрондық 
құрылғыларда 
TFT-матрицасының 
түрлі 
типтері 
қолданылады. 
Компьютерлік  LCD  (СК)  мониторлар,  оның  ішінде  ноутбуктардың, 
планшеттер мен смартфондардың экрандары, ереже бойынша келесі типті 
TFT-матрицалармен  толымдалады:  TN,  VA,  MVA,  PVA,  IPS,  PLS. 
Олардың 
барлығы 
жұқақабыршықты 
транзисторлармен 
(TFT) 
басқарылады  жəне  бір  бірінен  принциптік  технологиялық  шешімдермен 
ерекшеленеді. 
TN-TFT  —  СК-монитордың  матрицасының  орындалу  технологиясы, 
кристалдар кернеу болмаған кезде 90° бұрышпен көлденең жазықтықта екі 
тілім  арасында  бір  біріне  бұрылады.  Кристалдар  шиыршық  бойымен 
орналасқан,  жəне  соңында  ең  көп  кернеуді  беру  кезінде,  олар  арқылы 
жарық  өткен  кезде  кристалдар  қара  пиксельдер  түзілетіндей  бұрылады. 
Кернеусіз – ақ болады. 
TN-TFT  матрицасының  түс  жіберу  сапасы  —  жоғары  емес.  Бұл 
матрицалардың  пиксельдерінің  жарқырауы  əртекті  болады,  оның 
нəтижесінде  түстер  бұрмаланады.  Бұл  бақылау  бұрышы  өзгерген  кезде 
ерекше байқалады. Басқа жағынан TN + film матрицалары (Twisted Nematic 
+  +  film),  немесе  жай  TN  —  жауап  беру  бойынша  ең  тез  жəне  шамалы 
өзіндік  құнымен  ерекшеленеді.  TN-  матрицаларымен  жабдықталған  СК- 
мониторлар мəтіндік құжаттармен жұмыс үшін, фильм жəне компьютерлік 
ойындар  қарау  үшін  қолданылады,  төмен  энергия  сыйымдылығы 
арқасында мобильді жəне шағын құрылғыларда пайдаланылады. TN типті 
СК-матрицасының тұрғызу схемасы 4.7-суретте берілген. 
VA  технологиясы  (Vertical  Alignment  —  тік  теңестіру)  Fujitsu 
компаниясымен  1996  жылы  ұсынылды.  VA  матрицасының  сұйық 
кристалдары  өшірілген  кернеу  кезінде  екінші  сүзгіге  қатысты 
перпендикуляр  теңестірілген,  яғни  жарық  өткізбейді.  Кернеуді  қолданған 
кезде  кристалдар  90°-қа  бұрылады,  жəне  экранда  ақшыл  нүкте  пайда 
болады. 
VA  технологиясының  дамуымен  Fujitsu  компаниясымен  жасап 
шығарылған  MVA  технологиясы  құрылды  (Multi-Domain  Vertical 
Alignment).  MVA  матрицалары  үшін  шолудың  көлденең  жəне  тік 
бұрыштары  160°  құрайды  (монитордың  бөлек  модельдерінде  —176    ... 
178° дейін), бұл кезде тездету технологиясын пайдалану арқасында 
 
129