Оқулық Федералдық мемлекеттік мекемесі «Білім беруді дамытудың федералдық институты» ұсынған

8 
 
1  т а р а у 
 
ИНФОРМАТИКАНЫҢ НЕГІЗГІ ТҮСІНІКТЕРІ. 
 
 
XVII  ғасырдан  бастап  ғылыми  ақпараттың  көлемі  əрбір  100  
жылда  шамамен  10  есеге  артып  отырды.  Бүгін  ақпараттың  ағымы 
адамзаттың маңызды мəселелерінің бірі болып табылады. 
Мысалы,  біздің  замандасымыз  -  маман,  өз  іс-əрекеті  саласының 
барлық жарық көрген барлық жаңа еңбектерін бақылап отыру үшін, 
өзінің  жұмыс  уақытының  жартысынан  артығын  жұмсауы  тиіс 
екендігі есептелген. 
Ақпарат көлемінің көбеюі мен оған сұраныстың артуы-ақпаратты 
қайта  өңдеуді  автоматизациялаумен  байланысты  информатика 
саласының пайда болуына əкелді. 
Ақпарат  қазіргі  адамның  негізгі  қажеттіліктерінің  бірі  болып 
табылады.  Ол  адамға  жұмысы,  шешім  қабылдауы,  тауарлар  алуы, 
саяхаттары, мектеп тапсырмаларын орындауы, денсаулығына қарауы 
жəне басқа да іс-əрекеттері үшін қажет. 
Бүгіндері ірі көлемдегі ақпараттармен жұмыс атқаруды заманауи 
автоматтау құрылғыларынсыз елестету мүмкін емес. 
Қазіргі  қоғамда  ақпарат  дəстүрлі  ресурстар  (еңбек,  энергия, 
пайдалы  қазбалар)  сияқты  өндіруге,  қайта  өңдеуге,  қолдануға  жəне 
таратуға  болатын  ресурс  ретінде  қарастырылады. Сонау  1994 жылы 
Мəскеуде 
өткен 
Ақпараттандырудың 
үшінші 
халықаралық 
форумында,  бұрын  өнеркəсіпке  үш  нəрсе  -  жер,  еңбек  құралы, 
капитал  керек  болса,  бүгін  бұл  тізімге  ақпарат  та  қосылатыны 
айтылды. 
Біздің  заманымызда  ақпарат  адамдар  мен  автоматтар  арасында 
мəліметтермен,  өсімдіктер  мен  жануарлар  əлемінде  сигнал 
белгілермен  алмасатын,  бір  ағзадан  екінші  ағзаға,  бір  жасушадан 
екінші  жасушаға  белгілерін  беріп  отыратын  жалпы  ғылыми  түсінік 
болып табылады. Техникалық салада ақпарат таңбалар мен белгілер 
көмегімен сыртқы əлемнің көрінісі түрінде хабарламалармен алмасу 
түсінігі негізінде жиі анықталады. 
Информатика  —  компьютердің  көмегімен  ақпаратты  түрлендіру 
үрдісімен  жəне  оларды  қолдану  ортасының  өзара  əрекеттесуімен 
байланысты адам іс-əрекетінің бір саласы. 
Информатика  дербес  компьютерлердің  пайда  болуына  тікелей 
байланысты. 

9 
 
1.1. 
Информатика және ақпарат туралы түсінік 
Информатика  пәні  және  түсінігі.  «Информатика»  термині  (фр. 
information  —  ақпарат  +  automatique  —  автоматика)  ақпаратты 
автоматты  түрде  өңдеу  деген  мағынаны  білдіреді.  «Информатика»  тер- 
мині  Франциядан  басқа  Шығыс  Европаның  бірқатар  елдерінде 
қолданылады.  Батыс  Европаның  көптеген  елдері  мен  АҚШ-нда  басқа 
термин  —  Computer  Science  қолданылады  (есептеуіш    техника  
құралдары туралы ғылым). 
Информатика — ақпараттардың құрылымы мен жалпы қасиеттерін, 
сонымен  қатар  компьютерлік  технологияларды  қолдану  арқылы  оны 
құрудың, сақтаудың, іздеудің, жіберудің жəне түрленудің заңдылықтары 
мен тəсілдерін зерттейтін ғылым. 
Информатиканың  жеке  адам  іс  –  əрекетінің  саласы  болып  бөлініп 
шығуы  компьютерлік  техниканың  (микропроцессорлық)  дамуымен 
байланысты. 
Информатика  компьютерлік  техникаға  негізделеді  жəне  онсыз  оны 
елестету мүмкін емес. 
Информатиканың  қайнар  көзі  ретінде  əдетте  екі  ғылымды  - 
документалистиканы жəне  кибернетиканы атайды. 
Документалистика  XIX  ғасырдың  аяғында  өндірістік  қарым- 
қатынастың қарқынды дамуына байланысты қалыптасты. Оның мақсаты 
құжаттар айналымының тиімділігін артттыру болып табылды. 
Информатикаға  жақын  техникалық  ғылым  кибернетиканың  негізі 
(гректің.  kyberneticos  —басқарудың  шебері)  американдық  математик 
Норберт  Винердің  1948  жылы  жарияланған  математикалық  логика 
бойынша жазылған еңбектерінде негізі қаланды. 
Тұңғыш  рет  «кибернетика»  терминін  француз  физигі  Ампер  XIX 
ғасырдың бірінші жартысында енгізді. Ол барлық ғылымдар түрлерінің 
бірыңғай  жүйесін  жасаумен  айналысты,  осы  терминмен  сол  кезде  əлі 
жоқ,  бірақ  оның пікірінше  болуы  тиісті  басқару  туралы  гипотетикалық 
ғылымды белгіледі. 
Бүгінде  кибернетика  автоматты  басқару  жүйелерін  құру    жəне 
қызмет  ету  принциптерін  жəне  техникалық  құралдармен  шешім 
қабылдау  үрдісін  модельдеудің  əдістерін  оқып  зерттейді.  Тəжірибеде 
кибернетика  көп  жағдайларда  информатика  сияқты,  есептегіш 
техниканың  бағдарламалық  жəне  аппараттық  құралдарына  сүйенеді,  ал 
информатика өз кезегінде осы құралдардың дамуы үшін кибернетикадан 
математикалық жəне логикалық негізін басшылыққа алады. 
Тəжірибеде  кибернетика  көп  жағдайларда  информатика  тəрізді,  сол 
есептеуіш  техниканың  бағдарламалық  жəне  аппараттық  құралдарына 
сүйенеді. 

10 
 
Информатикада  барлығы  да  тиімділікке  бағытталған.  Информатика 
үшін кез келген операцияны қалай орындау керек деген сұрақ, маңызды 
болғанымен, ең негізгі бола алмайды. Осы операцияны қайтсе де тиімді 
ету деген сұрақ негізгі болып табылады. 
Информатикада төмендегі ұғымдар қолданылады: 
• 
есептеуіш техника құралдарын аппараттық қамтамасыз ету; 
• 
есептеуіш техника құралдарын бағдарламалық қамтамасыз ету; 
• 
өзара  бірігіп  əрекет  ететін  аппараттық  жəне  бағдарламалық 
қамтамасыз ету құралдары; 
• 
аппараттық  жəне  бағдарламалық  құралдармен  адамның  өзара 
əрекет ету құралдары. 
Информатикада  өзара  əрекет  етуге  ерекше  көңіл  бөлінеді. 
«Интерфейс»  деп  аталатын  арнайы  түсінік  бар.  Адамның  аппараттық 
жəне  бағдарламалық  құралдармен  өзара  əрекет  ету  əдістері    мен 
тəсілдері  интерфейс  деп  аталады.  Осыдан  келіп,  аппараттық, 
бағдарламалық 
жəне 
аппаратты-бағдарламалық 
интерфейстер 
қалыптасқан. 
Информатиканың  негізгі  міндеті  есептеуіш  техниканың  аппараттық 
жəне  бағдарламалық  құралдарымен  жұмыс  əдістерін  жəне  тəсілдерін 
жүйелеу болып табылады. 
Жүйелеудің  мақсаты  алдыңғы  қатарлы,  ең  тиімді  технологияларды 
бөліп  көрсету,  енгізу  жəне  дамыту,  берілгендермен  жұмыс  кезеңдерін 
автоматтандыру, сонымен қатар жаңа технологиялық зерттеулерді əдіс- 
тəсілдермен қамтамасыз ету. 
Информатиканың  негізгі  міндеттерінің  құрамында  тəжірибелік 
қосымшаларға  арналған  келесі  бағыттарды  бөліп  көрсетуге  болады: 
есептеуіш 
жүйелердің 
архитектурасы, 
есептеуіш 
жүйелердің 
интерфейстері, 
бағдарлама 
құру, 
берілгендерді 
түрлендіру,  
ақпараттарды қорғау, автоматтандыру жəне стандарттау. 
Ақпарат  туралы  ұғым.  Информатиканың  түпкі  түсінігі  біз 
күнделікті  кездестіретін  ақпарат  туралы  ұғым  болып  табылады, 
дегенмен  əлі  күнге  дейін  оның  бірізді  түсінігі  жоқ.  Сондықтан 
анықтауыш ретінде ақпарат туралы ұғымды қолданады. 
Алғашқыда ақпарат  деп  (лат.тіл.informatio  —түсіндіру,  мазмұндау, 
хабарлау,  естірту)  адамдардан  əр  түрлі  тəсілмен-ауызша,  белгілер 
арқылы,  немесе  техникалық  құралдармен  берілетін  мəліметтер 
түсіндірілген. 
27.07.2006жылғы  №  149-ФЗ  «Ақпарат,  ақпараттандыру  жəне 
ақпараттық технологиялар туралы жəне ақпаратты қорғау туралы» (2015 
ж.15 шілдедегі ред.) Федералдық заңы ақпаратқа төмендегідей анықтама 
береді. 
Ақпарат  —  ұсынылғын  түрлеріне  қарамастан  мəліметтер,