197
жасақтамада қамтылған бағдарлама коды. Әдетте жарнамалық
бағдарламалар тегін таратылатын бағдарламалық жасақтамаға
ендірілген. Жарнама жұмыс интерфейсінде орналасқан. Әсіресе
бағдарлама деректерін әзірлеушіге пайдаланушы туралы жеке
мәліметтерді жинайды және аударады.
Потенциалды қауіпті бағдарламалар (riskware): вирус емес, бірақ
потенциалды қауіпі бар бағдарламалық жасақтама. Белгілі бір
жағдайларда компьютердегі мұндай бағдарламалардың болуы сіздің
деректеріңізді қауіп-қатерге ұшыратады. Мұндай бағдарламаларға
қашықтағы әкімшілік коммуникациялары Dial-Up байланысын
пайдаланатын ақылы Интернет-ресурстар үшін автоматты теру
бағдарламалары жатады.
Қалжың бғдарламалар (jokes): компьютерге тікелей зиян
келтірмейтін бағдарламалық жасақтама, бірақ мұндай зиянның белгілі
бір жағдайларда туындаған немесе пайда болған хабарламаларын
көрсетеді. Мұндай бағдарламалар пайдаланушыны қауіп жоқ деп жиі
ескереді, мысалы дискіні пішімдеу туралы хабарларды көрсету арқылы
(бірақ ешқандай пішімдеу болмаса да), бөлінбеген файлдардағы
вирустарды анықтау және т.б.
Бүркеуші бағдарламалар (rootkit): бұл зиянды әрекеттерді жасыру
үшін
пайдаланылатын
утилиталар.
Олар
антивирустық
бағдарламаларды табуды болдырмау үшін зиянды бағдарламаларды
маскалайды. Сондай-ақ Rootkit'bi операциялық жүйені вирус жұққан
компьютерде өзгерте алады және өзінің негізгі қатысуын жасырып,
шабуыл жасаған әрекеттерді жасырады.
Басқада қауіпті бағдарламалар: басқа да зиянды бағдарламаларды
жасау, қашықтағы серверлерге DoS шабуылдарын ұйымдастыру, басқа
компьютерлерді бұзу және т.б. сияқты бағдарламаларды қамтиды.
Мұндай бағдарламаларға хакерлік утилиталар, вирустық құрылымдар
және т.б. жатады.
Спам (spam): қалаусыз сипаттағы анонимді жаппай пошталық
коррсепонденциясы. Спам - саяси және агитациялық сипаттағы тарату,
біреуге көмектесу үшін шақырылған хаттар. Спамның жекелеген
санаты үлкен ақша қаражатын немесе қаржы пирамидаларына, сондай-
ақ құпия сөздерді және несие карталарының нөмірлерін ұрлауға
бағытталған, адамға өз достарына (мысалы, «бақыт туралы хаттар»)
және т.б. сұраным хаттарын жіберу туралы ұсыныстары бар хаттар
болып табылады. Спам пошта серверлерінде жүктемені айтарлықтай
арттырады және пайдаланушыға маңызды ақпаратты жоғалту қатерін
ұлғайтады.
198
Зиянды бағдарламалардан мүлдем қорғаныс жоқ: Sasser немесе
Conficker секілді «нөлдік күнделікті пайдаланудан» ешкім
сақтандырылмайды. Бірақ кейбір шаралар көмегімен зиянды
бағдарламалардың жұқтыру қаупін елеулі түрде азайтуға болады.
Қауіпсіздіктің негізгі және ең тиімді шаралары мыналар:
■
пайдаланушының рұқсатынсыз маңызды файлдарды өзгертуге
мүмкіндік бермейтін қазіргі заманғы операциялық жүйелерді
қолданыңыз;
■
өз уақытында жаңартуларды орнатыңыз;
■
егер автоматты жаңарту режимі болса, оны қосыңыз;
■
Зиянды бағдарламалық қамтамасыз етудің сигнатуралық
әдісімен антивирустық өнімдерден басқа, қатерлерден белсенді
қорғауды қамтамасыз ететін бағдарламалық жасақтаманы
пайдаланыңыз (белсенді қорғаныс қажеттілігі антивирус
антивирустық деректер базасына әлі енгізілмеген жаңа
қауіптерді байқамайтындығына байланысты). Дегенмен оны
пайдалану пайдаланушыдан көптеген тәжірибе мен білімді талап
етеді;
■
зиянды бағдарламалардың енуіне мүмкіндік бермейтін әкімші
емес, тек қана жеке компьютерде жеке қолданушының
құқықтарымен жұмыс жасайды. Бірақ бұл шектеулі тіркеу
жазатын және оқу (мысалы, үй каталогы - GNU / Linux
жүйесінде каталогы / home, Windows жүйесіндегі құжаттар мен
параметрлер, Windows) немесе пайдаланушы интерфейсінің
рұқсаты бар пайдаланушы файлдарына қол жетімді зиянды
бағдарламалардан қорғай алмайды (мысалы, экран көріністерін
жасау
немесе
пернетақта
таратылымын
өзгерту
бағдарламалары);
■
бөгде тұлғалардың компьютерге физикалық қол жеткізуін
шектеу; Сыртқы жадты тек қана сенімді көздерден
пайдаланыңыз;
■
сенімсіз көздерден алынған компьютер файлдарын ашпаңыз;
■
Пайдаланушы орнатқан саясатқа негізделген жеке компьютерден
Интернет қосылымын бақылайтын желі аралық экранды
(аппараттық немесе бағдарламалық) пайдаланыңыз.
199
КОМПЬЮТЕРЛІК ВИРУСТАР
Компьютерлік вирус - бұл әр түрлі компьютерлік бағдарлама
немесе зиянды код, оның ерекшелігі – өздігінен көбеюі (өзін-өзі
репликация). Сонымен қатар вирустар пайдаланушының білімісіз,
соның ішінде пайдаланушыға және / немесе компьютерге зиян
тигізбейтін басқа да ерікті әрекеттерді орындай алады.
Егер вирустың авторы зиянды әсерлерді жасамаса да, вирус
амалдық жүйемен және басқа бағдарламалармен өзара әрекеттесу үшін
ескерілмеген қателердің салдарынан компьютердегі ақауларға әкелуі
мүмкін. Бұдан басқа, вирустар әдетте сақтау құрылғыларында орын
алады және басқа жүйелік ресурстарды таңдайды. Сондықтан вирустар
зиянды бағдарламалар деп саналады.
Кейбір пайдаланушылар қате компьютерлік вирустарға зиянды
бағдарламалардың басқа да түрлерін - тыңшылық бағдарламаларды
және т.б. жатады. Әлемде интернетте таратылатын он мыңдаған
компьютерлік вирустар бар.
Зиянды бағдарламаларды (оның ішінде вирустарды) құру және
тарату Ресей Федерациясының Қылмыстық кодексі бойынша
қудаланады (28 тарау, 273-бап).
Таралу механизімі. Вирустар өздерінің денелерін көшіріп, оны
кейіннен орындауды қамтамасыз етеді: басқа бағдарламалардың
орындалатын кодын енгізу, басқа бағдарламаларды ауыстыру, авто
қосылуға тіркелу және т.б. Вирус немесе оның тасымалдаушысы
машина кодын қамтитын бағдарламалар ғана емес, сонымен қатар
макростар бар Microsoft Word және Excel құжаттары сияқты автоматты
түрде орындалатын пәрмендерді қамтитын кез келген ақпарат болуы
мүмкін. Сонымен қатар, вирус компьютерге ену үшін вирус әйгілі
бағдарламалық жасақтаманың (Adobe Flash, Internet Explorer, Outlook)
осалдықтарын пайдалануы мүмкін, ол үшін дистрибьюторлар оны
әдеттегі деректерге (суреттер, мәтіндер және т.б.) қосып,
пайдаланатын эксплуатпен енгізеді
Тарату каналдары. Флэш-жинақтағыштар қазіргі кезде
дискеттердің орнын ауыстырып, олардың тағдырын қайталайды -
вирустар сандық камералар, сандық видекамералар, портативті сандық
плеерлер, сондай-ақ 2000-шы жылдардың мобильді телефондары,
әсіресе смартфондар (ұялы телефондар вирустары пайда болды)
арқылы тарайды. Бұл арнаны пайдалану, ең алдымен, осы файлдағы
дискідегі арнайы autorun.inf. файлын жасау мүмкіндігінен туындады,
мұндай дискіні ашқан кезде Windows Explorer бағдарламасымен іске
қосылған бағдарламаны көрсетуге болады. Windows 7-ден бастап,
6.2.
Достарыңызбен бөлісу: |
