Оқулық «Білім беруді дамыту Федералды институты»

44 
Кернеу, қысым, жылжу үлкен де, кішкентай да бола береді, түрлі 
уақыт аралығында әрекет етеді және түрлі бағытта болады, яғни, бұл 
физикалық шамалар өзгере алады. Осы шамаларды қалыптастырған 
құрылғының жағдайына байланысты өзгерістер болуы ықтимал, яғни, 
оларда осы құрылғы туралы ақпарат болуы мүмкін. 
Кейбір пайдалы мақсатқа пайдаланылатын ақпараттарды 
пайдалы 
ақпараттар
деп атайды, ал осы ақпаратты мазмұндайтын физикалық 
шама 
сигнал
деп аталады. 
Сигнал — бұл өзгермелі физикалық шама, оның мәні пайдалы 
ақпараттардын тұрады. 
Пайдалы ақпарат таратпайтын физикалық шамалар ақпарат 
теориясында шуға жатады.
Сигналды оны тасымалдаушыдан ажырата білу керек.
Сигналды 
тасымалдаушы
дегеніміз энергиясы бар материалдық 
аймақтар: электр тоғы, сұйықтық ағымы, жарық (электрмагнит өрісі) 
және т.б. 
Сигналдар электрлік, гидравликалық, жарықтық және т.б. болуы 
мүмкін. іс жүзінде барлық автоматты жүйеде электр сигналдары 
пайдаланылады. 
Сигнал оны тасымалдаушының бір сипаты болып табылады: тоқ 
күші, сұйықтық қысымы, жарықтың тығыздығы, ал кейбір жағдайларда 
– 
сигналды тасымалдаушының өмір сүру 
уақыты
. 
Оператормен немесе басқарушы құрылғымен қалыптасқан және 
атқарушы механизмдерге жеткізілген сигналдарды 
басқару сигналдары
немесе 
басқарушы сигналдар
деп аталады. 
Атқарушы механизмнің қандай әрекеттерді орындау керектігіне 
байланысты басқарушы сигналдардың екі түрі болуы ықтимал: ұқсас 
және дискретті (үзік-үзік). 
Ұ қ с а с с и г н а л д а р орындалып жатқан әрекеттер сансыз көп 
мәндерді қабылдай алатын сипатқа ие болған жағдайларда 
пайдаланылады, мысалы: «жабқышты 41° бұру», немесе «44°», немесе 
«52,5
°»; «реостат қозғалтқышын 27 мм ауыстыру», немесе «11 мм-ге», 
немесе «2,7 мм-ге»; «қозғалтқыш айналымы жиілігін 600 ай/мин 
ұлғайту» немесе «615 ай/мин. дейін»; «бөшекті 225 °С дейін қыздыру» 
немесе «530 °С» дейін және т.б. Бұл жағдайда басқарушы ықпал 
өзгермелі болуы тиіс, өйткені атқарушы механизмнің дәл осындай 
реакциясын қамтамасыз етуі керек, ал ол сол операцияны және тұтас 
алгоритмді дұрыс орындау үшін қажет, яғни, басқарушы сигнал 
әрекеттің сандық сипаты туралы міліметтерді ұстауы тиіс. 

45 
Мысалы, атқарушы механизм берілген тапсырмаға қарай 
дайындаманы 3мм немесе 5,1 мм немесе 8,2 мм.ге орналастыруы тиіс. 
Басқарушы сигналдың мәнін өзгерте отырып, мысалы, электр 
кернеуін, біздің қажетті жылжуды қамтамасыз етуге мүмкіндігіміз 
болуы керек. Басқа мысал: бөлшектің берілген температураға дейін 
қызуы үшін, біз сәйкес сигнал беру арқылы қажетті температураға 
жетуі үшін жылытқыш құрылғыға ықпал жасауымыз керек. Ара 
қашықтық та, температура да әртүрлі бола береді ( әрине, белгілі бір 
шекте), яғни, оларды беретін басқарушы сигналдар да әртүрлі мәндерге 
ие бола алады. 
Көпшілік физикалық шамалар кез келген мәнді қабылдай алады.
Егер олар өзгерсе, онда олардың мәні сәл-сәл үлкендеу немесе сәл-сәл 
кішірек болуы ықтимал, бұл ретте түрлі мәндерді ажырататын 
сәл-сәл
көлемі шексіз. Мұндай шамалар ұқсас шамалар деп аталады. Олар 
үздіксіз, яғни, олардың мәні секірумен өзгере алмайды. 
Сансыз көп мәнге ие бола алатын шамалар

жүктеу 4,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: