  конструкция түрінде;    ақпаратты жазу жəне өшіру тəсілі бойынша;    қолжетімділік əдісі бойынша т.б.  Сыртқы  жад

100 
 
  конструкция түрінде; 
  ақпаратты жазу жəне өшіру тəсілі бойынша; 
  қолжетімділік əдісі бойынша т.б. 
Сыртқы  жад.  Ұзақ  мерзімді  ішкі  толықтырғыштар  ретінде  (ДЭЕМ-да 
орнатылған)  дəстүрлі  түрде,  электрлі-механикалық  магнитті  жəне 
оптикалық  дисктік  толықтырғыштар:  орнатылған  интерфейстер  көмегімен 
жүйелік  тақтаға  қосылатын  DVD  (Digital  Versatile  Disk  —  сандық 
универсалды  диск),  CD  оптикалық  дисктерде  (Compact  Disk  —  компакт- 
диск),  жұмсақ  магнитті  дисктерде  (ЖМДТ),  қатты  магнитті  дисктерде 
(ҚМДТ) пайдаланылады. 
Барлық магнитті жəне оптикалық дисктердің типтік өлшемдері олардың 
диаметрімен сипатталады. 
Магнитті  дисктерде  гистерезистің  тікбұрышты  ілмегі  бар  магнитті 
материалдар  пайдаланылады,  ол  феритті  білікпен  аналогы  бойынша 
магниттенудің екі бағытын белгілеп жəне ажыратуға мүмкіндік береді. 
Толықтырғыштардағы 
магнитті 
материалдың 
тасымалдаушысы 
алюминді  немесе  шыны  төсемесі  бар,  түрлі  қоспалы  ферромагнитті 
материалдар  қабатымен  жабылған  қатты  жəне  жұмсақ  лавсанды  дисктер 
болып табылады 
Ферромагнитті  қабат  тізбектелген  байланыстырушы  заттары  бар  майда 
бөлшектерден (домендерден) тұрады жəне өзі қарапайым магниттер болып 
саналады. 
Сыртқы  магнитті  алаңы  жоқ  болған  кезде  домендер  ретсіз  орналасқан 
жағдайда  болады,  алаң  оларды  бір-бірімен  өзара  бейтараптандырады, 
сондықтан  дисктің  қалған  магниттенуі  нөлге  тең  болады.  Егер  дисктің 
жоғары бетінің бөлігі магнитті алаңның əсеріне ұшыраса, онда бұл орында 
бөлшектер  белгілі  бағытпен  орналастырылады,  олардың  магнитті  алаңы 
бұдан  кейін  бір-бірінің  орнын  толықтырмайды,  сондықтан  бұл  учаскеде 
қалдық  магниттену  пайда  болады,  бұған  қоса  магнитті  алаң  бағытының 
өзгеруіне  байланысты  қалдық  магниттену  бағыты  да  өзгереді.  Қалдық 
магнитті  алаңның  бағытының  (белгісінің)  бұл  өзгеруін  арнайы  бастиекпен 
(головка)  анықтауға  болады.  Дискті  айналдыра  отырып  жəне  оған  
жергілікті  сыртқы  магнитті  алаңға  ауыстырыла  отырып,  мұндай  өзгеріс- 
терді оның барлық беткі қабатына жазуға болады. 
Айналып жатқан дискте ауыспалы магнитті алаңды құру үшін жазу мен 
оқудың  магнитті  бастиектері  пайдаланылады.  Мəліметтердің  жазылатын 
биттері  дисктің  қалдық  магниттенуінің  полярлығын  өзгертетін  оң  немесе 
теріс бағыттағы импульс болып есептеледі. 

101 
 
Жазып  алатын  магнитті  бастиек  берілген  қуатқа  сəйкес,  магнитті 
алаңының  айырмасын  қалыптастырады  жəне  бұл  кезде  оған  бағыттың 
ауысуының 
жергілікті  зонасын 
біртіндеп 
орналастыра 
отырып, 
мəліметтерді дискке жазады. 
Ақпараттың  жазылған  биті  аумағының  өлшемі  домен,  бастиек 
параметрі,  жылдамдық  жəне  жазу  сигналының  жиілігіне  байланысты 
болады,  бұл  жағдайда  бастиек  пен  дисктің  жоғарғы  беті  бір-бірімен 
ауысады. 
Оқу  бастиегі  тек  бағыт  ауысу  зонасында  түйісетін  нүктелерде  ғана 
беріледі  (ақпарат  битін  белгілейді),  яғни  дискте  қалдық  магнитті  алаңның 
айырмасын  анықтайды.  Оқу  бастиегінен  түсетін  амплитуда  өте аз  болады, 
сондықтан  сенімді  сигнал  қалыптастыру  үшін  күшейткіш  құрылғы  жəне 
мəліметтерді  қалпына  келтіретін  декодтайтын  сызба  мен  кедергілерді 
бейтараптандыру  құрылғылары  пайдаланылады.  Мəліметтердің  əрбір  биті 
тек  синхронизация  жəне  сақталатын  ақпараттың  бөлінуіне  қажетті 
белгілердің ауысының қосымша зоналарымен қатар жүреді. 
Дискке жазуға болатын бағыт ауысу зонасының саны тасымалдағыштар 
жəне  бастиектер  өндірісінің  мүмкіндіктері  бойынша  физикалық  тұрғыдан 
шектеулі  болады,  сондықтан  жинақтағыштарда  (накопитель)  пайдалы 
ақпараттар  көлемін  арттыру  үшін  FM  (Frequency  Modulation  —  жиілікті 
модуляция)  негізіндегі  MFM  (Modified  Frequency  Modulation  — 
модификацияланған жиілікті модуляция) жəне RLL (Run Length Limited — 
жазу  алаңының  ұзындығын  шектеумен  кодтау)  кодтау  əдістері 
пайдаланылады. 
Кодтауды  пайдаланудың  негізгі  мақсаты  бағыттың  ауысу  зонасының 
санын  мəліметтер  көлемін  бірге  қысқарту  жəне  тұрақты  магниттелетін 
учаскелерді тиімді пайдалану болып табылады. 
MFM  әдісі  жұмсақ  магнитті  дискке  жазу  үшін  пайдаланылады,  кезекті 
ақпараттыңкелесі  битін  кодтау  үшін  бұдан  бұрынғы  бит  кодының  мəні 
туралы мəліметтер пайдаланылады. 
Қатты  дискке  жазатын  RLL  әдісі  мəліметтерді  тасымалдағыштың  беткі 
қабатындағы  магнитті  өріс  бағытының  өзгеруі  арасындағы  қашықтықтың 
(жазу өрісінің ұзақтығы) шектелуіне негізделеді, бұл нөлдік биттердің ұзын 
қатарларының пайда болуына жол бермейді, мұндай қатарлар пайда болған 
жағдайда ақпарат дұрыс оқылмауы мүмкін. 
MFM  əдісімен  салыстырғанда  RLL  əдісі  тиімдірек,  дискке  ақпараттың 
жеке  биттерін  емес,  мəліметтердің  сандық  блогын  кодтау  есебінен 
ақпараттарды  1,5  есеге  көп  орналастыруға  мүмкіндік  береді,  нəтижесінде 
белгілердің ауысу зонасының саны көлем бірлігіне азаяды. 

102 
 
Қазіргі  уақытта  магнитті  дисктердің  сыйымдылығын  арттыру  жəне 
габаритті  өлшемдерді  азайту  үшін  жазу  жəне  оқу  бастиектердің 
құрылымдық бірлігі болы табылатын əмбебап бастиектер пайдаланылады. 
Магнитті  дискте  ақпаратттарды  жазу  жəне  оқу  құрылғысы  дисковод 
немесе привод деп аталады. 
Магнитті дискке ақпараттар шоғырланған жол (трек) бойымен магнитті 
бастиек арқылы жазылады жəне оқылады (3.12 сурет). 
Шоғырланған  жолдар  саны  жəне  олардың  ақпараттық  сыйымдылығы 
диск  түріне,  дисковод  конструкциясы,  магнитті  бастиек  жəне  магнитті 
жабынды түріне байланысты. Магнитті жабындының қалыңдығы неғұрлым 
аздау болса, жолдардың бір-біріне əсер етуі соғұрлым аз жəне мəліметтерді 
дискке  соғұрлым  көп  жазуға  болады.  Магнитті  дисктер  беткі  қабаттың 
төменгі  жəне  жоғары  жағында  жолдары  болады  жəне  пакетке  шоғырлана 
алады. 
Дисктің əрбір жолы секторларға бөлінген. Секторлар саны жолдардың 
саны мен толықтырғыштардың типіне байланысты əр түрлі болуы мүмкін. 
Мысалы, жұмсақ дисктің бір жолы 18 секторға дейін қамтуы мүмкін, қатты 
дисктің бір жолы бірнеше жүздеген секторларға дейін қамтиды. Стандартты 
секторлар 571 байтты сыйымдылыққа ие жəне магнитті дисктерді 
физикалық (төмен деңгейлі) форматтау бағдарламасы көмегімен құрылады. 
Магнитті дискке мəліметтерді жазу үшін оның жоғарғы бетіне белгі қою 
қажет, яғни форматтау керек. 
Әрбір  сектордың  басында  жəне  аяғында  дискті  форматтау  кезінде 
қызметтік  мəліметтерді  жазу  үшін  шекаралары  анықталатын  қосымша 
аумақтар құрылады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.12 сурет. Магнитті дисктің жоға- 
ры бетінің құрылысы (белгілері): 
1 — жолдар; 2 — сектор; 3 — кластер