Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі бекіткен Алматы 2011 2

216
ретінде коммерциялық есептің мазмұнын зерделеудің айрықша мәні 
бар.  Ол  басқарудың  міндетті  ісінде,  экономикалық  тұтқалар  мен 
құралдарды да синтездейді. Ол өндірістің пайдасын – нәтижелерін, 
шығынын өлшеуге бағытталған.
Фирманың  іс-әрекет  жасауының  экономикалық  тетігі 
коммерциялық есеп әдісін пайдалануды ұйғарады. Бұл ұйғарымның 
себептері мынадай:
- өндіру мен өткізудің пайдалы болуын қамтамасыз ету;
- инвестицияларды бөлу және өндірісті орналастыру;
- қаржыландыру және несие беру;
- технологияларды дамыту және т.б.
Орталықтандырылған  тәртіптегі  коммерциялық  есеп  аясында, 
сондай-ақ,  мынадай  экономикалық  тұтқалар  мен  құралдар 
пайдаланылады:
- баға белгілеу саласындағы ғаламдық саясат;
- өндіріс шығындары;
- қаржыландыру және несие беру.
Бұл  саясат  тұрақты  пайда  алып  отыруды  көздейді.  Ол 
коммерциялық есептің түпкі мақсаты болып табылады.
Коммерциялық  есептің  ерекшеліктері,  яғни  ерекше  жақтары 
(орталықтандыруды күшейту және өндірістік бөлімдерге дербестік 
беру) ең алдымен жоспарлау, бақылау функцияларын дамытумен әрі 
коммерциялық есепті осы функцияларды істерді жүзеге асырудың 
әдісіне айналдырумен байланысты.
Коммерциялық  есеп  аясында  ішкі  фирмалық  есеп  деп  атауға 
болатын  фирма  ішіндегі  қарым-қатынастардың  формасы  пайда 
болып,  дамиды.  Бұл  форма  корпорация  ішіндегі  жабдықтаумен 
байланысты  фирманың  жекелеген  бөлімшелерінің  өзара  қарым-
қатынасын,  сондай-ақ  осы  негізде  қалыптасатын  шаруашылық 
қатынасты бейнелейді.
Ішкі  фирмалық  есеп  шаруашылық  жүргізудің  жаңа  әдісі 
ретінде  басқарудың  орталықсыздандырылған  құрылымына  ие 
кәсіпорындарға тән.
Коммерциялық және ішкі фирмалық есеп әдістері шаруашылық 
есептің  біртұтас  жүйесін  білдіреді.  Бұл  олардың  мақсаты  мен 
міндеттерінің  ортақ  болуымен  түсіндіріледі.  Яғни,  бүкіл  фирма 
мен оның бөлімшелерінің алдына қойылған мақсат пен міндеттер 
коммерциялық  және  ішкі  фирмалық  есеп  әдістерін  шаруашылық 

217
есептің біртұтас жүйесіне айналдырады.
Ішкі  фирмалық  есеп  көп  жағынан  коммерциялық  есептің 
элементтерін  қамтиды,  өйткені  ол  коммерциялық  есептің 
мақсаттарын жүзеге асыруға бағдарланған.
Ішкі  фирмалық  есептің  басты  айырмашылығы:  ол  бір  ғана 
компанияның меншік аясында жүзеге асырылады, ал коммерциялық 
есеп – бұл есепті жүргізуге мүмкіндік беретін әрі әр түрлі меншік 
иелерінің арасындағы қарым-қатынасты бейнелейтін шаруашылық 
етудің әдісі болып табылады.

жүктеу 4,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: