138
4. Ұлыбританияның салық жүйесі
Ұлыбританияның салық жүйсінің негізі ХІХ ғ. негізделген,
оған қарамастан теория бойынша салықтың мəні жəне қажеттілігі
бұдан екі жүз жыл бұрын пайда болған. Қазіргі Ұлыбританияның
салық жүйесі өз реформаларын жасап отыр. Негізгі мəнді
өзгерістер 1965 ж. жəне 1973 ж. енгізілді. Салықтық өзгерулер
1990 жылы негізінен жергілікті салық салу құрылымына енгізілді.
Ұлыбританияның салық жүйесі екі деңгейлі: жалпы
мемлекеттік (барлық салық түсімдерінің 90%-ы) жəне жергілікті
(10%-ға жуық).
Жалпы мемлекеттік салықтарың ішінде тікелей салықтар
( 1999 ж. барлық салық түсімдерінің 49%-ы), табыс салығы,
капиталға салық, мұрагерлікке салық негізгі орынды алады.
Табыс салығын есептеу екі бөлімнен тұрады (шедулалар жəне
графиктер), табыс көзі бойынша (дивиденттер арызы, рента, т.б.),
əрбір бөлімі өз негізі бойынша салық салынады.
Негізінен табыс алты бөлікке бөлінеді:
– А – мүлік салығы: жер, тұрмыстық үй салу немесе жалдауға;
– В – коммерциялық мақсат бойынша қолданатын орман
массивінен табыс;
– С – мемлекеттік бағалы қағаздардан табыс;
– Д – коммерциялық іскерліктің өндірістік табысы. Бұл топқа
əр түрлі табыс түрі кіреді, сондықтан ол алты топтарға бөлінеді:
– операциялар мен сауда табысы, мысалы сатушы табысы;
– мамандандырылған қызмет көрсету табысы (дəрігер, адвокат);
– салық салуға жататын пайыз бен алимент табысы;
– шетелдегі бағалы қағаздар табысы, Е тобына кірмейтіндер;
– шетелдегі мүлікке салық;
– Е – жалақы, зейнетақы, əлеуметтік жəрдем жəне т.б. еңбектік
табыстар;
– Ғ – Ұлыбритания компаниясымен іске асатын дивиденттер
жəне басқа да төлемдер.
Табыс салығы бір жыл бұрын 6 сəуірден басталады. Табыс
салығының минималды мөлшері 20%.
Көп уақыт бойы табыс салығын жеке жəне заңды тұлғалар,
сондай-ақ корпорациялар да төледі.
Негізі құралдардың табысына салық салынбайды (мемлекеттік
бағалы қағаздарға, компаниялардың бағалы қағаздарына, т.б.).
139
Салық төлеуші болып жеке кəсіпкерлер, трастік қорлар т.б.
саналады. Жеке кəсіпкерлерге табыс салығы негізгі құралдарды
шығарғанда табысқа қосымша салынатын сияқты табыс
салығының ставкасы бойынша есептелінеді. Трастік қорларға
арнайы салық ставкалары болады.
2004 ж. инвестициялық климатты жақсарту мақсатында 40-
тан 10%-ға актив бойынша капитал өсіміне, төрт жыл бұрын са-
тылып алынғанға, қысқа мерзімді активті иелену бойынша салық
төмендетілді. Ақпараттық құралдарды алғаш қолдану бойынша
«0%-дық амортизациялық шегерім» жүйесі енгізілді.
Мұрагерлікке салық мүліктік салық салумен, яғни мұра гер-
лікпен алынғанмен бірдей болады, сондай-ақ өлімнен кейін жеті
жыл ішінде мұрагерлік сыйлықтарға салынады. Басқа мүліктердің
ауыстырылуына салық салынбайды. Мұрагерлікке салық – 40%.
Бірақ 3% барлық мұрагерлік жағдай бойынша бұл салық түрі са-
лынады.
Бұл салымдарды келесілер төлейді:
– жалдамалы еңбек тұлғалары жəне дифференциаланған став-
ка бойынша жұмыс берушілер;
– «өз тарапынан жұмысқа тұрушылар», яғни жұмысқа жалдан-
баған тұлғалар қатаң аптасына 5,35 ф. ст.мөлшерінде салымдар
төлейді.
– жұмыс істемейтін азаматтар, яғни алғаш екі топқа кірмей-
тіндер – 5,25 ф.ст. аптасына;
– «өз тарапынан жұмысқа тұрушылар», егер 6,3% мөлшері
бойынша кейбір табыстан асатын болса.
Ұлыбританияның салық жүйесіндегі жанама салықтар тіке -
лей салықтарға қарағанда ең кіші үлесін құрады. Жанама салық-
тардың ішінде басты орынды қосылған құн салығы алады. Үлесі
бойынша табыс салығынан кейін екінші орында жəне елдің бюд-
жетінің 17% құрайды. Қосымша құн салығы 1973 жылдың 1 сəуі-
рінде енгізілген. Ол Англия, Солтүстік Ирландия, Шотлан
дия
жəне Уэльс, сондай-ақ Мэн аралдарын қоса жерлерінде таралған.
ҚҚС-ның стандартты ставкасы – 17,5%, төмендетілген ставка
– 5 %. Акциздер жəне ҚҚС елдің қай жерінде тауар жеткізілсе
осы елде салық ставкалары бойынша салық салынады.
Қарастырылған салықтардан басқа, жанама салыққа биз-
нес салығы жəне жарыстарда да салық салады (ат жарыс, ит
жүгірістері т.б.).
|
