Оқулық Алматы 2005 ббк 28. 04 М 87 Оцуыцты жогары оцу орындары студенттеріне

ІУ ТАРАУ
Түқым қуалаушылықтың хромосомдық
теориясы
XIX ғасырдың аяғында, клетка құрылысының зерттелуіне 
байланысты ядро мен онъщ құрамында болатын хромосомалардың 
түқым қуалаушылыққа қатысы бар екендігі анықталды. 1883 жылы. 
Э.Бенеден мейоз процесіңце редукциялық бөліну аталық және 
аналық хромосомалардың ажырауына байланысты деп жорамалдады.
Мендель зандары қайта ашылғаннан кейін, 1902-1903 жылдары 
У 
Сэттон 
редукциялық 
бөліну 
және 
үрықтану 
кезіндегі 
хромосомалардың тәртібі мен будан үрпақтардағы белгілердің 
тәуелсіз ажырауьшың арасында байланыс бар екендігін анықтады. 
Өзінің «Хромосомалар жэне тұқым қуалаушылық» деген еңбегінде ол 
хромосомаларды цитологиялық тұрғьщан алғанда Мендель анықтаған 
түқым қуалау факторларьшьщ таралуына сәйкес келетіндігін көрсетті. 
1905 жылы Э.Вильсон жынысты анықтаудың хромосомдық негізін 
сипаттады.
Тұқым қуалаушылықтың хромосомдық теориясының негізін 
Т.Морган қалады. Ол 1910-1915 жыддары өзінің шәкірттерімен бірге 
жүргізген эксгіерименттерінің нәтижесінде гендердің хромосомаларда 
шоғырланатынын дәледцеді. Бүл генетика ғылымында ашылған аса 
көрнекті жаңалықтардың бірі болды.
Морган 
өз 
зерттеулерін 
жсміс 
шыбыны 
дрозофиламен 
(Drosofhila melanogaster) жүргізді. Оның көлемі шағын, лаборатория 
жағдайында пробиркада өсіруге болады. Бүл шыбынның тіршілік 
циклы да өте қысқа, үрықтанғаішан кейін екі аітганыц ішінде 
жүмыртқадан алдымен личинка, одан қуыршақ, сң соцында үрпақ
62

беруге қабілетті шыбындар шығады. Олардың бір жұбы шамамен 
100-ден аса ұрпақ береді. Дрозофиланың дене клеткасында бар 
болтаны төрт жұп хромосома болады.
Тұқым қуалаушылықтың хромосомдық теориясы жынысты 
анықтаудың генетикалық механизмін шепіуге мүмкіндік туғызды. 
Ғасырлар бойы адам баласында ұл не қыз баланың тууы немесе 
жануарларда 
еркек 
және 
ұрғашы 
жыныстардың 
болуы 
неге 
байланысты деген сүрақтың жауабы белгісіз болып келді. Оны 
түсіндіру 
үшін 
әртүрлі 
болжамдар 
жасалды. 
Бірақ 
ғылыми 
дәлелденген, бірден—бір дұрыс жауап түқым қуалаушылықтың 
хромосомдық теориясы негізінде берілді. Бұл теория бойынша 
организмнід 
жынысын 
хромосомалар 
анықтайды. 
Оларды 
жыныстық хромосомаолар деп атайды.
Табиғатта жыныстардың ара қатынасы 1:1 қатынасыңцай екені 
белгілі. Басқаша айтқанда 100 аналыққа 100 аталык, сәйкес келеді. 
Мұның генетикалық ыегізін қарастыратын болсак, ол жыныстардың 
біреуі гомозиготалы, ал екіншісі гетерозиготалы болуы керек, яғни Аа 
және аа. Оларды будандастырганда нәтижесінде 
алынған 
үрпақтардың 
жартысы 
гетерозиготалы, 
жартысы 
гомозиготалы 
организмдер больш шығады:

жүктеу 8,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: