Кейбір жануарлардың хромосома сандары (диплоидты жиынтыгы)

Үй ешкісі
60
аталығы
23
Мысық
38
Азия інегірткесі
23
Түлкі
38
Кене
28
Ит
78
Өзен шаяны
116
Тышқан
40
Краб
254
Егеуқүйрық
42
Жылқы
Опоссум
22
аскаридасы
4
Үй қояны
44
Бақ ұлуы
48
Сусар
30
Жауын қүрты
36
Үй тауығы
78
Планария
16
Күркетауық
82
Түщы су гидрасы
32
Кептер
80
Сүзек плазмодиі
2
Үйрек
80
Кесіртке
38
Көлбақа
26
Қүрбақа
24
Тритон
24
Ақтаутан
48
Сазан
104
3-кесте
Кейбір өсімдіктердін хромосом сандары 
(диплоидты жиынтыгы)
Организм
2 п
Организм
2 п
Май қарағай
24
Пияз
26
(пихта)
Ак мия
20
Шырша
24
Қарлыған
16
Қарағай
24
(крыжовник)
Бал қарағай
24
Қызыл қарақат
42
(лиственница)
Таңқурай
32
Емен
24
Шие (вишня)
16
Шетен (ясень)
46
Қызыл шие
16
Шамшат (бук)
24
(черешня)
48
Жөке (липа)
82
Өрік
16
Қара терек
57
Алхоры (слива)
34
Көк терек
38
Шабдалы
51
Ақ тал
76
Алмұрт
76
Қүлақты тал
76
Жабайы алма
28
39

Бакко талы
76
Жүзім
22
Қандыағаш (ольха)
56
Түт ағашы
38
Қайың
42
Көкнөр
18
Лещина (қайың
Тарна (брюква)
36
тектес бүта)
22
Капуста
18
Шетен ағаш
Қыша (горчица)
12
(рябина)
68
Шомыр
18
Грек жаңғағы
32
Саумалдық
30
Қүлмақ (хмель)
20
(шпинат)
14
Сора (конопля)
20
Қызылша
14
Сәбіз
18
Зығыр
32
Цикорий
18
Қияр
14
Салат —латун
18
Беде
22
Картоп
48
Жоңышқа
14
Томат
24
Бұршақ (горох)
52
Бұрыш (бір
Ac бүрілақ
жылдық)
24
(фасоль)
Жүмсақ бидай
48
Хош иісті бүршақ
Қатты бидай
28
Мақта
Қара бидай
14
Арпа
14
Сүлы
42
Жүгері
20
Темекі
48
Намазшам гүл
32
Қүрцц_____________ 24
Талқылауға арналған сүрақтар
1. Клетканың құрылысы мен құрамын түсіндірініңіз.
2. Митоздың фазаларын атаңыз.
3. Интерфаза кезінде қандай процестер жүзеге асады?
4. Амитоз жэне эндомитоз дегеніміз не?
5. Мейоздың генетикалық мэні неде?
6. Метафазалық хромосомалардың типтерін атаңыз.
7. Хромосомалардың құрылымы қандай?
8. Хромосомалардың химиялық құрамы туралы түсінік беріңіз.
40

9. Хромосома қалай репродукцияланады?
10. Кариотип дегеніміз не?
I ll ТАРАУ
ТҰҚЫМ ҚУАЛАУ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ.
МЕНДЕЛЬ ІЛІМІ
Тұқым қуалаушылықтың негізгі зандылықтарын ең алғаш рет 
словак 
ғалымы 
Грегор 
Мендель 
ашқан 
болатын. 
Тұқым 
қуалаушылықты біртұтас деп есептеп, бүкіл белгілер мен қасиеттерді 
бірге қарастырған өзінен бұрынғы зерттеушілерден Мендельдің бір 
ерекшелігі ол мұндай күрделі құбылысты зерттегенде терең талдау 
жасап отырды.
Кез-келген организмнің бойында тұқым қуалайтын белгілер мен 
қасиеттер болады. Мендель олардың әрқайсысын жеке алып 
қарастыруды ұсынды. Өзінің тәжірибелері үшін негізгі объект ретінде 
бұршақты таңдап алды. Себебі, ол өсімдік өздігінен тозаңданады 
жэне оның бір-бірінен жақсы ажыратылатын көптеген формалары 
бар. Мысалы, тұқымының пішіні тегіс немесе бүдырлы, сабағы ұзын 
немесе қысқа, гүлінің түсі қызыл немесе ақ, тұқымы сары немесе 
жасыл т.б. Мұндай қарама - қарсы белгілерді альтернативті белгілер 
деп атайды.
Мендель өз тәжірибелерін 8 жыл бойы (1856 - 1864) Брно 
қаласындағы Августин монастырының бағында жүргізді. Ол өз
41

зерттеулерінің нәтижесі туралы 1865 жылы 8-ақпанда сол Брно 
қаласындағы 
табиғат 
зерттеушілер 
қоғамының 
отырысында 
баяндады. Соның негізінде «Өсімдік гибридтерімен жүргізілген 
тәжірибелер» атты еңбегін жариялады.
Қандай 
болмасыи 
белгі 
қасиеттерінде 
тұқым 
қуалайтын 
өзгешеліктері бар организмдерді будандастырғанда гибрид (будан) 
формалар алынады. Бір ғана жүп белгілерінде айырмашылығы бар 
ата-аналық формалар будандастырылса - моногибридті, екі жұп 
белгісінде болса дигибридті, ал егер ондай белгілердің саны көп 
болса - полигибридті будандастыру деп атайды.
Тұқым қуалаушылықты зерттеуді Мендель ең қарапайым 
моногибридті 
будандастырудан 
бастап, 
эрі 
қарай 
біртіндеп 
күрделілендіре түскен.
Генетикалық 
талдау 
жасағанда 
эртүрлі 
будандастыру 
нұсқаларын жазу үшін белгілі бір ереже қолданылады. Ата-аналық 
формалар Р әрпімен белгіленеді (латынша parents - ата - ана), аналық 
жыныс - 9 белгісімен, аталық - 
S
белгісімен, будандастыру - X, 
будан үрпақ - 
F әрпімен (латынша Filius - ұрпағы), ал бірінші, 
екінші, үшінші үрпақтары 
F, F2 Ғ3 т.с.с. болып белгіленеді.

жүктеу 8,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: