Оқулық Алматы 014 Давильбекова Ж.Қ. Кəсіпорын экономикасы: Оқулық Алматы

241
1967 ж. түжырымдалган  сапаны  басқарудың  жапондық  жүйе-сінің
ерекшеліктері элі күнге дейін базалык болып табылады.
1. Сапаны фирма деңгейінде баршаны қамтып басқару, бүған барлық
кызметкерлердің түгел қатысуы.
2. Сапаны басқару ауқымында кадрлардаң біліктілігін арт-тыру мен
дайындық.
3. Сапа төңірегіндегі кызмет.
4. Сапаны баскару жөніндегі іс-əрекетті бағалау мен тексеру.
5. Статистикалық эдістерді қолдану.
6.  Сапаны бақылау жөніндегі жалпыүлттык багдарлама.
Бүл ерекшеліктер барлық элемде кеңінен зерделенуде.
Сапаны басқаруды қалайша жүзеге асыруға болады?
«Жоспарла - жаса - тексер - эсер ет» формуласына жүгіну
керек. Бүл «басқару  аясы» деп  аталады. Ол  дүрыс  бағыт-бағдармен  жүруге
жэрдемдеседі. Жэне  алты  сектордан  түрады, яғни  іс-шаралардың  алты
жиынтық кешені болжанады.
1) мақсаттар мен міндеттерді анықтау;
2) мақсатқа жету тэсілдерін анықтау;
3) кадрларды оқыту мен даярлау;
4) жүмысты орындау;
5) орындалған жүмыс нэтижелерін тексеру;
6) тиісті басқарушылық эсер етуді жүзеге асыру. Сапаны қамтамасыз
ету принциптері мынадай:
• Бақылауға негізделген сапаны қамтамасыз ету.
• Өндірістік процестерді басқаруға негізделген сапаны қамтамасыз ету.
• Өнімнің жаңа түрлерін жасау сатысындағы сапаны қамтамасыз ету.
Ғылым мен техниканың алғы шебінде тұрған Жапония фирмалары мынадай
міндеттер қояды:
- фирманың өркендеуі мен беделінің көтерілуі;
- барлық  қызметкерлердің  күш-жігерлерін  біріктіру, міндеттерді  шешуге
түгел катысу, үйлесімді іс-эрекет жасайтын жүйе құру;
- тапсырыс беруші мен түтынушылардың сеніміне ие болу;
- жаңа өнімді жасауға деген шығармашылық тэсіл (біре-гей технология);
- сапаны тиімді əкімшілік басқару;
- жеке  түлға, өндіріс  мəдениеті, келесі  үрпақка  берілетін  дэстүр
сабақтастығы;
-  сапаны басқарудың статистикалық тэсілдерін қолдану. Басты  қагида:
«Фирманың  бет-бейнесін   қызметкерлер
анықтайды».
Жер-жерлерде  сапаны  қамтамасыз  ету  саясатын  жүргізудің  ең  бэсекеге
қабілетті формасы сапа үйірмелері (топтары) болып шықты.
Өнеркəсіптік  жүйенің  айрықша  белгілерінің  бірі - баска  елдердің
тэжірибесін  ескеру  ғана  емес, бəрінен  бүрын  өзінің  күшті  жақтарын  қолдану
болып табылады.

242
Жапондық  тэжірибеде 60-жылдардың  басында  пайда  болған  сапа
үйірмелері ең ыкпалды болып шықты.
Үйірмелерді  құрудың  қарапайымдылығы  мен  олардың  жоғары  тиімділігі
Батыстың  жапон  тэжірибесін  көшіруге  ниетін  аударды (психологиялық
ерекшеліктер басқаша).
Сапа  үйірмелері  мақсаттарының  бірі  үжымдық  жүмыс  ар-қылы  адами
қатынастарды терендету жэне өндірістік проблема-ларды бірлесіп шешу.
Үйірме қызметінің негізінде үш принцип жатыр:
-  өндірісті жетілдіруге өз үлесін қосу;
- жүмыс орнында жақсы қуанышты, көңілді рэуіш-күй жасау;
- адамның шексіз мүмкіндіктерін жүзеге асыру үшін мүмкіндік беру.
     18.4 Қазақстанда сапаны басқару
Сапа республикалық  бағдарламасы  ҚР  Үкіметінің 2000 ж. 7 наурыздағы
№367 «ҚР  үкіметінің 2000-2002 жылдарға  арналған  жоспары  туралы»
қаулысына сэйкес жасалды.
Сапа бағдарламасы  отандық  тауарлар  мен  көрсетілетін  қыз-меттердің
сапасы  мен  бэсекеге  қабілеттілігін  арттыру  ауқы-мындағы  мемлекеттік  жэне
жергілікті  органдар  мен  кэсіпорын-дар  қызметінің  негізгі  бағыттарын
белгілейді.
Қазақстандық  кэсіпорындардың  жалпы  жэне  өзгеше  даму  проблемалары
бар.
Елде көптеген проблемалар кордаланды, олардың ішінде мыналар бар:
- импортқа томен төлемге қабілетті сүраныс;
- білікті кадрлардың кетуі;
- өндірістік сектордың тэуекелділік деңгейінің жоғары-лығы;
- кен  өндіру  салаларының  өндеуші  салалармен  салыстыр-ғанда  артық
болып, өнеркэсіп өндірісі кұрылымының үйлеспеуі;
- өнім  сапасының  төмен  деңгейі  мен  оның  номенкла-турасы  тым  сирек
жаңғыртылуы.
Бағдарламаның басты максаты ҚР кəсіпорындарына сапа жүйесін енгізу мен
тауарлардың, жүмыстың жəне көрсетілетін қызметтің сапасын жақсарту болып
табылады.
Сапа бағдарламасының негізгі міндеттері мыналар:
- түтынушылардың  талаптарын  қанағаттандырып, болжа-натын  өткізу
нарығы  стандарттарының  тиісті  талапта-рына  сай, ішкі  жэне  сыртқы
нарықта  сапалы  жэне  бэсекеге  қабілетті  тауарларды, жүмыстарды  жэне
көрсеті-летін қызметтерді жобалау мен өндіру үшін жағдайлар жасау;
- шет  елдермен  сауда  жасағанда  кезігетін  технологиялық  кедергілерді
болдырмау  арқылы  отандық  тауар  шығару-шылардың  экспорттық
əлеуетін  арттыруға  ықпал  ету  жэне  осы  негізде  Қазақстанның  элемдік
эконом икаға бірігіп-кірігу (интеграциялану) мэселелерін шешу;

243
- сала  мен  тауарлардың  бэсекеге  қабілеттілігін  арттыруға  мүмкіндік
беретін күкыктық жэне əлеумсттік жағдайлар жасау.
-  сапа  ауқымындағы  нормативті  қүқықтық  базаны  жетілдіру. Бағдарлама
сапалы өнім шығаратын (қызмет көрсетін) тауар
өндірушілердің  экономикалық  мүдделеріне  жэне  мемлекеттік  рет-телуін
үлымды үйлестіру принциптеріне негізделеді.
Негізгі бағыттар мен бағдарламаны жұзеге асыру тетіктері.
Сапа  ауқымындағы  мемлекеттік  басқару  республикада  нор-мативті
қүқықтық, экономикалық жэне ұйымдастыру-бөлу эдіс-терін ұтымды үйлестіру
негізінде жүзеге асуы тиіс, бүл əрекет елдің элеуметтік-экономикалық жағдайы
үшін аса маңызды.
Сапа  төңірегіндегі  мемлекеттік  басқарудың  экономикалық  формалары
шаруашылық  жүргізуші субъектілердің  іс-эрекетін ынталандыру арқылы  жəне
шығарылатын өнім мен көрсетілетін қызметтің сапасын жақсарту, өндірушілер
мен  сатушылардың  сапасыз  өнім  шығару  мен  сату  үшін  экономикалық
жауапкер-шілігін арттыру жолымен орындалуы тиіс.
¥йымдастыру-бөлу  формалары  мемлекеттік  басқару  орган-дарынан
өздерінің  өкілеттіліктеріне  орай  өнім  сапасы  мен  бэсекеге  мүмкіншілігін
арттыру  халықтың  сапа  ауқымындағы  ақпа-ратын  жэне  тауардың, жүмыстың,
көрсетілетін  қызметтің  түты-нылу  қасиеттерін  арттыру  жөніндегі  жүмысқа
қатысуын қамта-масыз етуі тиіс.
Сапа  нарықтық  бэсеке  жағдайында  қам-қарекет  жасаудың  жалғыз  жолы
екендігін  мойындаған  кэсіпорындар  өздерінің  сапа  жүйелерін  жасауда  жэне
сапаға жұмсалған күш-жігер, қаражат-тан қайтарым ала бастайды.
Тауар жэне жүмыс, көрсетілетін қызметтің сапа мэселелерін шешетін тиімді
қүралдары - стандарттау, метрология мен серти-фикаттау мемлекет қолында.
18.5 Сапа менеджментінің жуйелері
Сапаны  менеджменттеу  жуйесін  калыптастыру, турақты  дамыту  жэне
кызмет корсету талаптары 1994 жылгы басылымнің орнына 2000 жылы шыккан
ISO 9000 стандарттар тобында негізі қаланды. ИСО 9000 стандарты кез келген
салада  жэне  кызмет  турлеріндегі  жалпы  талаптарды, соның  ішінде
халықаралык  минерал  ресурс  жобаларындагы  сапаны  баскаруды  казіргі
замангы  жұйемен  жузеге  асырудың  талаптарын  аныктайды. Эр  елде  бул
талаптар  əр  турлі  сипатта  болады, бірак  халыкаралык  мунай-газ  жобаларында
сапаның сертификатталган менеджменттік жуйесі міндетті болып саналады.
ISO 9000 стандарттарының сапа менеджментінің жуйелеріне қоятын негізгі
талаптарын карастырайық.
Бурын 24 стандарттан туратын кужаттардын тобы казір 5 базалық стандартты
курайды:
ISO 9000:2000 «Сапа менеджментінің жуйесі Непзп кагидалар жэне создік;