215
Кəсіпорын қаржысы қаржы жүиесінің негізін қүрайды. Олар материялдық
өндіріс саласында жүмыс істейді жəне ЖУӨ ді қүру, бөлу жəне пайдалану
процестерін қамтиды. Кəсіпорын қаржысы кəсіпорының ақша қаражаты қорын
қүру, бөлу
жəне
пайдаланумен
байланысты
эканомикалық
ақша
қатынастарының
жинағы
боллып
табылады. Кəсіпорынның
қаржы
қатынастарын эканомикалық қүрамына байланысты келесі бағыттарға топтауға
болады (сүр2.). Қаржы арасындағы қатынастар кəсіпорынды
2-сурет. Кəсіпорынның қаражат көздерінің құрылымы
Бүл қаржы қаттынастарын тобының маңізі өте зор, өйткені матерялдық
əндіріс саласында ғана үлттық табыс қүрылады. Келтірілген сұлбаның негізгі
элементі жеке капитал болып табылады, оның құрылымы 3-суретте
көрсетілген.
3-сүрет. Кəсіпорынның жеке капиталының құрылымы
Кəсіпорынның қаржы көздері
Қысқамерзімді мақсаттағы
қаражат көздері
Авансталған капитал
(ұзақерзімді)
Несиелік капитал
Жеке капитал
Кəсіпорынның жеке капиталы
Меншік иесі ұсынатын
капитал
Заңды жəне заңсыз
тұлғалардың басқа
жарналары
Кəсіпорынның жинақтаған
қорлары
Жарғылық
капитал
Акционерлік
қоғам
акцияларына
сыйақы
Резервтік
капиталы
Қосымша
капитал
Жинақталған
табыс
Таратылмаған
табыс
Жинақтау
қорлары
Жарналар мен
қайырымдылық
тартулар
Мақсатты
жинақтаулар
216
Кəсіпорының өзіне жоғарғы үйым мен қаржы қатынастары өзіне
нарықтық
қатынас
жағдайында
обьетивтік
қажеттілік
болып
табылатын
орталықтарындағы
ақша
қорларын
құрау
мен
пайдалануға
байланысты
қатынастарды
кіргізеді. Əсірессе
бүл
инвестицияны
қаржыландыру,
айналым
ақшаларын
толықтыру, импорт операциялары, ғылыми зерттеулерді соның ішінде
маркетинктіде қарқындату.
Қайтымды негізде ақша қартысын шикі салық қайта бөлу өтө маңызды рөл
атқарады жəне кəсіпорын қаржысының тиімділігіне операция əсерін тигізеді.
Мүлікті жекешелендіру жағдайында, яғыни мемлекеттің қолында
жекешеліндірумен кəсіпорындардың акцияларының басым бөлігі қалғанда
келесі дүниежүзілік тəжирбиеніің маңызы зыр. Көптеген елдерде
жекешендірілумен түскен қаражатың негізгі үлесі (90 паиызға шеиін)
жекешендірілетін кəсіпорындарды қолдауға арналған арнайы қорлауға
бөріледі.
Қаржылық жүиенің сақтандыру звеносымен қатынас əлеуметтік жəне
медециналық сақтандыруға,кəсіпорынның мүлігін сақтандыруға белінген
қаржыдан қүралады.
Кəсіпорындардың
банктермен
қаржы
қатынасы
ақсиясыз
есептесудіүйымдастыру жағынанда, санымен қатар қысқа мерзімді жəне үзақ
мерзімді несилерді алу жəне етеуге басты қатынастарды қамтиды.Ақшасыз
өсептесуді үиымдастыру кəсіпорынның қаржылық жағдайынатікелей əсер
етеді.Несие айналымын картасын қүру, өндірісті үлғайту көзі,оның
ырғақтылығы, өнімнің
сапасын
жақсатартуға.кəсіпорының
қаржы
қиындықтарын жойыуға себебін тигізетін қүралболып табылады.
Кəсіпорының қор нарығымен қаржылыық қатынасы қүнды қағаздармен
операция жасауды меңзейді.
Кəсіпорының қааржы қатынастардың ең маңызды жағы əртүрлі
ақша
қорларын
қамтамасыз
ету, сонымен
қатар
кеңейтумен
өндірісті,ғылыми
төхникалық
процессті
қаржыландыру, жаңа
техниканы игеру мен еңгзу, эканомикалық ынталанндыру, бюджетпен,
бөліктермен есеп айрысу жүзеге асырылады (сүр.4).
Сонымен, кəсіпорынды қүрғанда кəсіпорынның жарғылық капиталы болуы
керек, соның арқасында негізгі қорлар мен айналым қаржысы қүрылады.
Жарғылық капиталды қүру.оны тиымды пайдалану, жжəне басқару-
кəсіпорыныың қаржы қызметінің ең басты жəне маңызды мəселелерінің бірі.
Жарғылық капитал-кəсіпорының өз ақшасының негізгі көзі. Акционерлық
қоғамның жарғылық капиталының сомасы, ол шығарған акциялардың саның
көрсетеді. Құрылтай құжаттарына өзгерісттер енгізгеннен кейін бір жылдан соң
кəсіпорынның қызмметтерінің нəтежелері боиынша жарғылық капиталға
өзгерістер енгізіуі мүмкін.
217
4-Сүрет. Кəсіпорынның қаржылары жəне қаржылық қатынастары
Жарғылық капиталды айналымға қосымша акциялар шығару есебін ( немесе
олардың белгілі бір мөлшерін айналымнан алу есебінен) соонымен қатар
Кəсіпорынның қаржылары
Жарғылық
қаржылары
Негізгі қорлар мен
материалдық емес
қорлар
А
й
налым қорлар
Қосымша
қ
а
ржы
л
ар
Резер
в
тік
Инвестициялық қор
Жинақталу қоры
Амортизациялық
қ
ор
Басқа да көздер
Валюталық қор
Тұтыну қоры
Төлемақыны төлеу
қоры
Бюджетке төлеу қоры
Басқа да қорлар
Ақша қоры
Қамтамасыз етуші
Сатып алушы
Құрылыс, транспорт
жəне басқа фирмалары
мен
Шетелдердегі
кəсіпорындары мен
фирмалары мен
Филиалдар, цехтар
бөлімдермен
Жумысшылары мен
Əр түрлі бюджет
денгейлеры мен
Банктер мен
Сақтандыру
ұйымдарымен
Бюджеттік емес
қорлармен
Инвестициялық
қорлармен
Қаржылық
карым-
Құрылтайшылардың
арасындағы қатынастар
Басқа кəсіпорындар
мен ұйымдармен
Ішкі өнеркəсіппен
Жоғары тұрған
ұйыммен, өндірі-
қаржытоптардың
ішінде,холдингтің
ішінде
Қаржы-несие
жүйесымен
Достарыңызбен бөлісу: |
