Оқулық Алматы, 012 Əож 528(075. 8) Кбж 26. 12я73 т 53


2.2 кесте.  Бұрмалануды картографиялық кестенің көмегімен анықтау



жүктеу 11,51 Mb.
Pdf просмотр
бет23/141
Дата20.11.2018
өлшемі11,51 Mb.
#22575
түріОқулық
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   141

70

2.2 кесте

Бұрмалануды картографиялық кестенің көмегімен анықтау

φ

п



Р

w

т



30º

1,083


1,080

4º45΄


0,997

40º


1,031

1,028


1º56΄

0,997


50º

0,998


0,996

0º05΄


0,997

60º


0,987

0,984


0º34΄

0,997


70º

1,010


1,007

0º45΄


0,997

80º


1,136

1,133


7º28΄

0,997


Изокалдардың көмегімен бұрмалануды анықтау. 

Бұрмалану көрсеткіштерін біршама көрнекі  əрі қолайлы əдістің 

бірі изокалы бар картаның сұлбасы болып табылады. Бұл 

сұлбалардың көмегімен əр түрлі нысандар үшін бұрмаланудың 

мəнін ғана емес, картадан анықтайтын ауданның немесе 

бұрыштың бұрмалануының мəндеріне өзгертулер енгізуге де бо-

лады. Олар көбінесе масштабтары кішірейтілген карталардың 

географиялық негіздеріндегі картографиялық торға қандайда 

бұрмалану көрсеткіштері бірдей нүктелерді қосатын үзік сызық 

түріндегі изокалдар жүргізу арқылы жүзеге асырылады. Изо-

калдар бір ретпен  мəндері бірдей көрсеткіштері артуына сəйкес 

жазылады. Бұрмалану көрсеткіштері берілген изокалдардың 

сұлбалары абсолютті немесе пайызбен алынатын салыстырма-

лы көрсеткіштері берілуі мүмкін. Мысалы, көп конусты еркін 

проекция мен құрылған дүние жүзінің картасында Аустралияның 

ор 


тасы арқылы ауданның бұрмалану көрсеткіші Р = 2,5, ал 

Гренландия да мəні Р=1 болатын нөлдік бұрмалануды көрсететін 

изокал қиып өтеді,   Бұдан Аустралияның Гренландиядан 1,5 есе 

үл кен еке нін көзбен-ақ көруге болады. Ал шын мəнінде жоғарыда 

атал ған материк Гренландияда 3,5 есе үлкен. 

2.2. Картографиялық проекциялардың негізгі түрлері. 

Жарты шарлар мен жеке материктер карталарының про-

екциялары

Картографиялық проекциялар туралы түсінік. Жер 

элипсоидының немесе шардың бетін жазықтықта кескіндеудің 




71

математикалық əдістерін картографиялық проекция дейміз. 

Жердің градус торларын картада кескіндеуді картографиялық 

тор, ал  меридиандар мен параллельдердің түйілісетін нүктесін 

тоғысу нүктесі дейміз. Ол К əрпімен белгіленеді.

Картаны құру үшін алдымен жазықтықта картографиялық 

торлар, содан кейін  тордың  ішіне  географиялық  нысандарды   

шартта  белгілермен  белгілеп олардың кескіндері түсіріледі. 

Градус торларын құру əртүрлі тəсілдерді қолдану арқылы 

жүзеге асырылуы мүмкін.



Перспективті проекцияны қолданғанда, картографиялық 

тор шардың бетінен жазықтыққа немесе басқа қосалқы 

геометриялық жазықтықтарға (конус, цилиндр) перстективті 

тоғысу нүктелері арқылы жобаланып, содан кейін жазықтыққа 

бұрмаланусыз көшіріледі. Перспективті проекицямен құрылған 

карталарға солтүстік жəне оңтүстік жартышарлардың картала-

ры мысал болады [2.9 жəне 2.10 суреттер].  Кескіндеу жазықтығы 

солтүстік полюсте (Р) жер бетімен жанасады. Орталығындағы 

К тоғысу нүктесінен  түзу  сызықты жобалау сəулелері эква-

тор мен параллельдер меридиандармен қиылысатын 30º-60º 

ендіктер аралығында кескіндеу жазықтығына көшіріледі. 

Көшіру барысында сол параллельдердің жазықтықтағы 

радиусы анықталады. Меридиандар орталық нүкте полю-

стен таралатын бір-бірінен бірдей қашықтықта орналасқан 

тең бұрышты түзу сəуле түрінде жүргізіледі. 3.9 жəне 3.10 

 

суреттерде картографиялық тордың жартысы кескінделген. 



Қажет болғанда оның екінші жартысын жазықтыққа ойша 

көшіруге болады. Жоғары математикалық өлшемерді қажет 

етпейтітіндіктен оны ерте заманнан бері қолданып келеді. 

 

Қазіргі кезеңде картографиялық өндірісте картографиялық 



тордың тоғысу нүктелерінің жазықтықтағы орны математикалық 

əдіспен алдын-ала есептеліп шығарылатын перспективті емес  



əдістерде қолданылады. Тоғысу нүктелерінің жазықтықтағы 

ендіктері мен бойлықтарын, тік бұрышты координатта-

ры Х пен Y  есептеп шығару үшін күрделі теңдеулер жүйесі 

қолданылады. Олардың ішіндегі салыстырмалы түрде біршама  

қарапайымдарына  төменде  көрсетілген  теңдеулер  мысал   

болады:  




72

2.10-сурет. Перспективті 

проекция арқылы құрылған 

картографиялық тордың 

мысалы


2.9-сурет. Бір тоғысу нүктесінен 

таралатын орталықтан жобалау сəулесі 

К арқылы жарты шарлардың градус 

торларын алу



х=R

 · sіn j;

у = R x cos j· sіnl  

Бұл теңдеудегі R–6370 шақырым есебімен алынған Жер 

элипсоидының орташа радиусы, ал  j жəне l градус торларының 

тоғысу нүктелерінің географиялық координаттарының.  х  пен у 

координаттары жазықтықтағы тоғысу нүктелерінің координаттық 

білікке қатысты орны анықталады. 

Абцисса білігі ретінде орталық меридиан,  ал кордината білігі 

ретінде экватор алынады. Егер орталық меридианға 0º

 

көрсеткіш 



берсек, географиялық координаты j = 60º

 

с.е. l= 30º ш.б.



 

 болатын  

градус торларының «А» тоғысу нүктесі төменде көрсетілген тік 

бұрышты жазық коордиантқа иеболады:



х=6370 шақырым 

· 0,866 =5516,4шақырым;

у = 6370 шақырым 

· 0,5·0,5 = 1592,5шақырым.

1:200 000 000 масштабты картографиялық торды құру бары-

сында төменде көрсетілген өлшемдер алынады: 

  х=27,6 мм; у =8,0 мм.

Сонымен қатар, тоғысу нүктелерінің  В/j = 60º

 

с.е. l= 60º ш.б.  



х=27,6 мм; у =13,8 мм, С/j = 60º

 

с.е. l= 90º ш.б.  х=27,6 мм; у =15,9 



мм жəне барлық басқа нүктелердің координаттарын есептеп 

шығарады [2.11-сурет].    




жүктеу 11,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   141




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау