Оқулық Алматы, 012 Əож 330 (075. 8) Кбж

121
əсер ете алады. Мұндай ерекшелік бюджет-салық саясатының 
құралдарын таңдау кезінде шешуші болып табылады: экономика-
да циклдік құлдыраудың алдын алу үшін мемлекеттік шығындар 
артады (бұл аса күшті ынталандырушылық əсер болып табылады), 
ал экономикалық өрлеу жағдайында инфляциялық дүмпулерді 
басу үшін салықтар өседі (бұл сондай жұмсақ шектеуші шара 
ретінде саналады).
«Ұсыныс экономикасы» теориясын жақтаушылар салық мөл-
шерлемесін төмендетуді экономикалық өсудің маңызды факто-
ры деп санайды. Американдық экономист Артур Лаффер (1941 
жылы туылған) өткен ғасырдың 80-жылдары АҚШ президенті 
Рональд Рейганның экономиканы тұрақтандыру бағдарламасына 
қатысу барысында өзінің теориясын қалыптастырды. Ол «Лаф-
фер қисығы» арқылы сипатталатын «Лаффер əсері» деген атқа ие 
болды.
Лаффер қисығы
– бұл бюджетке түсетін салықтық түсім-
дердің салық мөлшерлемесінің деңгейіне тəуелділігін сипат-
тайтын қисық сызық. Салықтың нөлдік деңгейі кезінде мемле-
кет қазынасына ешқандай салықтық түсімдер түспейді. Салық 
мөлшерлемесінің 50%-ға (кейбір əдебиет көздерінде 35%-ға 
дейін) дейін өсуі кезінде бюджетке түсетін салықтық түсім дер 
максимум деңгейіне жетеді, ал салық мөлшерлемесінің одан 
ары артуы, бюджеттік түсімдерді төмендетеді. Бұл кəсіпкерлік 
қызметке деген ынтаны төмендетеді (себебі салықтың жоғары 
мөлшерлемесі кезінде кəсіпкерлер мен тұрғындар өздерінің 
тапқан табыстарының едəуір бөлігін мемлекет қазынасына ау-
даруға мəжбүр болады). Өз кезегінде, кəсіпкерлер банкроттыққа 
ұшырайды, соның салдарынан олар салықтан жалтарып жəне өз 
табыстарының бір бөлігін жасырып «көлеңкелі» бизнеске кетуі 
мүмкін. 100%-дық салық мөлшерлемесі кезінде экономика-
лық қызмет толығымен тоқтайды. Лаффер қисығы 5.4-суретте 
көрсетілген.
Сонымен, 
Лаффер əсері
– бұл кəсіпкерлік табысқа салынатын 
салықтардың тым жоғары болуына байланысты инвестициялық 
белсенділіктің жоғалуы мен еңбекке ынтаның төмендеуі салда-
рынан ресми экономиканың көлеңкелі экономикаға өтуі. 

122
Алайда, Лаффердің теориясы туралы көптеген экономистер-
дің арасында пікірталас туындап, тəжірибе жүзінде Лаффер əсері 
күтілетін нəтижелер əкелмеген деп жиі айтылады. Салықтарды 
төмендету мемлекеттің табыстарын қысқартады, бірақ бұл қыс-
қа мерзімді құбылыс, ал ұзақ мерзімде салықтардың төмендеуі 
халықтың жинақтарын арттырады, инвестициялар мен жұмыс-
бастылық өседі деген жорамалдар айтылған болатын. Бірақ бұл 
жерде экономиканың қисықтың қай жағында орналасқанын 
анықтау қиын. Сол себепті, сол уақыттарда АҚШ экономикасы 
бюджет тапшылығы мəселесін бастан кешіп халық жинақтары 
мен еңбек ұсынысы күтілгендей өсе қоймаған. Демек, инвестиция-
лар көлеміне салық мөлшерлемесінен басқа көптеген факторлар 
əсер етеді. Сондықтан бұл теорияның тəжірибеде қолданылуы 
аса мəселелі жəне күрделі болып табылады.
Ең алдымен, бюджет-салық саясатының мəн-мағынасын жете 
түсіну үшін, мемлекеттік бюджет туралы қарастыруымыз қажет. 

жүктеу 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: