X. Қандалалар отряды өкілдерінің жалпы сипаттамасы

Космополит қандаласы, адамның артынан жаппай кең таралған, бүкіл Солтүстік Евразияны және Солтүстік Американы толықтай жайлайды. Төсек қандаласы жалпақ денелі, ақшыл-қызыл түсті ұзындығы 3-5 мм. (еркегі ұрғашысынан кіші болады). Сыртқы хитинді жамылғысы бар, қоңыр-қыз-ғылт түсті, арнайы иісі болады. Тұрқы ұзынша келген, алдыңғы жағы сүйір. Құрсақ қимасы өзгеріп тұрады; ол қан сорып,тойымына байланысты: көп сорса дөңгеленеді, аз сорса ұзыншалау пішінді болады. Күндізгі жарықта, таса жерлерді тасалайды (сурет 19).

Сурет 19 – Төсек қандаласы (сол жақта аналығы, оң жақта - аталығы).

Түнде өз індерінен шығып, шағады, қан сорады. Кейбіреулері адамды күндіз де шағады. Көбінесе жұмыртқаларын кітап түбіне, қағаздарға салады. 2-3 күннен соң жұмыртқадан дернәсілдері шығады, олар қан сорып қорек-тенеді. Ересек қандалалар және олардың дернәсілдері көп уақыт (бірнеше ай) аш бола алады.

Бұл паразитті қан сорушы қанатсыз жәндіктер. Қан сорушылары ана-лықтары, аталықтары және олардың дернәсілдері болып табылады. Олар түнде өмір сүреді, ал күндіз қабырғалардың қуыстарында, обойдың астында, жиhаздарда, кітаптарда, көйлектерде, электроникаларда қараңғылау және жылы жерлерде және жануарларда өмір сүреді. Қандалалар 18 айға дейін өмір сүреді. Ересек қандала 1 минутта 1,25 м , ал дернәсілі – 25 см-гедейін еңбектеп жүреді

Қандалаларда өткір иісі жақсы дамыған, дамудың барлық фазаларында қанды ішеді, бір қан сорғанда 10-15 минут ішінде қандала 7 мкл қан ішеді.

Төсек қандалалары Екінші әлем соғысында кең таралды, бірақ40-60 жылдары жаппай дус-пестицидтерді қолданғаннан кейін олар аз кездесетін болды. Өте күшті пестицидтерді қолдануға рұқсат бермеуіне байланысты, олардың популяциясы қайта көбейе бастады (көбеюі бірнеше рет жоғарылады).