14Тақырып:Когерентті және когерентті емес шашырау. Когерентті амплитуда және нейтрондардың толқындық сыну коэффициенті.
Нейтрондарды тіркеу тікелей мүмкін емес. Себебі олар нейтрал болғандықтан затпен әсерлесуін байқау мүмкін емес. Бірақ нейтрондарпен затпен әсерлескенде олар әр-түрлі таңбалы иондар және зарядталған бөлшектер тудырады. Ал екінші ретті сәулеленуді қарапайым детекторлармен тіркейміз. Сәйкесінші нейтрондар детекторы қарапайым зарядталған бөлшектер детекторы болып табылады. Детекторда нейтрондармен интенсивті әсерлесетін зат орналасады. Затты тандайтын ең басты критерийлер ол реакция типі және екінші ретті сәулеленудің энергиясы. Нейтрондар детекторына әсерлесу қимасы үлкен заттар жарамды. Ядролық реакция түрлерінің көп болуы, қиманың нейтрондардың энергиясының түріне тәуелді болуы нейтрондарды тіркейтін құрылғылардың көптігіне әкеп соғады. Баяу нейтрондар үлкен қимаға ие реакцияларды тудырады, жылдам нейтрондарға кішкентай қимаға ие болатын реакцияларды тудырады. Мысалы 10В нейтронмен әсерлесіп гамма квантын тудыратын реакция Е=0,025эВ болғанда қима 4010 барн мәнге ие болады. Ал жылдам нейтрондар аймағында қима 0,2 барн мәнге ие болады. Сондықтан белгілі бір энергия аймағындағы нейтрондарды тіркеуге арналған детектерлер жасауға тура келеді. Ол детекторларды белгілі бір энергия аймағындағы нейтрондармен әсерлесетін заттар орналасады.
Нйетрондармен әсерлесудің әр-типі нейтрондарды тіркеу әдісінің негізгі принціпі бола алады. Белгілі бір әсерлесу түрін тандау реакция қимасының мәнімен және бөлшектің қасиетімен аңықталады. Нейтрондар детекторларында ядролардың зарядталған бөлшектерді бөлу реакциялары жүретін, заттарыд активтендіру болатын, радиациялық қармау болатын заттар пайдаланылады.
Нейтрондар энергияларына байланысты олардың тіркеу үшін әр-түрлә әдістер пайдаланылады. Е> 10 Мэв энергиясындағы нейтрондарды тіркеу көміртегі ядроларымен әсерлесу арқылы жүзеге асырылады. 0,1E энергиясындағы нейтрондарды 0,5кэВ энергияға дейін баяулатып оларды n+p=d+γ реакциясының өнімдері арқылы тіркейді немесе оларды жылулық энергияға дейін баяулату арқылы тіркеледі.
Баяу нейтрондарды тіркеу үшін жеіл ядролы заттар пайдаланылады. Литий, берилий, сутегі, гелий және т.б.Жеңі элементтер нейтронмен әсерлескенде альфа бөлшектер протондар бөлінеді. Ауыр ядроларды да пайдалану мүмкін. Ауыр ядроларды пайдаланған кезде олардың бөлінген жарықшаларын тіркейді. Немесе радиациялық қармау жүзеге асуы мүмкін. Радиациялық қармау болған кезде ядро гамма квант бөліп шығады. Реакция жарықшаларын, гамма кванттарын, альфа, бетта бөлшектерін тіркеу үшін ионизациялық камералар, пропорционалдық санағыштар қолданылады. Олардын құрамында 10В және 3Н элементтері бар газдар толтырылады немесе олардың қабырғаларын жіңішке Li немесе B элементтерінің қабатымен қаптайды. Ондай камералардың көлемі диаметрі 50 мм ге, ұзындығы 2 м жетуі мүмкін. Жылулық нейтрондарды тіркеуде өте үлкен эффективтілікке бор және гелий элементтер бар детекторлері ие болады. Баяу нейтрондарды тіркеу үшін сцинтиляциялық санағыштар пайдаланылады.
Жылдам нейтрондарды тіркеу үшн нейтрондарды парафин арқылы өткізіп баулатады. Жылдам нейтрондарды тікелей тіркеу үшін оларды сутегі атомдарымен соқтырып тебіліске ұшыраған ядролардан тіркейді
15.Тақырып:Нейтронография. Нейтрондарды есептеу қарқындылығы.Нейтрондардың энергитикалық ажыратуы.
Бүгінгі күнгі физиканың негізгі мәселесі барлық фундаментальдық өзара әрекеттесудің теориясын біріктіріп, олардың біртұтас теориясын жасау. Қазірдің өзінде электромагниттік және әлсіз өзара әрекеттесуді біріктірген теория жасалды. Бұл фундаментальды өзара әрекеттесу төменгі энергияларда біртұтас электрәлсіз әрекеттесудің әртүрлі көріністерін суреттейді және олардың арасындағы айырмашылық бөлшектердің энергиялары өскен сайын бірте-бірте жойыла бастайды.
Электрлік және күшті өзара әрекеттесуді бір электрядролық өзара әрекеттесу ретінде қарастыратын (“ұлы біріктіру”) жұмыстар да бар.
Ендігі кезек- табиғатта белгілі төрт фундаментальдық өзара әрекекеттесудің біртұтас теориясын (“кеңітілген супергравитация”) дүниеге келтіру.
Нуклидтің, яғни, басқалардан А және Z мәндері бөлек ядролардың активтілігі деп, 1 секунд ішінде ыдыраған ядролар санын айтады:
 . (27.4)
Белсенділіктің АХ жүйесіндегі өлшем бірлігі- беккерель (Бк), 1 с ішінде бір ыдырау болатынын көрсетеді. Ядолық физикада системадан тыс өлшем бірлігі пайдаланылады, ол- кюри (Ки): 1 Ки = 3,7.1010 Бк.
Ядролардың ыдырауы ығысу ережесімен іске асады, ол бойынша ыдыраудың нәтижесінде қандай ядро пайда болатынын көрсетеді:
α-ыдырауы үшін:
ZXA → Z-2YA-4 + 2He4. (8.1)
β- ыдырауы үшін:
ZXA → Z+1YA + -1e 0. (8.2)
Гамма сәуле шығару. сәуле –радиоактивтіліктің дербес түрі емес, ол тек   және  -ыдырауларымен қабатта пайда болады, сондай-ақ ядролық реакцияларда, зарядталған бөлшектер тежелгенде, олар ыдырағанда және т.б. пайда болады. спектрі сызықты. спектр-бұл кванттар санының энергиясы бойынша бөлінуі. спектрдің дискреттілігі, атом ядроларының энергетикалық күйлерінің дискреттілігін сипаттайды.
Достарыңызбен бөлісу: |
