122
- құрған жоспар бойынша мәтінді айтып беру(физикалық
шама, ұғым, заң туралы);
- параграф мәтініндегі
ең басты ұғымды анықтап, айту;
- анықтама, формула, қорытындыны жаттау;
- тақырып бойынша жолдастарыңа қоятын сұрақтарды әзірлеу;
- оқу материалының құрылымдық жүйесін көрсететін
сұлбаны жасау;
- мәтінде көрсеткен жағдаяттарға сәйкес немесе формуланы
қолдануға есептер құрастыру.
Көрсетілген тапсырмаларды беру сынып оқушыларының
білім деңгейлеріне, танымдылық белсенділігіне, жас ерекшелік-
теріне, табандылықтарына және т.б.байланысты. Мәтінмен
жұмыс істеудің негізі тапсырмалардың әр түрлі болуы. Әр түрлі
тапсырмалар оқушылардың қызығушылығын тудырып, өз
беттерімен еңбектенуге баулиды.
Физикадан жаңа білімді қалыптастыру түсіндірмелі-
иллюстративтік әдістен басқа да әдістерді қолдану арқылы (есеп
шығару, зертханалық жұмыстарды орындату) жүзеге асырылуы
мүмкін. Мысалы: механикалық энергияның сақталу және түрлену
заңын беруді мынадай: 10м/с жылдамдықпен вертикаль жоғары
лақтырылған тастың лақтырылған жердегі және максималь
көтерілу биіктігіндегі энргиясын анықтап, салыстырыңыз-деген
есепті шығартып, нәтижесін талдатудың негізінде заңдылықты
беруге болады. Тап осындай әдіспен «салмақсыздық», «асқын
салмақ» ұғымдарын беруге болады. Ол үшін лифтының еденінде
тұрған дененің салмағын үш жағдайға байланысты: а) лифт бір
қалыпты қозғалса; б) лифт бір қалыпты үдемелі қозғалса (а<0,
а>0); анықтатып, нәтижесін салыстыртып, қандай жаңдайда
дененің салмағы ауырлық күшіне тең болатынын, қандай
жаңдайда дененің салмағы ауырлық күшінен артық немесе кем
болатынын, қандай жаңдайда дененің салмағы нөлге тең
болатынын оқушылардың өздеріне дәлелдетіп, «салмақсыздық»,
«асқын салмақ» ұғымдарын беруге болады.
Білімді қорытындылап жүйеге келтіру сабағы.
Физикалық
білімді қорытындылап, қайталап бір жүйеге
келтіру сабағы тақырыпты немесе тарауды игерудің соңында
ұйымдастырылады. Мақсаты оқушылардың белгілі бір тақырып
немесе тарау бойынша білімдерін қорытындылау. Бұл сабақтарда
оқушылар қарастырылған тақырып немесе тарау бойынша білім
123
элементтерін тұтас, бір-бірімен логикалық байланыстағы жүйе
түрінде көрулері керек. Физикалық білімді бір жүйеге келтіріп
қайталау оқушылардың таным процесінің логикасы мен білім
әдіснамасын көріп түсінуге әсер етеді. Бұл сабақтың тағы бір
ерекшелігі бұрыннан меңгерілген оқушылардың білімдерін
тереңдете түседі.
Білімді қайталап еске түсіру әр типті сабақтарда тақырыпты
қарастырудың кез-келген кезеңдерінде жүзеге асыруға болады.
Физикалық білімді қорытындылап бір жүйеге келтіру сабағын
ұйымдастырып өткізу әдістемесі оның негізінде не жатыр соған
байланысты (ұғымдыр заңдар, теориялар, әлемнің жекелеген
физикалық бейнесі деңгейінде).
Мысалы: Нысанмен болатын құбылыстардың ортақ немесе
ерекше белгілірі негізінде «Кинематика» тарауын қайталауды
мына сұлба арқылы көрсетуге болады:
Сұлба 16.
Оқушылардың білімдерін бір жүйеге келтіру физикалық
шамалар негізінде жүйелендіруге болады. Мысалы:
Кесте .9.
Физи-
калық
шама-
ның аты
Шама-
ның
белгіле-
нуі
Шаманың
физикалық
мағынасы
Өлшем
бірлігі
Өлшеу
тәсілі,
өлшеу
құралы
Бұл қандай
шама:
салыстырма
лынемесе
инвариантты
масса
m
Дененің
қасиеті
инертілік пен
гравитация-
ның өлшемі
кг
Рычагты
таразы
инвариантты
Механикалық
қозғалыс
Траекторияның түріне
байланысты
Жылдамдықтың өзгеру сипатына
байланысты
Түзу
сызықты
Қисық
сызықты
Шеңбер
бойымен
Кезкелген
пішінді
бірқалыпты
Бірқалыпты
айнымалы
Траекторияның түріне
байланысты
Жылдамдықтың өзгеру сипатына
байланысты
Түзу
сызықты
Қисық
сызықты
124
Оқушылардың білімдерін қорытындылап бір жүйеге келтіру
сабақтарын әр түрлі әдістерді қолданып, ұйымдастырып өткі-
зіуге болады. Дәріс түрінде өткізуге болады, бірақ бұл әдіспен
өткізілетін сабақта оқушылардың танымдылық белсенділігі
жоғары болмайды. Оқушылардың танымдылық белсенділігі
жоғары деңгейде болу үшін интер белсенді әдісті қолданған
тиімді. Бұл әдісте мұғалім мен оқушылардың бірігіп әңгімелесіп
талдау нәтижесінде білімді қорытындылаушы сұлбалар сызылып,
кестелер толтырылады. Білімді қорытындылап бір жүйеге келтіру
сабақтарын семинар түрінде өткізу де тиімді. Бұл сабақтар үшін
оқушылар өз беттерімен қосымша әдебиеттерден материалдар
алып, әзірленіп, сабақта өздері жинақтаған мәліметтерін айтып,
пікір бөліседі
Ғылыми фактлар негізінде «Электродинамика» тарауындағы
фундаментальді тәжірибелер жөніндегі оқушылардың білімдерін
қайталап жүйеге келтіруді мына кестені толтыру арқылы жүзеге
асыруға болады:
Кесте 10.
Тәжірибенің
аты
Жыл
Тәжірибенің
мақсаты
Нәтижесі
Кулон
тәжірибесі
1785
Элетрлік
зарядтардың
өзара
әсерлесуін
зерттеу
Кулон заңы
Эрстед
тәжірибесі
1820
Электрлік және
магниттік
құбылыстардың өзара
байланысын зерттеу
Электр өрісінің магниттік
тілшеге әсері
Ампер
тәжірибесі
1820
Тогы бар өткізгіштер-
дің өзара әсерін зерттеу
Ампер заңы
Фарадей
тәжірибесі
1831
Электрлік және
магниттік
Элекромагниттік
индукция құбылысы және
болып
табылады
күш
F
Өзара
әсерлесу оның
өлшемі болып
табылады
Н
Динамо-
метр
инвариантты
жылдам-
дық
Уақыт
бірлігіндегі
жүрген жолы
м/с
2
Спидо-
метр
салыстыр-
малы
