101
ҧсынысының бастамашысы (ер, әйел, басқа тҧлғалар), неке қию жағдайы
(себебі).
Нақты мысалдардың талдауына тоқталайық.
Сҧралған отбасылардың жартысы ҥшін, тіпті тҧрпаттарына (бейәлеуметтік,
дағдарыстық, жанжалды) қарамастан, неке қию себептері махаббат пен отбасы
қҧру ықыласы емес, ал жҥктілік, яғни салдары ретінде жҧбайлықты мәжбҥрлі
ҧсыну болып табылған.
Еуропалық әлеуметтанушылар К. Аннтила және Я. Трост жағымсыз факторды
(ажырасу кӛзқарасынан) тек некеге дейінгі жҥктілік емес, ал «мәжбҥрлі»,
«шҧғыл» атты некелер болып табылады деп санайды, себебі олардың жалғыз
себебі баланың ерте дҥниеге келу келешегі болып табылады.
«Жанұя құрған себебім – жүкті болып қалу. Мен үйленуді жоспарлаған
жоқпын, жалғыз ӛзіме жаман емес болған» (отбасымен сұхбаттан)
«Жанұя құрылған жоқ, бұл кездейсоқ шағылысу болған, жоспарланбаған
жүктілік. Ол маған ұнаған жоқ, тіпті мен үшін жексұрын болған»
«Тұрмысқа шығуға уақыт келді деп ойладым, жүкті болдым. Жолдасым менен
кіші, алғаш рет кӛргеннен ғашық болдым деп айтқан, бірақ ол маған ұнаған
жоқ, балам әкесіз ӛспесін деп тұрмысқа шығуға келістім. Ӛмір ойдағыдай
болған жоқ, жолдасым оны сүймейтінімді түсініп, қыдыра бастаған, ұрыс
басталды. Оны сүйе алмай кеттім…»
«Тұрмысқа шығуды жоспарламадым, жүкті болдым. Жігітім оған тұрмысқа
шығуды ӛтінді, басқа жол болған жоқ, үйде ата-аналарым кӛп ішкен, ӛгей
әкем анамды ұрады, ағам да ішеді. Осының бәріне ары қарай қарауға
шыдамым таусылды, сондықтан тұрмысқа шығуға келістім. Бірақ бақыт
тапқан жоқпын, оны сүймеймін. Жолдасым ішуді бастады. Онымен 4 жыл
тұрып, одан кетуге шешім қабылдадым, бұл ӛмір емес…»
Іс жҥзінде некеге дейінгі жағымсыз жағдайлары бар отбасылар тобының 70%-
да неке ҧсынысының бастамашысы ерлер болған, бҧл олардың болашақ
баланың алдындағы жауапкершілігін айқындайды, бірақ бҧл, тарих
кӛрсеткендей, отбасы қҧрудың нағыз ықыласы емес. Мҧнда біз мәжбҥрлі
жҧбайылықты байқаймыз. Сирек жағдайларда неке ӛзара келісіммен немесе
ата-ана мен ағайындардың талабымен қиылады.
102
Алайда мәжбҥрлі неке дҥниеге келген баланың керексіздігін білдірмейді:
алынған деректердің талдауы 60%-ға дерлік отбасыларда балалардың
кҥтілгенін және жоспарланғанын кӛрсетті, 25% - балалардың пайда болуы
жоспарланбаған, бірақ, бҧған қарамастан, ата-аналар мҧндай жағдайдың
салдарына риза болды. Бірақ ата-ананың қалған бӛлігі, ал бҧл кӛбінесе аналар
балалардың туу туралы ойламай, оларға ықылас танытпаған, барлығы ойда
жоқта болды, бҧл ретте биологиялық әкелер ӛз жауапкершілігін мойындаған
жоқ.
Сәйкесінше, зерттелген отбасылардағы балаларды 15% бастапқыда кҥтілмеген
және керексіз екені туралы қорытынды жасауға болады. Мҧндайда қҧрсақтағы
баланың анасынан қанша жылулық пен махаббатты алмағандығын болжай
беруге болады. Бҧл балаға деген теріс ниеттіліктің алғашқы қадамы деп санауға
болады. Екінші қадамы баланың алғашқы ӛмір жылдарында ананың ӛздігінен
балаға лайықты тәрбие мен кҥтім бере алмауы болды. Сол сәтте олардың
балалары ҥшін ҥлкен бақыт - алғашқы ӛмір жылдарының ең ауыр сәттерін
бастан ӛткеруге кӛмектескен мейірімді жандардың қасынан табылуы.
Аналардың ӛмірбаян талдауы еркін, бҧзылған ӛмір салтына мҥмкіндік берген,
бейберекет отбасыларда тәрбиеленген, ата-ананың тарапынан бақылауда
болмаған жас қыздар екенін кӛрсетті. Сҧралған әйелдердің біреуі балалар
ҥйінде тәрбиеленген. Олардың әрқайсысы, ӛкінішке орай, мҧндай ӛмір
салтының салдарына аса мән бермеген, ең бастысы, олар жҥкті болып
қалатындары туралы білмеген.
Балаларды дҥниеге әкеліп, олар ананың рӛліне дайын болмаған, сондықтан осы
әйелдер аналық бақытты сезінгенше, олардың балаларына біраз қиындық
кӛруге тура келді.
«Мен ӛзімді елемейтін отбасыда ӛмір сүріп, тәрбиелендім. Бір бӛлмелі шағын
пәтерде анаммен, ӛгей әкеммен және шешем бір, әкеміз басқа ініммен бірге
тұрдым. Ӛгей әкем қатты ішіп, анамды ұратын. Мен еркін ӛмір сүрдім,
қыдырдым, арақ іштім, жігіттермен таныстым. Жүктіліктің 4-ші айында
ішім біліне бастады да, мен ӛзімнің жүкті болып қалғанымды түсіндім. Бұл
мен үшін күтпеген жағдай болды. Болашақ баламның әкесі одан біржолата
бас тартты. Мен оны жалғыз басты әйел ретінде тудым. Туды, болды. Оны
туғаннан ӛзімді бақытты сезінген жоқпын, ондай ниетім де болған жоқ.
Қиындықтар кӛбейе түсті. Қызымның жүрегі ауру болып туды. Ақшам
емдеуге де, тамаққа да жетпеді. Мүгедек балалар қоғамы оған ота жасауға
кӛмектесті. Ал қазір мен қызымсыз ӛмір сүре алмаймын. Бұрын ол менің аяқ-
103
қолымды байлап қоятын жағдай секілді кӛрінсе, қазір олай емес. Маған қиын
болған кезде тек қана қызым қасымнан табылады да әрдайым кӛмекке келеді.
Бірақ менің осыны түсінуім үшін қызым қаншама қиындық кӛріп, ӛзінің ақысыз
анасынан қаншама ұрыс естіді.».
Мҧнда ӛнегелі-жыныстық тәрбие, отбасылық ӛмірге дайындықтар әлі кҥнге
дейін білім беру мекемелерінің бағдарламаларында лайықты тҥрде кӛрініс
таппағандығын айта кету қажет, Әрине, бҧл мәселелермен бірінші кезекте ата-
аналар айналысуы қажет екенін айтуға болады, бірақ, егер осы жас-болашақ ана
қыздардың ата-аналары жақсы ҥлгі болып табылмаса және адамгершілікке жат
ӛмір салтын ҧстаса, немесе осы қыздар отбасыда тҧру тәжірибесіне ие болмай,
балалар ҥйінен шықса, не істеу қажет?
«17 жасқа дейін жетімханада ӛскем. Ол уақыт туралы жаман естелігім
қалған жоқ, мені бағып-қақты, мені күтті. Маған 17 жас толған кезде мен ӛз
бетіммен тұра бастадым. Жатақханада тұрдым, онда әрдайым жиналып
арақ ішетінбіз, қыдыратынбыз, есірткі қолданатынбыз. Осылайша 3 жыл
тұрдым. Кейіннен бір жігітпен таныстым. Ол да ішуді жақсы кӛретін. Бір
рет біз онымен қатты ұрысып қалдық та, мен пышақ ала сап, оны ӛлтіре
жаздадым. Одан кейін біз ажырасып кеттік. Баланы мен жалғыз тудым.
Балам әлсіз, ауру туды. Дәріге ақшам болған жоқ. Мен баламды нәрестелер
үйіне тапсырдым. Мен балама барып тұрдым, жұмыс істеп, күн кӛрдім.
Дәрігерлер маған баланы алып кетуге асықпауды ұсынды. Солай мен баламды
3 жасында ғана қайтып алдым. Нәрестелер үйіне ауру баланы ӛткізіп, қайтып
дені сау баланы алдым!» (отбасымен сұхбаттан)
Жағымсыз некеге дейінгі одағы бар отбасыларда таңдауды ата-аналары мен
жақындарының қолдамауы жиі кездескенін, бҧл салдарында кейінгі жҧбайылық
қатынастарға әсерін тигізгенін айта кету маңызды.
Осылайша, келесілерді атап кӛрсетейік: арнайы ӛтемдік шараларды мынандай
некеге дейінгі қатынастардың ерекшеліктері қажет етеді: бір-бірінен алған
алғашқы теріс әсер, таңдауды ата-аналарының немесе жақындарының
қолдамауы, жҥктіліктің себебінен мәжбҥрлі жҧбайлық. Зиянды некеге дейінгі
қатынас, кӛбінесе жанжалдың тақырыбында немесе сылтауларында кӛрініс
тауып, некеде жалғасын табады.
4.3.7.
Балаларды жоспарлаудағы сауатсыздық және ата-ана болуға
дайын еместігі
Достарыңызбен бөлісу: |
