40
білім беру бағдарламалары әзірленді (Сарань қ.), балалар маслихаттары
қҧрылды (Павлодар, Ақсу, Екібастҧз, Балхаш, Қызылорда, Ӛскемен қалалары),
Павлодар қаласында мектеп омбудсмендері жҥйесі қҧрылған және белсенді
тҥрдек жҧмыс істейді, оған балалар қҧқықтары бойынша ӛкілеттік берілген 266
бала кіреді. «Балаға оң кӛзқарас танытқан қала» бастамасын іске асыру
тәжірибесін зерделеу, қорытындылау және жҥйеге келтіру қажеттілігіне
байланысты Балаларды қорғау комитеті мен БҦҦ (ЮНИСЕФ) Балалар қоры
республика ӛңірлерінде ҧдайы семинар-тренинг ӛткізеді.
3.2.
Отбасыларды әлеуметтік қолдау жүйесі
Халықты әлеуметтік қорғау жҥйесінде балалы отбасыларын әлеуметтік қолдау
мәселелері ерекше орынға ие. Аталған мәселелер ҧлттық заңнамада нақты
кӛрсетілген – бҧлар «Балалы отбасыларына берілетін мемлекеттік
жәрдемақылар туралы», «Мемлекеттік атаулы әлеуметтік кӛмек туралы»,
«Тҧрғын ҥй қатынастары туралы», «Қазақстан Республикасында мҥгедектерді
әлеуметтік қолдау туралы», «Кемтар балаларды әлеуметтiк және медициналық-
педагогикалық тҥзеу арқылы қолдау туралы», «Міндетті әлеуметтік сақтандыру
туралы» және т.б. заңдар. Кӛрсетілген заңдар балаларды мемлекеттік
әлеуметтік қолдауға және олардың ӛмір сҥру сапасын арттыруға бағытталған ең
тӛменгі мемлекеттік әлеуметтік стандарттардың сақталуына қҧқықтарды
реттейді. 2012 жылғы 14 ақпанда Ананы қорғау туралы ХЕҦ конвенциясы
ратификацияланды, бҧл да республиканың аталған саладағы халықаралық
стандарттардың орындалуы мен сақталуына мҥдделі екенін растайды.
Қазақстан Республикасында жергілікті атқарушы органдар Бюджет
кодексіне, «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару
туралы» Қазақстан Республикасының Заңына, жергілікті ӛкілетті және
атқарушы органдардың ӛзге де нормативтік қҧқықтық актілеріне сәйкес
жергілікті бюджет қаражаты есебінен әлеуметтік кӛмек кӛрсетеді. Біржолғы
ақша қаражаты тҥрінде әлеуметтік кӛмек есептеу ҥшін ЗТМО дерекқоры
пайдаланылады.
Әлеуметтік кӛмек алуға:
1 жасқа
дейінгі балалар;
16 жасқа дейінгі мҥгедек балалар;
18 жасқа дейінгі тӛрт және одан да кӛп балалары бар кӛп балалы
отбасылар;
қаланың балалар ҥйлері мен пана ҥйлерінің бітірушілері;
ата-анасының біреуінен немесе екеуінен айырылған жетім балалар;
41
жиынтық табысы кҥнкӛріс деңгейінен тӛмен аз қамтылған отбасылар
қҧқылы.
Тҧтынушыға кӛрсетілетін мемлекеттік қызметтің нәтижесі:
жеке есеп шоттарына ақша қаражатын аудару жолымен әлеуметтік кӛмектің
тӛленуі;
тегін қызметтер кӛрсету тҥріндегі әлеуметтік кӛмек:
қалалық жолаушылар кӛлігінде тегін жҥру;
тегін дәрі-дәрмектік қамтамасыз ету;
мерзімді басылымдарға
тегін жазылу;
тегін тіс протездеу (асыл металдардан жасалған протездерден басқа);
мерекелік және атаулы кҥндерге әлеуметтік кӛмек.
Бала
туған,
асырап
алған,
сондай-ақ
балаларды
қорғаншылыққа
(қамқоршылыққа) алған отбасылардың:
бала тууына
байланысты жәрдемақы;
бала кҥтіміне байланысты жәрдемақы (бір жасқа дейінгі балалар ҥшін);
отбасының жан басына шаққандағы орташа табысы кҥнкӛріс себетінен
тӛмен болған жағдайда балаларға жәрдемақы алуға қҧқығы бар.
Бала тууына және 1 жасқа дейінгі бала күтіміне байланысты жәрдемақы
тағайындауды облыстардың, Астана және Алматы қалаларының Жҧмыспен
қамту және халықты әлеуметтік қорғау департаменттері жҥзеге асырады.
Жәрдемақыларды тағайындау және тӛлеу тәртібі «Балалы отбасыларына
берілетін мемлекеттік жәрдемақылар туралы» Қазақстан Республикасының
Заңымен, «Балалы отбасыларына берілетін мемлекеттік жәрдемақылар туралы»
Қазақстан Республикасының Заңын іске асырудың кейбір мәселелері туралы»
Қазақстан Республикасы Ҥкіметінің қаулысымен реттеледі.
Жәрдемақылар тағайындау ҥшін қҧжаттар қабылдауды тҧрғылықты жер
бойынша Зейнетақы тӛлеу жӛніндегі мемлекеттік орталықтар (ЗТМО) жҥзеге
асырады.
Жәрдемақыларды тӛлеу «Балалы отбасыларына берілетін мемлекеттік
жәрдемақылар туралы» Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 28
маусымдағы Заңына сәйкес жҥзеге асырылады.
Бала тууына байланысты жәрдемақы – бҧл бала тууына байланысты
тағайындалатын және тӛленетін ақша қаражаты. Екі және одан да кӛп бала
42
туған кезде бала тууына байланысты жәрдемақы әрбір бала ҥшін
тағайындалады және тӛленеді. Бала тууына байланысты жәрдемақы ӛтініш
білдірген кҥннен бастап тағайындалады және бір жолғы тӛленеді.
Бала тууына байланысты жәрдемақы әрбір бала ҥшін 30 айлық есептік
кӛрсеткіш (АЕК) мӛлшерінде белгіленген (АЕК теңгеде, қосымшаны
қараңыз)
27
;
ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің деректері бойынша
2011 жылы бала тууына байланысты мемлекеттік жәрдемақыны 378643 адам
алған. Жәрдемақы мӛлшері 45 360 теңгені қҧрады
28
.
1 жасқа дейінгі баланың күтіміне байланысты жәрдемақы бала туылған
кҥннен бастап тағайындалады және ол бір жасқа толғанға дейін тӛленеді.
Аталған жәрдемақы отбасының табыстарына қарамастан тағайындалады.
1 жасқа дейін баланың кҥтіміне байланысты жәрдемақылар мӛлшері мынадай
(бала кҥтіміне байланысты жәрдемақы мӛлшері балалардың туу кезектілігіне
байланысты белгіленеді):
1-ші балаға – 5,5 АЕК;
2-ші балаға – 6,5 АЕК;
3-ші балаға – 7,5 АЕК;
4 және одан кӛп балаға - 8,5 АЕК
ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің деректері бойынша
2011 жылы 1 жасқа дейінгі баланың кҥтіміне байланысты мемлекеттік
жәрдемақыны 321081 адам алды. Жәрдемақы мӛлшері бала туудың
кезектілігіне байланысты 8316 теңгеден бастап 12852 теңгеге дейін қҧрады.
Жәрдемақы тағайындауға ӛтініш білдіру мерзімі бала туылған кҥннен бастап он
екі айдан аспауға тиіс.
Жәрдемақылар тӛлеуді тоқтату ҥшін негіздемелер:
бала ӛлімі;
баланы толық мемлекеттік қамтамасыз етуге анықтау болып табылады.
27
Балалары бар отбасыларға берілетін мемлекеттік жәрдемақылар туралы»
Қазақстан
Республикасының 2005 жылғы 28 маусымдағы № 63 Заңы
28
«Қазақстанның әйелдері мен еркектері». ҚР Статистика агенттігінің статисткалық жинағы, Астана
2012
