52
12.Егер де Сіздің балаңыз басқа бір баланы ұрып не итеріпжіберсе
немесе күнәсіз жазаласа, елеп-ескермеу Сіздің қолыңыздан келе ме?
13.Баланың егер де бір нәрсені алып бер деп жылап сұранып
тұрса, Сіз осыған ұстамдылық ете білу қолыңыздан келе ме?
Тест: «МДББМ-нің тәжірибелі тәрбиешісі»
Психолог:Бізге-тәрбиешілерге, тікелей қатысы бар бір қатар сұрақтарға
жауапберуді ұсынамын.
Мақал-мәтелдерсіздердің қызметтеріңіздің портретін құруға көмектеседі.
1.Балабақша тәрбиешісі-бұл...
А) Жуас ат бәрін көтереді
Б) Аналық арасыз бала өледі
В) Темірден соғылған, найза ұшынан ас ішкен
2.Педагогикалық ұжым-бұл...
А) Өмір сүру, мұхит кешкендей
Б) Бір қарақшының жеті қараушысы болады
В) Құралған ыдыс екі ғасыр тұрады.
3.Балаларды оқыту-бұл...
А) Не ексең, соны орасың
Б) Жіп болса, орамға да жетеді
В) Жолға шықсаң, жолазығың болсын
4.Балаларды тәрбиелеу-бұл...
А) Жеті жыл жұмыс атқарып, жеті дана шам алып, ол да қалды сөніп
Б) Уақыт өте бәрі ұмытылады
В) Басшысы мықтының, өзі мықты
5.Балаларды дамыту-бұл...
А) Дәл қазір азықсыз емес
Б) Биік ұшқан, төмен қонады
В) Таяқтың екі ұшы бар
6. Ата-аналармен жұмыс-бұл...
А) Сатып алынбаған қағаз, үйдегі хат
Б) Жақсылығын асыр, жамандығын жасыр
В) Жаяу жүргінші тәсілімен
Ата - ананың балаға қаншалықты көңіл бөлуін анықтайтын әдістеме
Сұрақтар ----------------------------------------------------------ия -------жоқ
1. Мен балама өз балалық шағымды айтып отырамын жасыл сары
2. Баларыммен сирек ойнаймын сары жасыл
3. Менің балам әрдайым маған өз сырын айтуға дайын жасыл сары
4. Басына түскен қиындықтарымен менімен бөлісетіне сенімдімін жасыл
сары
5. Мен ойлаймын, кез - келген баланың ісіне үлкен мән беру керек себебі, оның
барлығы ұйымшылдыққа тәрбиелейді қызыл
6. Айына екі рет баламмен бірге қыдырамын жасыл сары
53
7. Егер менің балам үй тапсырмасын орындауға көмек сұраса, мен
көмектесуге әрдайым дайынмын жасыл сары
8. Баламның қандай оқулықтарды сүйіп оқитынын жақсы білемін жасыл
сары
9. «3» немесе «2» баға алса, міндетті түрде жазалаймын қызыл
10. Баламды мақтау үшін әрдайым сылтау іздеймін жасыл қызыл
11. Бірге сырласып, әңгімелескенді жақсы көреміз жасыл сары
12. Кейде мен уақытымды, тек балаға ұрысуға ғана жұмсайтын сияқтымын
қызыл
13. Әрқашан баламның басынан сипап, құшақтаймын жасыл сары
14. Менің дауыс ырғағым тек бұйырып, қатаң сөйлеу қызыл
15. Балаларыммен бірге үйге берілген тапсырмаларды орындауым керек,
себебі, олар өз еріктерімен орындамайды қызыл
16. Баламның қандай арманы бар екенін жақсы білемін жасыл сары
17. Басқа біреудің балаларын немесе өзімді өнеге тұтамын қызыл
18. Балам ашуланып бір нәрсе бүлдірсе, міндетті түрде жазалаймын қызыл
19. Оқыған кітаптарды немесе көрген киноны бірге талқылаймыз жасыл
сары
20. Үйдегі келеңсіз жағдайларды балаларыма айтып отырамын жасыл
21. Мен ауырғанда немесе шаршағанда балам оны сезеді және көмектеседі
жасыл сары
22. Менімен бірге жие болғанды жақсы көретінін әрқашан айтып жүреді
сары
23. Баламмен сөйлескенді өте жақсы көремін жасыл сары
Қорытынды: әр түстерді жеке - жеке санап, әр түске бір ұпайдан беріледі.
Әр түстің өз ұпайларын санаймыз.
Жасыл түсті шаршылар:
А) 0 - 5 ұпай аралығында - балаңызға сіздің көңіл бөлуіңіз жетіспейді.
Әрдайым жұмыстан қолыңыз тимейді бірақ, бала сіздің көңіл бөлуіңізді күтеді.
Балаға көп көңілдің саны емес, сапасы маңызды. Жұмыстан кейін тамақ
әзірлеудің үстінде немесе ыдыс жуып тұрып балаңызбен сөйлесіңіз.
Б) 5 - 10 ұпай аралығында - балаңызға көп көңіл бөлінбейді. Тек
тамақтандырып, киіндіріп және күнделікті қарау, ол көңіл бөлінген болып
есептелмейді. Балаңыздың ішкі жан - дүниесіне көбірек көңіл бөлгеніңіз жөн.
В) 10 - 15 ұпай аралығында - балаңызға көп көңіл бөлесіз. Балаңыз сізге
әбден сенеді және арқа түзейді. Барлық қиындықтарда сіздің алып шығатынына
үлкен сеніммен қарайды. Болашақта жеке тұлға ретінде жақсы азамат болып
өсуіне кепілдік береді.
Сары түсті шаршылар:
А) 1 - 4 ұпай аралығында - сіздің балаңызға көп көңіл бөлінеді. Мүмкін ол
көп те шығар. Ойланыңыз, балаңыздың бос уақыты жеткілікті ме? Мүмкін оның
келеңсіз жағдайларын сіз шешетін шығарсыз? Осылай қалыптаса берсе, баланың
жеке тұлға болып өсуі тоқтатылады, балаңыз кейбір жағдайларды өзі шеше
алмай, өзіне деген сенімін жоғалтып, сізге тәуелді болып қалуы мүмкін.
Б) 5 - 9 ұпай аралығында – мүмкін сіз жасыл шаршылардан да осындай
ұпай жинаған шығарсыз, ол балаңыздың сізден өзіне деген көңіл бөлетінін
54
күтеді. Балаға күнделікті үйдегі жағдайларда көбірек көңіл бөліп, оның өзіндік
пікірлерін тыңдап, ақылдасыңыз.
В) 9 - 13 ұпай аралығында - сіздің көңіл бөлуіңіз балаға өте қажет. Егер де
сіз жұмыстан қолыңыз тимесе, күнделікті әр бос минутыңызды балаға арнауға
тырысыңыз. Уақытында балаңызды мақтауды, басынан сипауды ұмытпағаныңыз
жөн. Уақыт өте келе сіздің балаңызбен тіл табысуға қиындық туғызуы мүмкін.
Қызыл түсті шаршылар:
А) 0 - 2 ұпай аралығында - сіздің отбасында барлық жағдайлар жақсы:
балаға жеткілікті көңіл бөлінеді. Баланың өзіне - өзі бағалауы дұрыс
қалыптасқан.
Б) 2 - 4 ұпай аралығында - сіз балаға өте қатал қарайсыз немесе сіз балаға
көп көңіл бөлмейсіз. Сондықтан, ол сізді өзіне қарату үшін әр түрлі жағымсыз
істер жасауы мүмкін. Кез - келген нәрселерге ұрса бермеңіз. Баланы көбірек
қолпаштап, келесіде барлығы жақсы болатынына сендіріңіз.
В) 4 - 8 ұпай аралығында – Балаға үнемі ұрсып, ақыл айтқандықтан балада
да тәрбие саласы бойынша дәл осындай пікір қалыптасқан. Сондықтан бала
әрдайым сізді ашуландырып, айқайлауыңызды күтіп тұрады. Өзіңізді өзгертуге
тырысыңыз, Ешқандай себеп болмаса да, баланы көбірек мадақтауға, басынан
сипап жай сөйлесіп үйреніңіз. Дәл осылай қалыптаса берсе, күнделікті үйдегі
айқай - шу азайып, балаңыздың сабағы да жақсарып, ара - қатынасыңыз
дұрысталғандығыңызға көзіңіз жетеді. Жай сөйлесіп, түсіндірудің сізге де,
балаға да жақсы қасиет екенін ұмытпағаныңыз жөн.
С. Спилбергер бойынша өзін-өзі бағалаудың тұлғалық шкаласы
Бұл әдіс стреске тұлғаның жеке сезгіштігі ретінде алаңдау деңгейін
анықтауға және тұлғаның көп жағдайда қорқу, қауіптену жағдайын сипаттауға
мүмкіндік береді.
Сыналушыға ескерту:
Төмендегі сөйлемдерді зейін қоя оқып, оң жағындағы тиісті цифрларды
сызыңыз.Жауап беруге көп ойланбаңыз, себебі дұрыс не бұрыс жауап бәрі-бір
жоқ.
№ Сөйлемдер
Е
шқа-
шанда
К
ейде
ж
иі
ұ
дайы
1
Мен қанағаттанғанымды сезінемін
1
2
3
4
2
Мен тез шаршаймын
1
2
3
4
3
Мен оңай жылап жіберемін
1
2
3
4
4
Мен басқалар сияқты бақытты болғым
келеді
1
2
3
4
5
Мен кейде тез шешім қабылдай
алмағандықтан жеңіліп қаламын
1
2
3
4
6
Мен өзімді сергек сезінемін
1
2
3
4
7
Мен салмақты, салқын қанды, жинақы
сезінемін
1
2
3
4
8
Қиыншылықты күту мені өте алаңдатады
1
2
3
4
9
Мен кейбір ұсақ-түйекке күйзелемін
1
2
3
4
55
1
0
Мен өзімді бақытты сезінемін
1
2
3
4
1
1
Мен
бәрін
де
жүрекке
жақын
қабылдаймын
1
2
3
4
1
2
Маған өзіме деген сенімділік жетпейді
1
2
3
4
1
3
Мен өзімді қауіпсіз жағдайдамын деп
сезінемін
1
2
3
4
1
4
Мен қиыншылықтар мен қысылтаяқ
жағдайлардан қашамын
1
2
3
4
1
5
Менде жабырқау сәттер болады
1
2
3
4
1
6
Мен риза боламын
1
2
3
4
1
7
Барлық ұсақ-түйектер мені алаңдатады
және ойландырады
1
2
3
4
1
8
Мен көңілім түңілген нәрсеге көп
алаңдаймын.Ол туралы тіпті ұмыта алмаймын
1
2
3
4
1
9
Мен салмақты адаммын
1
2
3
4
2
0
Мен
өзімнің
жұмыстарым
туралы
ойласам күшті мазаланамын
1
2
3
4
Сұрақтар екі кіші шкаладан тұрады: Тұлғаның қасиеті жіне эмоциялық
жағдайы ретінде алаңдауын өлшеу.
Нәтижелерін есептеу:
2,3,4,5,8,9,11,12,14,15,17,18,20
сұрақтары
жауабының
сомасынан
1,6,7,10,13,16,19 сұрақтары жауабының сомасын алып таста. Оған 35 санын қос.
Егер Спилбергердің шкаласы бойынша көрсеткіштің сомасы 30 ұпайға дейін
болса- алаңдаудың төменгі деңгейі; 30-дан 45- орташа; 45- тен көп болса-
алаңдаудың жоғары деңгейі. Алаңдаушылық деңгейі жоғарғы сыналушыға
ерекше назар аударған дұрыс, оған психологиялық көмек жүйесін құру жөніндегі
іс-шараларды жүзеге асыру керек.
Филлипстің мектептегі қобалжуды анықтауға арналған сұрақнамасы
Әдістеменің мақсаты: Кіші және орта мектеп оқушыларының мектепке
байланысты қобалжуының деңгейін зерттеу.
Жас шектеулері: Сұрақнама кішіжәне орта мектеп жасындағы балаларға
арналады.Орта мектептің 3-7 сыныптарында қолдану қолайлы.
Диагностика өткізілуі: Диагностика жеке және топтық формада
жүргізіледі. Сұрақтар ауызша немесе жазбаша ұсынылады.Сұрақнаманы
жүргізгенде бөлмеде сынып жетекшісі мен мұғалімнің болмағаны жөн
Қажетті
құралдар:
Зерттеуді
жүргізуге
сұрақнама
мәтінімен
оқушылардың санына сәйкес парақ
56
Нұсқау:
“Балалар,
қазір
сіздерге
мектепте
өздеріңізді
қалай
сезінетіндіктеріңіз туралы сұрақтар ұсынылады.Мұнда дұрыс және дұрыс емес
деген жауаптар болмайды.Шынайы жауапаптарыңыз қажет.Жауап парағының
жоғары жағына атыңызды, фамилияңызды,сыныбыңызды жазыңыз.Сұраққа
жауап бергенде оның нөмірі және жауапқа келіссеңіз “+”,келіспесеңіз “-
“қойыңыз.
Сұрақнаманың мәтіні:
1.Саған барлық сыныптағылармен бір деңгейде болу қиын ба?
2.Мұғалім тапсырманы қаншалықты деңгейде білетініңді тексеруге
дайындалса сен қобалжисың ба?
3.Мұғалімнің қалауымен саған сыныпта жұмыс жасау ұнайды ма?
4.Сенің сабақты білмегендігіңнен мұғалімнің қатты ашуланғаны түсіңе
кірді ме?
5.Сені сыныптан біреу ұрып жіберген кез болды ма?
6.Мұғалімнің не айтып тұрғанын түсінбейінше сен оның жаңа материалды
түсіндіруіне асықпағанын жиі қалайсың ба?
7.Жауап бергенде немесе тапсырманы орындағанда қобалжисың ба?
8.Қателік жасап қоюдан қорқып сабақта өз ойыңды айтпай қалған кездерің
болды ма?
9.Сені тақтаға жауап беруге шақырғанда тізең дірілдемейді ме?
10.Әртүрлі ойындар ойнағанда сыныптастарың саған жиі күле ме?
11. Өзің күткендегіден төмен баға қойған кез болды ма?
12.Сені екінші жылға қалып қою сұрағы ойландармай ма?
13.Таңдау жасауды қажет ететін ойындардан қашқақтайсың,өйткені сені
ешкім таңдамай қояды?
14.Сені жауап беруге шақырғанда дірілдеп кететін кез бола ма?
15.Сенің қалағаныңды сыныптастарыңның ешқайсысы жасағысы
келмейтін сезім сенде жиі туындай ма?
16.Тапсырманы орындамас алдында қатты қобалжисың ба?
17.Саған ата-анаң күткен бағаны алу саған қиын ба?
18.Сен кейде сыныптың ішінде нашар болып қаламын деп қорқасың ба?
19.Сен қателік жасап қойғанда сыныптастарың саған күлеме?
20.Сен сыныптастарыңа ұқсайсың ба?
21.Тапсырманы орындағаннан кейін дұрыс орындағаның туралы
мазасызданасың ба?
22.Сыныпта жұмыс жасағанжа бәрін есте сақтап қалғаныңа сенімдісің бе?
23.Кейде саған мектепте мұғалімнің сұрағына жауап бере алмай қалған
түстер ене ме?
24.Көптеген балалар саған достық қарым-қатынаста ма?
25.Сенің жұмысыңның нәтижесі сыныптастарыңның жұмысымен
салыстыратынын білсең тапсырманы аса ынталылықпен орындайсың ба?
26.Сенен сұрағанда қобалжымауды диі армандайсың ба?
27.Кейде таласқа түсемін деп қорқасың ба?
28.Мұғалім сенің сабаққа дайындығыңды тексеремін деп айтса,жүрегіңнің
қатты соғып кететінін сезесің бе?
57
29.Сен жақсы баға алғанда сыныптастарыңның бірі жарамсақтанып жатыр
деп ойлай ма?
30.Балалар ерекше көңіл аударатын сыныптастарыңмен бірге өзіңді жақсы
сезінесің бе?
31. Сыныптастарыңның саған өкпелететін сөздер айтқан кездері болды
ма?
32.Қалай ойлайсың,оқуды үлгермей жатқан балалар өзінің орнын
жоғалтып алады деп ойлайсың ба?
33.Сенің сыныптастарыңның көпшілігі саған назар аудармайтынға ұқсай
ма?
34.Күлкілі болып көрінуден жиі қөрқасың ба?
35.Мұғалімдердің сенімен қатынас жасауына көңілің тола ма?
36.Өзге сыныптастарыңның анасы секілді сенің анаң да кештер
ұйымдастыруға көмектеседі ме?
37.Айналадағылар сен туралы не ойлайтыны сені қобалжытқан кез болды
ма?
38.Қазіргіден гөрі болашақта жақсы оқуға үміттенесің бе?
39.Мектепте сыныптастарың сияқты сен де жақсы киінемін деп ойлайсың
ба?
40.Сен жауап беріп тұрғанда сырттан қалай көрінетінің туралы жиі
ойланасың ба?
41.Қабілетті балалар сыныптағы өзге балаларда жоқ ерекше құқықтары бар
ма?
42. Сенің сыныптастарыңның ішінде кейбіреуі егер сен олардан жақсы
көрінсең ызаланады ма?
43.Сенің сыныптастарыңның саған деген қатынасына көңілің тола ма?
44.Мұғаліммен жалғыздан-жалғыз қалғанда өзіңді жақсы сезінесің бе?
45.Сыныптастарың кейде сенің сырт келбетіңмен мінез-құлқыңа күледі
ме?
46.Өзіңнің мектептегі жұмысың туралы басқа балаларға қарағанда
мазасызданамын деп ойлайсың ба?
47.Егер сен мұғалімнің сұрағына жауап бере алмай қалғанда әне-міне
жылап жіберемін деп сезінесің бе?
48.Ертең мектепте не болады деп көп уақытқа дейін ұйқтай алмайтын
кездерің болды ма?
49.Қиын тапсырманы орындап жатқанда бұрын білетініңді ұмытып
қалғандай сезінесің бе?
50.Өзіндік жұмыс жазып отырғанда қолың аздап дірілдемей ме?
51.Мұғалім
сыныпқа
тапсырма
беремін
деп
айтса
ашулана
бастайтыныңды сезесің ба?
52.Мектепте сенің біліміңді тексеру сені қорқытады ма?
53.Мұғалім өзіндік жұмыс беріп жатқанда орындай алмай қаламын деген
қорқынышты сезесің бе?
54.Сенің сыныптастарыңның қолынан келетін бірақ сен орындай
алмайтын тапсырма туралы түстер саған енеді ме?
58
55.Мұғалім тапсырманы түсіндіріп жатқанда сенің сыныптастарың саған
қарағанда жақсы түсінеді деп ойлайсың ба?
56.Мектепке бара жатқанда мұғалім сенен сабақ сұрап немесе тексеру
жұмысын береді деп мазасызданасың ба?
57.Тапсырманы орындап жатқанда ол үшін “2”аламын деп сезінесің бе?
58.Барлық сыныптың алдында тақтада тапсырма орындап тұрғанда аздап
қолың дірілдей ме?
59
Қорытынды
Ұлы Абай атамыз «Адамның адамшылдығы- ақыл, ғылым, жақсы ата,
жақсы ана, жақсы құрбы, жақсы ұстаздан болады» деп көрегендікпен ой түйген.
Бала өміріне қажетті тәлім-тәрбиенің іргетесы ата-ана арқылы отбасында
қаланады.
Дана халқымыз «Ұядан не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» демекші, ата-
ананың әрбір іс -әрекеті балаға үлкен сабақ. Әрбір ата-ана өз балаларының
тұңғыш тәрбиешілері. Бала- ата –ананың адамгершілік өмірінің айнасы.
Адамгершілік қасиет отбасы мүшелерінің бірін – бірі қадірлеуінен,
олардың өзара бірлігі мен түсінушілігінен, ата- ана мен балалар арасындағы
мейрімді, қарым- қатынастың қатынасуынан, үлкенге құрмет, кішіге ізет секілді
толып жатқан жазылмаған заңдылықтар арқылы көрініс табады. Баланың жаны
мен тәні таза, рухани бай, дені сау болып өсіумен бірге еңбекке деген
сүйіспеншілікке, ұлтжандылыққа, адалдыққа, жинақылыққа, баулуы шарт. Осы
тамаша қасиеттердің бәрін ата - ана бойынан тауып, соған еліктеп өссе және
әрбір ата - ана баласының жүрегіне жол тауып, оның өміріндегі шынайы досына
айналса, тер төккен еңбегінің жанғаны. Ал, мектеп -баланы болашаққа
дайындап, келешек өмірін қай бағытпен жүрсе дұрыс екенін, өзідерінің керекті,
бейім мамандық таңдауға жол, бағыт беретін ұя. Отбасынан кейінгі, екінші
үйіміз - осы мектеп, отбасының тәрбие бағыт беріп келген жерінен бастап, сол
тәлім –тәрбиені, бағыт беруші. Мектеп пен отбасы арасында саналы да тәрбиелі
бала тәрбиелеу үшін өте тығыз байланыста болуымыз қажет. Бірлік арқылы біз
көздеген мақсатымызға жетеміз. Және де адамға тән жақсы қасиеттердің бәрі
бойына сіңген саналы ұрпақ тәрбиелеп шығарамыз.
Қазіргі кезде отбасы мен мектеп арасындағы ынтымақтастықты нығайтуға
көп көңіл бөлінуде. Психологиялық тәжірибелерді сипаттайтын әдеби
материалдар, тәжірибелер жүйелеп жинақталуда. Психологиялық тәжірибелер
ата-аналармен жұмыс жүргізу барысында түзету және алдын-алу әдісі болып
табылады. Психологиялық тәжірибелерді психологиялық қызметте қолдану -
мектеп ата-аналарының және оқушылардың психологиялық денсаулығын
сақтау, қолайлы әлеуметтік-психологиялық жағдай жасау және психологиялық
қолдау көрсету. Психологиялық тәжірибелер тренингтер өткізу барысындағы
тиімді әдістеме болып табылады. Келешекте психологтарға психологиялық
тәжірибелерді пайдалану ретінде өз үлесімді қосам.
60
Пайдаланған әдебиеттер:
1. Баетова А. –мектеп пен ата-ананың бала тәрбиесіндегі ынтымақтастығы
/тәрбие сағаты -2013 ж №1-29 бет/
2. Нақыпбекова Р. –Нәтижелі тәрбие берудің 10 алтын ережесі /педагогика
және оқушы психологиясы педагогикалық -2012 ж №1-/7/ 30-31 бет.
3. Зимняя И.А. «Педагогикалық психология» М. «Логос»2005.
4. Құдайқұлов М.А. –Икемділік пен дағды қабілеті – Алматы,1986 ж
5. Бакли Р., Кейпл Д. Тренингтің теория мен практикасы –Питер ,2002
6. Тори К., Макей Д. Тренинг. Тренердің қолданбалы кітабы. –Питер, 2002
7. Изен Н.В. –Пахомов Ю. В. –Ойындар мен жаттығу психотренингі-П,
2000.
8. Көмекбаева Л.К. Білім беру ұйымдарындағы психологиялық қызметі
ұйымдастыру –А. 2002 ж.
9. Жүндібаева Т.Н. «Отбасы педагогикасы» 2014 ж.
10. Шалғымбекова Ә.Б. –«Мектеп және отбасының өзара әрекеттестігінің
теориясы мен практикасы» 2011 ж.
Достарыңызбен бөлісу: |