Оспанбеков ербол анарбекович

84 
 
емес.  Сондықтан  есеп  шығаруға,  атомдық  және  ядролық  құбылыстарды 
компьютерлік моделдеу кӛмегімен кӛрсетуге айрықша кӛңіл аударған жӛн. 
Бірқатар ғалымдар инновациялық зертханалық жұмыстарға: компьютерлік 
зертханалық  жұмыстар,  интербелсенді  зертханалық  жұмыстар,  виртуалдық 
зертханалық  жұмыстар,  мектептегі  физика  бойынша  зертханалық  жұмыстар 
ӛткізудің цифрлық технологиялары, физика бойынша зертханалық жұмыстарды 
ақпараттық  технологияларды  пайдаланып  ӛткізу  әдістемесі  және  т.б. 
жатқызады [78-81]. 
Аталған  аудио  визуальды  оқыту  құралдарын  «Жалпы  физика»  курсының 
кез-келген бӛліміне қолдануға тиімді. Осы мақсатта, жазық, цилиндр және шар 
тәріздес  үлгілерді  қыздыру  барысында  орын  алатын  дегидратациялық 
сипаттағы  физика-химиялық  үдерістердің  кинетикасын  компьютер  кӛмегімен 
зерттеу жұмыстары жүргізілді [82-84]. 
9-сыныптың  бағдарламасында  «Радиоактивтi  элементтердiң  жартылай 
ыдырау  периодын  есептеу»  тақырыбына  практикалық  жұмыс  жоспарланған. 
Аталған  практикалық  жұмыс  бойынша  тренажер  бағдарлама  жасалды.  Бұл 
тренажер бағдарлама атомдық және ядролық физика курсын оқыту барысында 
болашақ мұғалімдерді даярлау мақсатында да қолданыс тапты. 
Радиоактивтi  элементтердiң  жартылай  ыдырау  периодын  есептеуге 
арналған есептер тӛменде келтірілген. 
1)  3  сағаттың  ішінде  радиактивті  ядролары  32  есеге  азаятын  болса,  осы 
химиялық элементтің жартылай ыдырау периодын табыңдар. 
Шешуі: 
Радиоактивті ыдырау заңын жазамыз: 
 
N= 
 
32-ні 
 деп ойлап, алынған теңдеуге қоямыз: 
 
Кӛрсеткіш функциялардың негізі бірдей,демек,кӛрсеткіштер тең: 
 
Сонда: 
 
 
T= 
=0.6 сағ=36 мин. 

85 
 
Жауабы: 36 мин. 
 
2) Егер 235-уранның радиоактивті элементтерінің жартылай ыдырау 
периоды 
4,5 млрд жылды құраса, оның саны 9 млрд жылдан соң қанша есеге 
азаяды? 
Шешуі: 
Радиоактивті ыдырау заңын жазамыз: 
 
N= 
 
Берілген есептің мәндерін теңдеуге қоямыз, сонда: 
 
 
Жауабы: 4 есеге азаяды. 
 
3) Радиоактивті элементтің белсенділігі екі есе азаятын уақытты 
анықтаңдар. Жартылай ыдырау периоды 3 мин-қа тең. 
Шешуі: 
Радиоактивті ыдырау заңын жазамыз: 
N= 
 
2-ні 
 деп ойлап, алынған теңдеуге қоямыз: 
 
Кӛрсеткіш функциялардың негізі бірдей,демек,кӛрсеткіштер тең: 
 
Сонда: 
 
 
Жауабы: 3 мин. 
 
=  мин. 

86 
 
4) Белгілі бір элементтің радиоактивті ядроларының қандай үлесі 
жартылай ыдырау периодының жартысына тең уақыт ішінде ыдырайды? 
Шешуі: 
Радиоактивті ыдырау заңын жазамыз: 
N=
 
Берілген есептің мәндерін теңдеуге қоямыз, сонда: 
 
 
 
 
5) Радиоактивті элементтің активтілігі 8 тәулікте 4 есе кеміген. Жартылай 
ыдырау периодын табыңдар. 
Шешуі: 
Радиоактивті ыдырау заңын жазамыз: 
N= 
 
4-ті 
 деп ойлап, алынған теңдеуге қоямыз: 
 
Кӛрсеткіш функциялардың негізі бірдей,демек,кӛрсеткіштер тең: 
 
Сонда: 
 
Жауабы: 
 
6)  Егер  жартылай ыдырау периоды Т-ге тең болса t уақыттан кейін 
радиоактивтік элементтің ядроларының неше проценті қалады? 
Жауабы: 
. 

87 
 
Кесте 19 
 
Элемент 
t,тәул. 
Т,тәул 
Қа 
(
113
Sn) 
115 
115 
Қалайы(
113
Sn) 
365 
115 
Иод (
131
J) 
7 
8 
Иод (
131
J) 
30 
8 
Иод (
131
J) 
100 
5 
Темір( 
) 
14 
45.6 
 
Шешуі: 
Радиоактивті ыдырау заңы бойынша 
 
Жауабы: 
 
Кесте 20 
 
Элемент  Қа 
Қа 
Иод 
Иод 
Иод 
Темір 
, % 
50 
11,1 
54,5 
7,43 
0,0173 
80,8 
 
7) Жартылай ыдырау периоды 27 жыл болатын, 8 кг радиактивті цезийдің 
135 жылдан қалған атомдарының массасы қанша? 
 
Шешуі: 
 
 
m= 8 *2
-135/27
 =8*2
-5
 = 8/ 32=0,25 кг 
Жауабы:m=0,25 кг. 
 
8) Жартылай ыдырау периоды 10 мин радиактивті изотоптың 106 атомы 
бар. 20 мин ішінде осы атомдардың ыдырамай қалғаны қанша ? 
N= 
N= 

88 
 
Шешуі: 
 
 
 
 
Жауабы:  ΓN=80 
N =106 *2
-20/10
 =106/ 4 = 26,5 
ыдырамай қалған атомдар саны. 
ΓN= N
0
- N= 106-26,5 =80 
9) Біршама радиоактивті изотоптың жартылай ыдырау периоды 3 сағ. тең. 
Егер  изотоптың  массасы  200  г.  құраса,  онда  оның  18  сағ.  кейінгі  қанша 
ыдырамаған массасы қалады? 
Шешуі.  Радиоактивті  изотоптың  сақталу  уақытында  18  /  3  =  6  жартылай 
ыдырау  периоды  ӛтті.  Бұдан  18  сағ.  сақталынғаннан  кейінгі  ыдырамаған 
изотоптың массасы мынаған тең: 
m = 2
n
m
0
 = 2
-6
 · 200 = 200 / 64 = 3,125 г. 
Жауабы: m=3,125 г. 
 
10)  Радиоактивті  кобальттіің  жартылай  ыдырау  периоды  72  тәулік. 
Массасы 4г кобальттің 216 тәулікте ыдырайтын бӛлігінің массасы. 
Шешуі. 
m=4*2
(-216/72) 
m=4*2
-3
=4*1/8 
m=4/8=0.5 қалғаны 
Γm=4-0.5=3.5 г. 
 
Жауабы: m=3,5 г 
 
 
Сурет 14 – Радиоактивтi элементтердiң жартылай ыдырау периодын есептеудің 
экрандық бейнесі