Өндірістік шарттардағы микроклиматтың параметрлерін зерттеу

жүктеу 1,13 Mb.

бет	1/5
Дата	14.11.2017
өлшемі	1,13 Mb.
	#154

1 2 3 4 5

2 Зертханалық кешен
2.1 Өндірістік шарттардағы микроклиматтың параметрлерін зерттеу

2.1.1 Жұмыстың мақсаты

Жұмыстың мақсаты болып өндірістік орындардың жұмыс зонасындағы микроклиматтық шарттарды мөлшерлеудің қағидасын оқып білу және микроклимат параметрлерін бағалау мен өлшеу жайлы білімдерді қалыптастыру табылады.

2.1.2 Микроклиматтың параметрлері мен олардың адам организміне әсері

Қауіпсіз, жоғары өнімді және сау еңбектің бірден бір қажетті шарты болып өндірістік ғимараттардағы жұмыс зонасының қалыпты микроклиматын қамтамассыз ету табылады.

Жұмыс зонасы – жұмыскерлердің тұрақты немесе уақытша жұмыс орындары орналасқан, деңгейі еденнен 2 метрге биік кеңістік немесе алаң (МемСТ 12.1.005- 88).

Өндірістік ғимараттардағы микроклимат немесе метеорологиялық шарттар 12.1.005-88 МемСТ-тына сәйкес келесі параметрлермен анықталады: жұмыс орнындағы температура, салыстырмалы ылғалдылық, ауа қозғалысының жылдамдығы мен қоршаушы беттердің температурасы (жылулық сәулеленулер).

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы – абсолютті ылғалдылықтың максималдыға қатынасы.

Адамның тіршілік етуіне жұмыс зонасындағы ауаның барометрлік қысымы да әсер етеді. Бірақ оның айтарлықтай әсері тек кейбір еңбек түрлері кезінде, қысымның тез өзгеруі байқалғанда білінеді.

Микроклиматтың аталмыш параметрлері жекелей немесе кешенді түрде бірінші кезекте адам мен өндірістік ғимараттың қоршаған ортасы арасындағы жылу алмасу шарттарын анықтайды.

Кез келген жағдайларда (өндірістік немесе тұрмыстық) адамның жылу реттегіш жүйесі адам денесінің температурасын тұрақты деңгейде ұстап тұруға тырысады. Бұл температура екі үдерістің нәтижесі болып табылады: денедегі жылудың ішкі өндірісі және сыртқы жылуалмасу.

Организмнің жылу реттегіші – орындап жатқан жұмыстың сыртқы ауырлық шарттарынан тәуелсіз дене температурасының тұрақтылығын қамтамассыз ететін физиологиялық үдерістердің жиынтығы.

Адам организмі мен оны қоршаған ортаның арасындағы жылулық баланс болғанда аталмыш микроклимат адаммен жағымды (кофортты) сезім ретінде қабылданады. Жылуалмасудың бұзылуы организмнің қызуы немесе сууына әкеп соқтырады, ол өз кезегінде адамның денсаулық жағдайы мен еңбек өндрісіне кері әсер етеді, организмдегі бірқатар физиологиялық өзгерістердің себепкері болады, кәсіби ауруларға да әкеп соқтырады.

Қоршаған ортаға организмнен жылу берілу әдетте әртүрлі жылуалмасу жолдары арқылы жүзеге асырылады: қоршаған ауаға конвективті жылу берілу; қоршаған беттермен сәулелік жылуалмасу; адам тікелей жанасатын беттер арқылы контактілі жылу берілу (орындық, еден, аспап және т.б.); тері бетінен ылғалдың (терінің) булануы; тыныс алатын ауаның жылынуы. Өндірістік шарттардағы жылуалмасу негізінен конвекция, сәулелену және булану жолдары арқылы жүреді. Жылуалмасудың барлық түрлері айтарлықтай метеорологиялық шарттардан тәуелді.

Конвекция арқылы жүретін жылуалмасу қоршаған орта ауасы мен тері бетінің температурасының айырмасына тура пропорционал. Сонымен қатар ауа қозғалысының жылдамдығы да үлкен мәнге ие, себебі, жылуөткізу коэффициенті ауа қозғалысы жылдамдығының түбір астындағы мәніне тпропорционалды өседі.

Сәулену арқылы жылу берілу қоршаған беттер мен терінің абсолюттік температураларының төрттік дәрежелерінің айырмасынан тікелей тәуелді болып келеді.

Бірақ, ауа мен беттердің 30-33 °С температурасы кезінде конвекция мен сәулелену арқылы жылуалмасу негізінен тоқтатылады, ал ауа температурасы адам денесінің температурасынан жоғары болған кезде жылу ағыны қоршаған ортадан адамға бағытталады.

Контактілі жылуөткізгіштік кезіндегі жылудың жоғалуы жанасатын беттердің температуралары мен көлемдерінің айырмасы бойынша анықталады.

Булану арқылы жылу берілу ауаның ылғалдылығы (ылғалдылық неғұрлым жоғары болса, булану арқылы жылуберілу соғұрлым төмен) мен оның қозғалыс жылдамдығынан тәуелді. Ауаның қозғалмалылығы адам денесінен ылғалдың әкітілуі мен оның одан кейінгі булануын анықтайды. Ауаның жоғарғы температурасы мен ауыр физиологиялық жұмыс кезінде терінің шығуы организмнің термореттеуінің басты факторы болып табылады. Жеңіл жұмыс және 18-22 °С температурасы кезінде адам 50 г/сағ тер бөліп шығарса, ауыр жұмыс кезінде ол сан 200-250 г/сағ дейін жетеді. «Ыстық» цехтарда булану арқылы жылуберілу 95 % дейін жете алады және адам мен қоршаған орта арасындағы жалпы жылуалмасу кезінде одан артады. Бірақ ылғалдың булануы арқылы жылуберілудің артуы қажетсіз физиологиялық үдеріс болып табылады, себебі тердің қарқынды шығуы кезінде адам 1 % жуық минералды тұздар мен дәрумендердің біраз бөлегін жоғалтады екен. Сондықтан «ыстық» цехтарда қызмет ететін жұмыскерлерге газдандырылған тұз қосылған су мен дәрумендендірілген сусындарды ішуге ұсынылады. Ауа ылғалдылығы жоғары болған кезде булану арқылы жылуберілу күрт төмендейді, ол өз кезегінде жылуалмасудың әсіресе жоғары температура шарттарында бұзылуына әкеп соқтырады.

Тыныс алу кезінде ауаны жылытуда жылуберілу, сонымен қатар жалпы жылу алмасуда тағамды жылытуда жылуберілу үлкен емес. Бірақ, ауаның төмен температурасы кезінде ыстық тағам жеу организмге қосыиша жылу береді, ол әдетте жылулық комфорттың ұзақ болуына септігін тигізеді.

Жылуалмасу шарттарын сипаттау кезінде киімнің жылуқорғаныш қасиеттерін де ескереді, олар жылуөткізгіштік коэффициентінің өлшемімен анықталады.

Адамның термореттеу жүйесі жылулық балансты ауаның 14-23 °С температурасы кезінде ұстау жағдайы бар, басқа да температуралар бұл балансты бұзуға мүмкіншіліктер туғызады. Жоғарғы температура кезінде ауа қозғалысының жоғарылауы организмнің термореттеуін жақсартады, ал төмен температура кезінде жылуберілуді жоғарылатады, әсіресе қысқы уақыт шарттарында ашық ауада шамадан тыс сууына әкеп соқтырады. Сонымен қатар, 6-7 м/с жоғыра ауа қозғалысының жылдамдығы адамға тітіркендіргіштік әсер етеді. Жоғары температура кезінде ауа ылғалдылығының жоғарылауы тері бетінен тердің булануын қиындатады, ол организмнің шамадан тыс қызуына әкелуі мүмкін. Төмен температура кезіндегі жоғары ылғалдылық термореттеуге жағымсыз әсер етеді, себебі, суық ауадағы сулы будың болуы жылуберілуді жоғарылатады. Бірақ, төмен ылғалды ауа (25 % төмен) тыныс алу жолдарының сілекейлі қабықшаларының кептіріп жібереді.

Жоғарыда айтылғанды қорытындылай келсек, адамның өзін өзі қалыпты жылулық сезінуі (сәйкес киім мен термореттеудің бұзылмаған функциялары кезінде) барлық микроклимат параметрлерінің белгілі бір үйлесуімен қамтамассыз етіледі.

Ауа ортасының метеорологиялық параметрлері адам организміне зиянды және қауіпті өндірістік факторлардың әсерін айтарлықтай арттыра алатынын атап өту керек. Мысалы, ауа температурасы жоғары болған кезде, тері ұлпалары ұлғаяды, тер бөлу артады, тыныс алу жиілейді, осының барлығы зиянды заттардың организмге тез енуіне септігін тигізеді. Сонымен қатар, жоғары температура кезінде булану мен заттардың ауада қалқу жылдамдығы артады, ол жұмыс зонасы ауасындағы ластаушылар концентрациясының өсуіне әкеп соқтырады. Осыған қоса ауа қозғалысы зиянды заттардың ғимарат ішінде орын ауыстыруларын анықтайды, шаңның тұнуына кері әсерін тигізеді. Ауаның төмен температурасы кезінде дірілдің жағымсыз әсері артады. Басқа да факторлармен қоса жоғары температура мен қатысты ылғалдылық адамның электр тогымен зақымдану мүмкіндігін арттырады.

2.1.3 Микроклиматты нормалау

Микроклимат параметрлерін нормалау 12.1.005-88 МемСТ арқылы жүзеге асырылады, бұнда ғимараттың жұмыс зонасы үшін оңтайлы және рұқсат етілетін микроклиматтық шарттар бекітілген. Сонымен қатар стандартпен келесілер қарастырылған:

– жыл мезгілі – жылдың сыртқы ауаның орташа тәуіліктік температурасы +10 ⁰С төмен суық және ауыспалы кезеңдері мен +10 ⁰С мен одан жоғары жылы кезеңдер болып бөлінуі;

– жұмыс категориясы – организмнің жалпы энергия жұмсау негізінде жұмыстардың ауырлық бойынша келесідей категоряларға бөлінуі: І – жеңіл физиологиялық жұмыстар – отырып, тұрып және жүрумен байланысты атқарылатын, бірақ жүйелі физиологиялық жүктеме немесе жүкті көтеру мен тасымалдауды талап етпейтін жұмыстар; энергошығындар 172 Дж/с (150 ккал/сағ) аспайды; ІІа – орта ауырлықты физиологиялық жұмыстар – ылғи жүріспен байланысты, тұрып немесе отырып орындалатын, бірақ жүктің тасымалдауын талап етпейтін жұмыстар; энергошығындар 172-232 Дж/с (150-200 ккал/сағ) құрайды; ІІб – жүріспен және ауыр емес (10 кг-ға дейін) жүктерді тасымалдаумен байланысты физиологиялық жұмыстар; энергошығындар 232-293 Дж/с (200-250 ккал/сағ) құрайды; ІІІ – жүйелі физиологиялық жүктемемен байланысты, атап айтқанда, тұрақты түрде айтарлықтай жүкті (10 кг-нан жоғары) тасымалдау мен қозғаумен байланысты жұмыстар; энергошығындар 293 Дж/с (250 ккал/сағ) астамын құрайды;

– ғимараттың жылулық сипаттамасы (өзіндік жылу шығындары бойынша*) – өндірістік ғимараттардың өзіндік жылу шығындары 23 Дж/м^З (20 ккал/сағ) шамасына тең, жоғары немесе кем болып бөлінуі. Стандартпен талмыш шарт тек қана жылдың жылы периоды үшін ғана ескеріледі.

*Өзіндік жылу – инсоляция нәтижесінде жұмыс ғимаратына құрылғылардан, жылу беру құралдарынан, жылыту материалдары, адамдар мен басқа да жылу көздерінен берілетін, және ғимараттағы ауа температурасына әсер ететін жылу. Өзіндік жылудың шығындары – өзіндік жылудың қалдықты санын азайту бойынша барлық технологиялық, құрылыстық, көлемді-жобалық, санитарлы-техникалық шаралары (ысыған беттердің жылулық оқшаулануы, құрылғылардың гермитизациясы, ысытылған ауаны жергілікті сорудың құрылғысы) жүзеге асырылғаннан кейін, сыртқы ауа параметрлерінің есебі кезінде ғимаратқа келіп түсетін өзіндік жылудың қалдықты саны.

Микроклиматтың оңтайлы шарттары деп адамға ұзақ және жүйелі әсер ету кезінде организмнің қалыпты функционалды және жылулық жағдайын термореттеу реакциясының ешқандай жүктелуінсіз сақталуын қамтамасыз ететін микроклимат параметрлерінің үйлесуін түсінеміз. Олар жылулық комфорт сезімін қамтамасыз етеді және жоғары деңгейлі еңбек қабілеттілігі үшін шарттар жасайды.

Адамға ұзақ және жүйелі әсер ету кезінде организмнің термореттеу реакциясының жүктелуінің функционалды және жылулық жағдайының болатын және тез қалыпқа келтірілетін өзгерістерін тудыра алатын микроклимат параметрлерінің үйлесуін рұқсат етілетін деп атаймыз. Бұл ретте денсаулық жағдайының бұзылу немесе жарақаттануы пайда болмайды, бірақ дискомфорттық жылулық сезімдер, өзін өзі нашар сезіну мен еңбек қабілеттілігінің төмендеуі байқалуы мүмкін.

2.1.4 Микроклиматтық параметрлерді бақылаудың әдістері

Микроклимат параметрлерінің ауа ортасының санитарлық нормаларына сәйкес келуін білу үшін, температура, қатыстық ылғалдылық және ауа қозғалысының жылдамдығын сандық бағалау қажет.

Өндірістік ғимараттардағы ауа температурасы әдетте біршама шектерде ауытқиды. Сондықтан оны объективті бағалау үшін өлшеуді ғимараттың бірнеше сипаттамалы нүктелерінде жұмыс орнының еденнен 1,3-1,5 м деңгейінде ауысымның әртүрлі уақытында жүргізеді. Тыныс алу зонасы температурасының айтарлықтай айырмасы кезінде қосымша аяқ астынан еденнен 0,15-0,2 м деңгейінде өлшеулер жасайды. Өлшеу нүктелері, ереже бойынша жылу көзі мен ғимараттың сыртқы қабырғасынан 1 м қашықтыққа жақын орналаспауы тиіс.

*Тыныс алу зонасы – жұмыскердің бетінен радиусы 50 см дейінгі кеңістік.

Ағымдыға температура мәнін өлшеу үшін кәдімгі термометрді (спирттік немесе сынапты) қолданады. Бақылау периоды арасында температураның аса жоғары немесе өте төмен мәндерін өлшеу қажет болғанда сәйкесінше максималды немесе минималды термометрді қолданады. Ағымдағы ауа температурасын жазу үшін термографты қолданады.

Мәнді жылулық сәулелену шарттарында ауа температурасын өлшеу үшін булы термометр қолданылады. Булы термометрдің өзі екі термометрден тұрады, бірінің үстінгі резервуары қараңғыланған («қара» термометр), ал екіншісі күміс қабықшасымен қапталған («жылтыр» термометр). Нақты температура «жылтыр» және «қара» термометрлер көрсеткіштерінің айырмасы бойынша градирлік коэффициент (аспаптың константасы) есебімен анықталады.

Соңғы кездері сулы термометрлерге қарағанда бірқатар артықшылықтары бар (сезімталдылығы жоғары, қашықтықта өлшеу мен автоматика құралдарымен байланыстыру мүмкінділігі) электрлік термометрлер кеңінен қолданылуда. Әрекет ету принципі бойынша олар қарсыласу термометрлері мен термоэлектрлік термометрлер болып бөлінеді.

Ауаның қатыстық ылғалдылығын психрометр және гигрометр көмегімен бағалайды. Ауа ылғалдылығының өзгеруін жазу үшін гигрограф қолданылады.

Гигрометрлер мен гигрографтардың қатысты ылғалдылықты нақтылы анықтау үшін қолданылатын датчиктері болып адамның майсыздандырылған шашы немесе қатысты ылғалдылықтың өзгеруіне пропорционалды түрде өзінің өлшемін өзгертетін арнайы синтетикалық диафрагмалар табылады.

Психрометрдің жұмысы психрометр құрамындағы «құрғақ» және «ылғалды» термометрлердің көрсеткіштерін анықтаудан тұратын психрометрлік әдіске негізделген. «Құрғақ» термометр қоршаған ауаның температурасын, ал резервуары дитиллденген сумен суландырылған мәрлі немесе батист бөлігімен оралған «ылғалды» термометр айтарлықтай төмен температураны көсретеді, себебі матадан буланатын су жылуды ұстап қалады. Ауаның қатысты ылғалдылығын «құрғақ» және «ылғалды» термометрлердің көрсеткіштеріне сәйкес психрометрлік кесте бойынша анықтайды.

Ассманның аспирационды психрометрінде (Августтың статистикалық психрометріне қарағанда) екі термометр де металлды қоршауға алынған. Құралдың үстіңгі бөлігіне кірістірілген (аспирационды баста) вентилятордың көмегімен (электрлік немесе серпімді жетегі (приводы) бар) ауа құбырлар арқылы сорыла өтеді де термометрлердің резервуарларын қамтиды, осылайша олардың көрсеткіштерінің тұрақтылығы және мүмкін болатын жылулық сәулеленуді экрандау қамтамасыз етіледі.

Сонымен қатар «құрғақ» және «ылғалды» терморезисторлардың қарсылығын өлшеу принципі бойынша жұмыс істейтін электронды психрометрлерді де қолданады.

Ауаның қозғалыс жылдамдығын анықтау үшін әртүрлі конструкциялы анемометрлерді пайдаланады. Механикалық анемометрлер (қанатты және табақшалы) бекітілген ағынға орналастырылған құралдың қабылдаушы зырылдауықтың (вертушка) айналу жиілігін белгілі бір уақыт периоды кезінде өлшеу жүргізу принципі бойынша жұмыс істейді. Индукционды анемометрлер электрлік индукционды тахометр әдісімен зырылдауықтың айналуының бұрыштық жылдамдығын өлшеу принципі бойынша жұмыс істейді. Ауа қозғалысының төмен жылдамдықтары (0,5 м/с төмен) әдетте кататермометрлермен (жылулық анемометрлермен) өлшенеді. Олар үстіңгі бөлігінде кеңейтілген капиллярға өтетін төменгі бөлігінде шарлы немесе цилиндрлік резервуары бар термометрден тұрады. Кататермометрлердің жұмысы ауаның қозғалыс жылдамдылығынан тәуелді болып келетін ауаның суу қабілеттілігін (суу ұзақтылығы) анықтауға негізделген.

Төмен жылдамдықтарды электроанемометр көмегімен өлшеуге болады, олар ауа ағыны жылдамдығына байланысты температурасын өзгерту кезінде терморезистордың қарсылығын өлшеу принципіне негізделген.

Аса ерекше құралдар тобын Пито-Прандтль құбыры принципі бойынша әрекет ететін аэродинамикалық анемометрлер құрайды. Бұл құралдарды әдетте желдету каналдарындағы ауа ағынының қозғалыс жылдамдығын бағалау үшін пайдаланады.

Жылулық сәулеленудің қарқындылығын актинометрмен өлшейді, термобатарейдің жылтырлаған және қараңғыланған секцияларының жылуды жұту және сәулеленудің әртүрлі өлшемдері нәтижесінде пайда болатын термо-э.д.с. өлшеуге негізделген принцип бойынша әрекет етеді. Жылулық сәулеленудің қарқындылығын анықтау үшін булы термометр де қолданылуы мүмкін.

2.1.5 Зертханалық қондырғының сипаттамасы

Зертханалық қондырғы микроклимат параметрлерін бақылау құралдары орналастырылған стенд түрінде жасалған. Бөлмедегі ауа қозғалысын қамтамасыз ету үшін жұмыста желдеткіш пайдаланылады.

Стендке Қорек беру автоматты өшіруді В қосу арқылы жүреді (қосқан кеде дабыл шамы жанады).

2.1.6 Жұмысты орындау тәртібі

1. Келесі кезектемеге сәйкес Ассманның аспирационды психрометрін қолданып ауаның қатысты ылғалдылығы мен температурасын анықтау:

а) «ылғалды» термометр оралған батисті пипетка көмегімен дистиллденген сумен сулау (стендте ол «В» әріпімен белгіленген);

б) Т1 тумблерімен психрометрдің желдеткішін қосу;

в) желдеткішті жібергеннен 4-5 минуттан кейін «құрғақ» және «ылғалды» термометрлерден көрсеткіштерді жазу және психрометрлік кесте бойынша бөлмедегі ауаның қатысты ылғалдылығын анықтау. «Құрғақ» термометрдің көрсеткішін ауаның температурасы деп қабылдау.

Өлшеу нәтижелерін жұмыс бойынша есептің 1 кестесіне енгізу.

2. Ауаның қатысты ылғалдылығын Августтың статикалық психрометрімен анықтау. Ол үшін келесі әрекеттерді орындау қажет:

а) психрометрдің резервуарын дистиллденген сумен толтыру;

б) 10-15 минуттан кейін «құрғақ» және «ылғалды» термометрлерден көрсеткіштерді жазу және психрометрлік кесте бойынша бөлмедегі ауаның қатысты ылғалдылығын анықтау.

3. Термоанемометр көмегімен ауаның қозғалыс жылдамдығы мен температурасын анықтау. Ол үшін келесі әрекеттерді орындау қажет:

а) пеналдан датчикті шығарып, өлшеу зонасында қосу және орнату;

б) П₂ қалпын «Т» қалпына ауыстыру (температураны өлшеу);

в) П₁ қалпын «Бақылау» қалпына орнату;

г) «Кернеуді реттеу» ұстағышымен құралдың бағыттағышын өлшегіш құрал (гальванометрдің) шкаласының максималды бөлігіне орнату;

д) П1 ауыстырғышын «Өлшеу» қалпына ауыстыру және тоқ өлшемін есептеуді жүргізу;

е) градировтік график бойынша бөлмедегі ауа температурасын анықтау;

ж) П₁ ауыстырғышын «А» қалпына (ауа қозғалысының жылдамдығын өлшеу), ал П₂ауыстырғышын – «Бақылау» қалпына ауыстыру;

з) «жылытуды реттеу» ұстағышымен гальванометрдің бағыттағышын шкаланың максималды бөлігіне шығару;

и) П₁ ауыстырғышын «Өлшеу» қалпына ауыстыру және тоқтың өлшемін есептеуді жүргізу;

к) градировтік график бойынша ауаның қозғалыс жылдамдығын анықтау;

л)ауа қозғалысының жылдамдығы мен температурасын өлшеу нәтижелерін 1 және 2 кестеге енгізу.

4. Желдеткішпен жасалатын (одан 0,5-1 м қашықтықта) ауаның қозғалыс жылдамдығын қанатты және табақшалы анемометр көмегімен нықтау. Бұл үшін келесі әрекеттерді орындау қажет:

а) Т₂тумблерімен желдеткішті қосу және анемометрді ауа ағынында орнату;

б) анемометрдің жұпты механизмін өшіру кезінде барлық үш шкала бойынша (мыңдық, жүздік, ондық) құралдың бастапқы көрсеткішін жазып алу;

в) 10−15 с кейін бір мезгілде анемометр мен секундомерді қосу;

г) 60 с (немесе басқа уақыт) өткен соң анемометрді өшіріп құралдың көрсеткішін жазып алу;

д) анемометрдің соңғы және бастапқы көрсеткіштерінің айырмасын уақыт бөле отырып бір секундқа келетін бөлінді санын анықтау;

е) градировтік график бойынша ауаның қозғалыс жылдамдығын анықтау;

ж) есептеу және өлшеу нәтижелерін 2 кестеге енгізу.

5. Ғимараттағы микроклиматтық шарттардың 12.1.005-88 МемСТ сәйкес келу немесе келместігі жайлы қорытынды жасау. Ол үшін 3 кестені толтыру және микроклиматтың фактілі параметрлерін жылдың сол мезгілі үшін, категория мен ғимараттың жылулық сипаттамасының қалыпты өлшемдерімен салыстыру.

2.1.7 Зертханалық жұмысты орындау барысындағы қауіпсіздік шаралары

Стендпен жұмыс кезінде электрлік тоқты сезінген кезде бірден жұмысты тоқтатып, стендті өшіру және бұл жайлы оқытушыға (оқу шебері, лаборантқа) хабарлау.

Желдеткішті қолмен, қандай да бір заттармен тоқтатуға мүлдем тиым салынады.

Желдеткіштің орнын ауыстыруға тек қана қанатшалары толық тоқтатылғаннан кейін ғана рұқсат етіледі.

Желдеткішпен жұмыс кезінде өзіннің шашын мен курстастарыңның шашына мұқият абай болған жөн.
Бақылау сұрақтары
1. Өндірістік ғимараттардың микроклиматы деп нені түсінеміз?

2. Микроклиматтың адам организміне әсері қандай?

3. Термореттеу дегеніміз не?

4. Термореттеудің мәні неде?

5. Адам организмімен қоршаған ортаға жылу берілудің қандай жолдары бар?

6. Адам организмімен сәулелену арқылы жылу берілу микроклиматтың қандай параметрлерінен тәуелді?

7. Адам организмімен конвекция арқылы жылу берілу микроклиматтың қандай параметрлерінен тәуелді?

8. Адам организмімен булану арқылы жылу берілу микроклиматтың қандай параметрлерінен тәуелді?

9. Организмге әсері микроклимат параметрлерінен тәуелді болатын зиянды және қауіпті факторларды атаңыз.

10. Микроклимат параметрлерін нормалаудың принциптері қандай?

11. Микроклимат параметрлерін анықтау үшін қолданылатын құралдарды атаңыз.

12. Аталмыш зертханалық жұмысты орындау барысындағы қауіпсіздік шаралары қандай?

2.2 Электр тогымен зақымдану кезіндегі өкпе-жүрек реанимациясының негізгі ережелері

2.2.1 Жұмыстың мақсаты

Өкпе-жүрек реанимациясы деп зардап шеккен адамға алғашқы дәрігералды көмек көрсетуді түсінеміз. Дәлірек айтқанда:

а) адам организмінің жағдайын бағалау (одан әрі «зардап шегуші»);

б) жасанды тыныс алдыруды жасау;

в) жүрекке тікелей емес (сыртқы) массаж жасау.

Электр тогынан зардап шеккен адамға алғашқы дәрігералды көмек көрсетуде тәжірибелік дағдыларды игеру – жұмыстың басты мақсаты.

2.2.2 Зардап шегушіні электр тогының әсерінен босатудың әдістері

Бірінші кезекте электр тогымен зақымданудың нәтижесі тоқтың зардап шегушінің денесінен өту ұзақтылығы мен Сіздің электр тогы әсерінен босату бойынша тез әрекет етуңізден байланысты.

Электр тогымен зақымдану кезінде Сіздің шешім қабылдауыңыздың себепкері болатын екі нұсқалы жағдай туындайды. Бірінші нұсқасы – зардап шегуші тоқ өткізгішпен байланыст болмаған жағдай. Екіншісі – зардап шегуші электр қондырғысының тоқ өткізгіш бөлігімен әлі де байланыста болатын жағдай.

Жағдайдың бірінші нұсқасы зардап шегушіге дәрігералды көмек көрсетуді бірден жасауға мүмкіндік береді. Жағдайдың екінші нұсқасы зардап шегушіні зақымдаушы фактор, яғни электр тогының әсерінен босату бойынша шұғыл әрекеттерді және алғашқы әрекет – келеңсіз жағдай болған электр қондырғысын тез өшіруді жүзеге асыруды талап етеді. Бұл өшіру аппараты көмегімен жүзеге асырылады (өшіргіш, ажыратқыш, магниттік жібергіштің басқарушы басқаштары және т.б.). Электр қондырғысын өшірген кезде мүмкін болатын жағдайларға қарсы, мысалы, зардап шегушінің құлауы (оқыс оқиға орын алған кезде оның еденнен жоғары деңгейде болу жағдайында), электр жарығының өшірілуі (тасымалдамалы шамдармен жұмыс кезінде, бөлі учаскесі немесе учаскелік, цехтік подстанция өшіргіштері ажыратылған кезде) шараларды қарастыру қажет. Орын алған жағдайдың өзіне байланысты әрекет ету қажет. Екінші жағдайда ең оңтайлы тәсіл болып авариялық жарықты қолдану, ал ол мүмкін болмаса жасанды жарықтың басқа да көздерін (шамдар, факел және т.б.) немесе табиғиғн жарықтың мүмкінділігін пайдалану табылады. Электр қондырғысын тез өшіру мүмкін болмаған жағдайда (мысалы, өшіргіш алыс орнласса, қол жетімсіз жерде болса, өшіру аппараты істен шыққан болса) басқа шараларды қабылдау қажет. Бұл шараларды пайдалану мүмкінділігі электр қондырғысының кернеуінен, нақтылы жағдайдан, қандай да заттар және құралдардан байланысты. Бірақ, не болса да, барлығы Сіздің дағды, білім мен тапқырлығыңыздан байланысты. Электр қондырғысының кернеулігіне байланысты сондай шаралардың

кейбірін қарастырайық.

1000 В дейінгі электр қондырғысының кернеулігі

Нақтылы жағдай мен Сіздің мүмкіншіліктеріңізді ескере отырып:

- өткізгішті балтамен шабу (тек қана АҒАШ САБЫ міндетті түрде құрғақ болу шартында), өткізгішті құралмен тістеу (құрал сабының оқшауланған болу шартында). Жоғарыда айтылған шарттардың болмауы кезінде бұл әрекеттерді орындау диэлектрлік қолғап немесе галошты қолдану арқылы ғана мүмкін;

- зардап шегушіні оның денесі мен аяқ киіміне жоламай, үстіңгі киімінен ұстап (құрғақ болу шартында) тоқ өткізгіш бөліктен тартып алыстату. Тек қана бір қолмен әрекет ету ұсынылады. Егер, зардап шегушінің үстіндегі киімі ылғал немесе зардап шегушінің денесіне қол тигізу қажеттілігі жағдайында тек қана диэлектрлік қолғап пен галошты қолданып әрекет ету қажет;

- зардап шегуші тоқ өткізгіш бөлікті қолымен қысып ұстаған жағдайда, оның қолын міндетті түрде құрғақ тақтай немесе диэлектрлік төсенішке тұрып және диэлектрлік қолғап киіп босату қажет.

Тоқ өткізгіш зардап шегушінің үстіңде жатқан жағдайда өткізгішті құрғақ ағаш таяқшасын, тақтайды және басқа да электр тогын өткізбейтін заттарды пайдаланып шетке тастауға болады.

1000 В жоғары электр қондырғысының кернеулігі

Зардап шегушіні 1000 В жоғары электр қондырғыларының электр тогы әрекетінен босату кезінде диэлектрлік қолғап пен аяқ киімді (қосымша электрқорғау құралдарын) қолдану міндетті болып табылады. Бұны ескере отырып 1000 В жоғары электрқондырғыларында жұмыс атқарған кезде ылғи да өзіңізбен бірге аталмыш электрқорғау құралдарының болғаны жөн.

Зардап шегушінің үстіне құлаған тоқ өткізгішті оқшауланған штангімен шетке тастауға болады, бұл кезде диэлектрлік аяқ киім Сізді қадамдық кернеуліктен қорғайды. Мүмкіндігінше зардап шегушіден өткізгішті 20 м қашықтыққа алыстату қажет, немесе кез келген басқа да жағдайларда, жерде жатқан өткізгіш пен зардап шегушінің арасындағы қашықтық 20 м атам болуы керек. Себебі өткізгіштің жермен жанасуы кезінде электр тогының жер көлемі бойынша таралуы үлкен болғандықтан, тоқтың тығыздығы нөлге тең болады, яғни нөлдік потенциал зонасы немесе кем дегенде аз потенциалдар зонасы басталады, бұл өзіне қауіпсіз жағдайда зардап шегушіге алғашқы дәрігералды көмек көрсетуге болатынын білдіреді.

Зардап шегушіні электр тогының әсерінен босатудың барлық мүмкін болатын тәсілдерін пайдалана алмаған ерекше жағдайларда, зардап шегуші қатынаста болатын өткізгіштің арнайы тұйықталуын (тоқ өткізгіш бөлік фазасын жерлендіру) жасай отырып автоматты өшіруді болдырады. Бұны тоқ өткізгішке оқшауланбаған кез келген басқа өткізгіштің бір жағын тастап жанастыру, ал екінші жағын алдын ала сенімді жерлендіру (жақын мандағы жерлендіргіш қондырғыға, металл тіреу немесе жерге арнайы қағылған стерженді жерлендіргішке қосу) арқылы жүзеге асыруға болады. Өткізгіштің екінші жағына тастап жанастырудың ыңғайлығы үшін кішігірім жүкті бекітеміз. Электр қондырғысының автоматты өшірілуі релейдік қорғаныстың іске қосылуынан болады.

Аталмыш тәсілдің кемшілігі болып көмек көрсетушіге төнген қауіп пен жүзеге асыруға кететін уақыттың көп болуы табылады.

Тастап жанастырғыш өткізгіш ретінде мыстан жасалған оқшауланбаған иілмелі өткізгіш жақсы келеді.

жүктеу 1,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5